Tết Cơm mới của đồng bào dân tộc Mường ở Phú Thọ: Khi hạt gạo là tinh hoa đất trời

Để chuẩn bị cho Tết Cơm mới, không khí trong các bản làng đã rộn ràng từ nhiều ngày trước. Người đứng đầu bản, thường là bậc cao niên hoặc thầy cúng, sẽ là người xem và chọn ngày lành tháng tốt để tổ chức.

Khi ngày đã được ấn định, các gia đình bắt đầu chuẩn bị lễ vật. Lễ vật dâng cúng chủ yếu là những sản vật "cây nhà lá vườn", do chính bàn tay họ làm ra như thịt gà, thịt lợn, và đặc biệt không thể thiếu gạo mới cùng ché rượu cần.

Với người Mường, hạt lúa là nguồn sống, tượng trưng cho sức mạnh và sự phồn thịnh. Gạo mới dâng lễ phải là loại gạo ngon nhất, thơm nhất, vừa được thu hoạch từ mùa vụ, bởi họ quan niệm đây chính là kết tinh của một năm lao động miệt mài, chứa đựng mồ hôi công sức của con người và sự phù trợ của thần linh. Bên cạnh đó, các món ăn truyền thống như xôi, bánh cũng được chế biến công phu để dâng cúng và cùng nhau thưởng thức.

Đặc biệt, ché rượu cần là một yếu tố không thể thiếu. Đây là thức uống truyền thống, là biểu tượng cho sự gắn bó và tinh thần đoàn kết của cộng đồng người Mường trong ngày lễ trọng đại.

Lễ cúng thường được tổ chức trang trọng tại nhà sàn của thầy cúng hoặc một không gian công cộng trong bản. Giữa không gian linh thiêng, thầy cúng (thầy mo) vận trang phục truyền thống, bắt đầu nghi thức dâng lễ vật lên thần linh và tổ tiên.

Tay cầm bó lúa và bát cơm mới, thầy cúng cất lời cầu nguyện, cấu khấn. Lời khấn như một bản trường ca của lòng biết ơn, khẳng định lúa gạo là tinh hoa của đất trời, là sản vật nuôi sống con người: "Hôm nay, con cháu mang những gì ngon nhất, đẹp nhất cúng trời đất, mời tổ tiên, cảm tạ các vị thần (thần đất, thần núi, thần sông và đặc biệt là thần lúa) đã mang đến cho gia đình, bản làng vụ mùa no ấm". Thầy cúng cũng không quên cầu xin tổ tiên, thần thánh phù hộ cho mùa màng tiếp theo được mưa thuận gió hòa.

Sau khi dâng lễ, một nghi thức quan trọng được thực hiện là "gọi hồn lúa". Thầy cúng sẽ cầu xin thần lúa quay trở lại đồng ruộng, ở lại với dân làng, bảo đảm cho một mùa vụ mới tiếp tục tốt đẹp.

Khi các nghi lễ linh thiêng kết thúc, phần hội bắt đầu trong không khí vui tươi, đầm ấm. Cả bản làng quây quần bên nhau, cùng nhau thưởng thức những món ăn từ gạo mới, thịt lợn, thịt gà và chuyền tay nhau những cần rượu thơm nồng.

Tiếng nói cười rộn rã hòa cùng những điệu múa xòe, lời hát đối. Các trò chơi dân gian truyền thống như ném còn, kéo co cũng được tổ chức, thu hút đông đảo người dân tham gia, tạo nên một không khí lễ hội náo nhiệt và gắn kết.

Lễ mừng cơm mới của người Mường không chỉ là một nghi lễ nông nghiệp. Thông qua những nghi thức trang trọng và phần hội đầm ấm, các giá trị về lòng biết ơn (với thiên nhiên, thần linh, tổ tiên) và giá trị của lao động được nhắc nhở, truyền tải một cách tự nhiên cho thế hệ trẻ.

Giữ gìn và phát huy lễ hội này chính là cách người Mường thể hiện niềm tự hào, duy trì bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc mình. Đây cũng là một di sản quý giá, góp phần làm nên sức hút cho vùng đất của những thửa ruộng bậc thang hùng vĩ, chờ đợi du khách đến khám phá và trải nghiệm.