Tết Cơm mới - Nét đẹp văn hóa của người Mường ở Khả Cửu

Chúng tôi tới xã Khả Cửu đúng dịp Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh, UBND xã Khả Cửu tổ chức lớp tập huấn truyền dạy kỹ năng thực hành nghi lễ, trò chơi, nghệ thuật trình diễn tái hiện Tết cơm mới của dân tộc Mường. Xã Khả Cửu hiện nay vẫn còn lưu giữ được những ngôi nhà sàn, dụng cụ lao động sản xuất, cọn nước, vật dụng sinh hoạt, khung cửi, văn hóa ẩm thực hay những điệu hát rang, hát ví, múa mỡi, phong tục, tín ngưỡng mang đậm bản sắc văn hóa Mường...

Lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống của người Mường

Theo quan niệm của người Mường, Tết cơm mới mang ý nghĩa giáo dục con cháu nhớ về cội nguồn, tạ ơn trời đất tổ tiên, tạ ơn người khai phá, lập làng. Đây cũng là dịp để các thành viên trong gia đình sum họp, quây quần bên nhau mừng thành quả lao động sau một vụ làm ăn vất vả. Lễ hội không chỉ biểu trưng cho lòng biết ơn đối với thiên nhiên và tổ tiên, mà còn thể hiện sự đoàn kết cộng đồng và giữ gìn bản sắc văn hóa độc đáo.

Trong bối cảnh hiện đại, việc bảo tồn nghi lễ này được gắn kết với Dự án 6 Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Nghi thức được tái hiện lại ở Đền gốc thông

Tại buổi tập huấn, các học viên được truyền dạy đầy đủ phần nghi lễ và phần hội. Theo đó, phần lễ bao gồm các nghi thức dâng lễ vật tại Đền gốc thông. Các đội bưng lễ gồm 5 nam, 5 nữ mặc trang phục truyền thống của người Mường, đội sênh tiền gồm 10 người, đội chiêng 11 người, đội chạm ống và đội nghi thức. Thầy Mo sẽ khấn trời đất, thần linh cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt.

Người Mường cúng trong lễ mừng cơm mới bánh chưng, bánh giò, chè lam, bánh gai như người Việt. Đặc biệt, họ dùng con dao cắt lúa gọi là "nhíp" nhỏ hơn bàn tay để cắt một vài bó lúa đầu tiên đặt cạnh bàn thờ tổ tiên chứ không dùng liềm, hái. Ngoài việc tổ chức lễ chung cùng cộng đồng, mỗi gia đình còn soạn mâm cơm mới dâng cúng gia tiên. Bên cạnh bàn thờ thường có bó lúa được tết từ 7 hoặc 9 bông lúa nếp ngắt từ ruộng nhà mình để treo trên đầu cột nhà.

Những phụ nữ Mường trong trang phục truyền thống thực hiện các nghi lễ của lễ hội

Sau phần lễ đến phần hội gồm các hình thức diễn xướng, trò chơi dân gian như: Diễn tấu cồng chiêng, chạm ống, đâm đuống, múa sênh tiền, trống đất, hát Ví, đẩy gậy, kéo co, bắn nỏ. Trong ngày hội này, phụ nữ thường mặc trang phục dân tộc với khăn trắng đội đầu, áo ngắn, váy chùng có cạp váy trang trí hoa văn rực rỡ và đeo khá nhiều đồ trang sức bạc (vòng cổ, khuyên tai, xà tích…) vừa đi vừa gõ chiêng, còn nam giới thường cầm cờ, gõ trống…

Đội bưng lễ, đi đầu là mâm đựng bó lúa để dâng lên tổ tiên, trời đất

Tham gia lớp tập huấn, nghệ nhân Đinh Văn Thành, một người có uy tín trong xã, chia sẻ: "Thông qua các lớp truyền dạy, chúng tôi muốn lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống của người Mường đến với cộng đồng. Đây là cách để chúng tôi giữ gìn những phong tục tốt đẹp của cha ông mình".

Đến với buổi tập huấn từ lúc còn sáng sớm, bà Hà Thị Mậu cho biết đây không chỉ là nghĩa vụ mà là trách nhiệm của những thế hệ đi trước đối với thế hệ trẻ hôm nay. "Tôi thấy đây là những hoạt động có ích để giúp con, cháu người Mường chúng tôi hiểu thêm về giá trị văn hóa của dân tộc, góp phần giữ gìn, phát huy những nét đẹp văn hóa truyền thống dân tộc Mường, để những lễ hội, tập tục có thể truyền mãi đến mai sau", bà Mậu cho biết.

Các món ăn được làm từ gạo, dâng lên đất trời, mời tổ tiên và các vị thần

Buổi lễ tập huấn cũng thu hút đông đảo thanh niên tham gia. Theo chia sẻ của một bạn nữ ở trong đội bưng lễ, đây là lần đầu bạn tham gia lớp tập huấn nên bạn cảm thấy rất vinh dự và tự hào khi những giá trị truyền thống của người Mường đang được gìn giữ và ngày càng phát triển.

Văn hóa - Sợi dây bền chặt gắn kết cộng đồng

Chị Trần Thị Hương Giang, Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội xã Khả Cửu, cho biết trải qua nhiều thế hệ, đồng bào Mường nơi đây vẫn nỗ lực gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống từ nghi lễ, phục trang, điệu múa, lời hát, diễn xướng dân gian đến những món ăn dân giã, mộc mạc.

Xác định di sản văn hóa Mường là "sợi dây" bền chặt gắn kết cộng đồng, góp phần làm phong phú thêm sắc màu văn hóa các dân tộc trên quê hương, địa phương đã tập trung triển khai thực hiện nhiều giải pháp thiết thực nhằm vận động, khuyến khích người dân bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc Mường.

Trong quá trình triển khai, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam đã trực tiếp hỗ trợ trang phục, đạo cụ, nguyên liệu, vật tư và trang bị trao đổi kiến thức chuyên môn về bảo tồn văn hóa cho cộng đồng, giúp các học viên nâng cao kỹ năng, hiểu biết, góp phần lan tỏa mạnh mẽ trong công tác bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống, tạo nền tảng hình thành sản phẩm du lịch đặc thù, phát triển du lịch cộng đồng bền vững.

Các hoạt động trong phần hội gồm: bắn nỏ, đi cà kheo, ném còn…

Các hoạt động trong phần hội gồm: bắn nỏ, đi cà kheo, ném còn...

Buổi tập huấn nhằm thực hiện các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về công tác bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số, góp phần, phát huy hiệu quả nguồn lực đầu tư của nhà nước, xã hội, đề xuất giải pháp bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch có hiệu quả tại Phú Thọ.

Việc triển khai các hoạt động khôi phục, bảo tồn văn hóa truyền thống tốt đẹp, góp phần thực hiện đồng bộ giữa nghiên cứu, bảo tồn văn hóa nghệ thuật với tuyên truyền các chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước trong công tác bảo tồn văn hóa truyền thống.

Thông qua đó, nhằm tăng cường mối đoàn kết dân tộc, đặc biệt đối với lớp trẻ thông qua các hoạt động văn hóa, truyền dạy các làn điệu dân ca, dân vũ, truyền dạy nghề truyền thống, nghi lễ văn hóa mang đậm bản sắc mỗi dân tộc; tạo điều kiện cho cộng đồng được giao lưu, vui chơi giải trí lành mạnh từ các giá trị văn hóa truyền thống của mình.

Từ đó, nâng cao nhận thức về công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số, đề cao vai trò năng lực chủ thể văn hóa của các nghệ nhân, già làng, trưởng bản, người có uy tín và đồng bào dân tộc thiểu số vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong giai đoạn hiện nay.