Sau 11 năm, số lượng nhà khoa học nữ tăng thêm hơn 22 nghìn người

Hội thảo có sự tham dự của bà Trương Mỹ Hoa, nguyên Bí thư Trung ương Đảng, nguyên Phó Chủ tịch nước, nguyên Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam; bà Trần Thị Diệu Thúy, Phó Chủ tịch UBND TPHCM, cùng hơn 150 đại biểu là lãnh đạo, nguyên lãnh đạo các bộ, ngành trung ương, TPHCM, đại diện Hội LHPN, các sở, ban ngành, Hội Nữ trí thức các tỉnh, thành và nhiều nhà khoa học nữ tiêu biểu.

Theo GS.TS Lê Thị Hợp, Chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam, hội thảo là một diễn đàn học thuật nơi các nhà khoa học, nhà quản lý và chuyên gia nữ cùng chia sẻ tri thức, kết quả nghiên cứu, ứng dụng công nghệ và đóng góp cho sự phát triển bền vững của đất nước trong 50 năm qua. 

Mục tiêu là kết nối mạng lưới nữ trí thức trên toàn quốc, góp phần nâng cao nhận thức xã hội về vai trò thiết yếu của phụ nữ trong khoa học - công nghệ, từ đó đề xuất các giải pháp phát huy tiềm năng và sức sáng tạo của họ, giải quyết các vấn đề về an sinh xã hội, bình đẳng giới, những thách thức trong thời đại công nghệ số. Góp phần quan trọng trong triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Lực lượng quan trọng trong phát triển khoa học - công nghệ

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Trương Thị Hiền, Phó Chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam, Chủ tịch Hội Nữ trí thức TPHCM, khẳng định: "Thời gian qua, đội ngũ nữ trí thức với tri thức, tâm huyết và sức sáng tạo, chính là một lực lượng quan trọng đóng góp vào sự phát triển khoa học - công nghệ và xây dựng xã hội bền vững. Họ không chỉ tham gia tích cực trong nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao tri thức khoa học, mà còn giữ vai trò trong định hướng chiến lược, xây dựng chính sách và thúc đẩy các hoạt động phát triển bền vững".

ThS Lê Thị Khánh Vân, Giám đốc Trung tâm Ứng dụng Khoa học Công nghệ và khởi nghiệp, Hội Nữ trí thức Việt Nam, chỉ ra rằng: Số liệu thống kê từ Cục Thông tin cho thấy, trong 11 năm qua, nhà khoa học nữ đã tăng lên rất nhiều: Từ 56.846 người (chiếm 44%) lên 79.078 người (chiếm 46%) trong tổng số nhân lực đội ngũ nghiên cứu và phát triển. Điều này khẳng định sự tham gia tích cực và ngày càng tăng của nữ giới trong lĩnh vực khoa học công nghệ.

Từ góc nhìn giáo dục, PGS.TS. Lê Thị Kim Oanh, Trưởng Khoa Môi trường, Trưởng Phòng Phát triển Nghiên cứu khoa học, Trường ĐH Văn Lang, cho biết: Giai đoạn trước thập niên 1990, tỷ lệ nữ giới trong các ngành kỹ thuật và công nghệ còn rất khiêm tốn, thường chỉ chiếm khoảng 5-10% tổng số sinh viên tại các trường đại học kỹ thuật như Đại học Bách Khoa TPHCM hay Đại học Khoa học Tự nhiên.

Nhưng hiện nay, con số này đã thay đổi một cách đáng kể. Tính đến năm 2025, tỷ lệ nữ sinh viên tham gia học tập trong các ngành STEM tại các trường như Đại học Bách Khoa TPHCM, Đại học Khoa học Tự nhiên TPHCM, Đại học Công nghệ Thông tin, Đại học Sư phạm Kỹ thuật TPHCM... ngày càng tăng. Năm học 2022-2023, tỷ lệ sinh viên nữ nhập học Trường ĐH Bách Khoa là 22%, cao nhất trong lịch sử 65 năm thành lập. Đặc biệt, nhiều ngành công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), kỹ thuật y sinh, robot và tự động hóa cũng bắt đầu thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ nữ sinh, minh chứng cho sự thay đổi trong quan điểm nghề nghiệp và nhận thức xã hội.

Hiện nay, đội ngũ nữ giảng viên có thể lên đến 30%-40% tổng số giảng viên tại các trường đại học thuộc khối STEM ở TPHCM, trong đó có nhiều người đã đạt học hàm phó giáo sư, giáo sư, đặc biệt trong các ngành như công nghệ sinh học, môi trường, hóa học, công nghệ thực phẩm và Công nghệ thông tin.

Những rào cản vẫn tồn tại

Bên cạnh nêu lên những thành tựu đáng trân trọng, các đại biểu tham dự cũng thẳng thắn chỉ ra rằng vai trò của nữ trí thức trong các lĩnh vực khoa học - công nghệ và phát triển bền vững vẫn chưa được phát huy đầy đủ. Nhiều nữ trí thức còn gặp không ít khó khăn, thách thức trong quá trình học tập, nghiên cứu, công tác, cũng như trong việc cân bằng giữa sự nghiệp và cuộc sống gia đình.

Các đại biểu trình bày tham luận tại hội thảo.

TS Trần Thị Mai Phước, Trường ĐH Mở TPHCM, chia sẻ: "Không ít nữ trí thức có tài năng, có tâm huyết nhưng không thể đầu tư phát triển sự nghiệp bởi gánh nặng gia đình đè lên đôi vai của họ. Định kiến giới vốn ăn sâu vào gốc rễ của người Á Đông nói chung và người Việt Nam nói riêng. Mặt khác, xuất phát từ "đặc điểm giới" - thiên chức làm mẹ của phụ nữ. Dù muốn hay không, quá trình mang thai, sinh con và chăm sóc con nhỏ của người phụ nữ có ảnh hưởng nhất định đến công việc của họ, nhất là những công việc quan trọng. Vì vậy, không ít cấp lãnh đạo còn e ngại về vấn đề này khiến phụ nữ mất đi nhiều cơ hội thăng tiến".

ThS Nguyễn Thị Phương Oanh, Chi hội Nữ trí thức Học viện Cán bộ TPHCM, trình bày tham luận về vai trò nữ trí thức trong việc truyền bá văn hóa Việt Nam ra thế giới qua nền tảng số. Bà cũng chỉ ra rằng, phần lớn nữ trí thức xuất thân từ lĩnh vực Khoa học xã hội và nhân văn nên việc tiếp cận các công cụ kỹ thuật số như phần mềm dựng phim, thiết kế đồ họa, AI hỗ trợ sáng tạo nội dung, nền tảng phân tích dữ liệu... vẫn còn khá hạn chế. Khoảng cách này khiến cho nhiều nữ trí thức dù có ý tưởng hay, nội dung văn hóa phong phú nhưng không thể chuyển hóa thành các sản phẩm truyền thông hấp dẫn, dễ tiếp cận với công chúng quốc tế…

Ngoài ra, các đại biểu còn chỉ ra nhiều rào cản như: Sự phân bổ nhân lực nữ Khoa học công nghệ còn thiếu đồng đều giữa các ngành nghề và lĩnh vực công nghệ cao. Trong khi các ngành sinh học, thực phẩm, môi trường và y sinh học có tỷ lệ nữ cao, thì các ngành kỹ thuật cơ khí, trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, công nghệ thông tin - truyền thông vẫn ghi nhận tỷ lệ nữ thấp.

Chính sách hỗ trợ đặc thù cho phụ nữ trong nghiên cứu và khởi nghiệp khoa học còn thiếu và chưa nhất quán, các hỗ trợ về thời gian nghiên cứu, chế độ thai sản cho nhà khoa học nữ hoặc chính sách thu hút - giữ chân nữ trí thức chất lượng cao chưa thực sự linh hoạt và phù hợp với đặc thù giới.

Tại hội thảo, bà Phạm Phương Thảo, nguyên Phó Bí thư Thành ủy, nguyên Chủ tịch HĐND TPHCM, bày tỏ: "Cần phải quan tâm đào tạo cán bộ nữ nhiều hơn nữa. Quan tâm chọn lựa bổ nhiệm những người xứng đáng một cách kịp thời. Tăng tỷ lệ cán bộ nữ trong lãnh đạo, quản lý, nhất là lãnh đạo nữ ở cấp làm chính sách. Thường xuyên gặp gỡ, lắng nghe những đề xuất, kiến nghị từ các Hội nữ trí thức để họ làm tốt vai tham mưu, tư vấn, giám sát, phản biện xã hội trên các lĩnh vực. Có chính sách hỗ trợ về nghiên cứu khoa học, thực hiện những đề tài nghiên cứu sáng tạo của nữ trí thức. Quốc hội cần quan tâm nhiều hơn đến việc lồng ghép giới trong quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật…".