Thanh niên dân tộc thiểu số từng bước gỡ bỏ những nút thắt cổ hủ

Thay đổi nhờ... tự học

Tại xã Hang Kia (Mai Châu) Sùng Y Múa - người phụ nữ Mông đầu tiên mạnh dạn làm du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc tạo điểm đến hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế thành công là do vai trò của chính bản thân chị sau nhận thức là phải học tập mới thay đổi cuộc sống.

Chị Múa thay đổi cuộc đời mình bắt đầu từ sự học và nhận diện cần phá bỏ định kiến, khuôn mẫu giới đang đè nặng lên vai người phụ nữ. Niềm tin ấy được bắt đầu từ các hoạt động truyền thông và giúp đỡ động viên của Hội phụ nữ, Đoàn Thanh niên cơ sở và cả cộng đồng.

Trao đổi với anh Hoàng Thế Anh, Phó Bí thư huyện đoàn huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái về tảo hôn trong thanh niên của huyện, anh tự tin cho biết: Lục Yên không còn tảo hôn và hôn nhân cận huyết sau một quá trình vận động lâu dài của các tổ chức xã hội, với các chương trình phối hợp với Hội phụ nữ cơ sở và nhà trường.

Là huyện chiếm đa số người DTTS nay Lục Yên khởi sắc toàn diện. Kinh tế xã hội phát triển, kinh tế du lịch được đẩy mạnh, các lễ hội truyền thống được khôi phục. Khuôn mẫu giới cho cả nam và nữ hầu như được xóa bỏ. Nam giới và phụ nữ phân công công việc hợp lý và linh hoạt. Anh Thế Anh khẳng định có được kết quả này thanh niên là người giữ vai trò tiên phong trong thay đổi nhận thức và cùng hành động.

Cô giáo Phạm Thị Thanh, Hiệu trưởng trường Mầm non Nà Hẩu, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái vui mừng thông báo tại Nà Hẩu 100% nữ thanh niên người Mông đã tốt nghiệp Trung học Cơ sở, dù tỷ lệ vào THPT còn hạn chế. Có thể nhắc đến một số nhân vật điển hình như chị Sùng Thị Séng, đang là Phó hiệu trưởng nhà trường, chị Giàng Thị Dung, Chủ tịch Hội phụ nữ xã- người tham gia tích cực vào các hoạt động vì sự tiến bộ của phụ nữ.

Tại Yên Bái bình đẳng giới trong lĩnh vực giáo dục- đào tạo là một trong 6 mục tiêu cụ thể được đặt ra trong Kế hoạch "Thực hiện Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới" giai đoạn 2021 - 2030". Từ năm 2023, tỷ lệ trẻ em trai và trẻ em gái DTTS hoàn thành giáo dục tiểu học đạt 99%, tỷ lệ hoàn thành cấp THCS đạt 93%; tỷ lệ nữ học viên, học sinh, sinh viên được tuyển mới thuộc hệ thống giáo dục nghề nghiệp đạt 42%; tỷ lệ nữ thạc sĩ trong tổng số người có trình độ thạc sĩ đạt 42,49%; tỷ lệ nữ tiến sĩ trong tổng số người có trình độ tiến sĩ đạt 26,47% (Nguồn Báo Yên Bái). Những số liệu này cho thấy vai trò của thanh niên người DTTS đang được đẩy mạnh, quan tâm đặc biệt là giáo dục đào tạo trong các nhà trường.

Tự tin trên nhiều lĩnh vực đời sống, vươn tới làm chủ cuộc đời

Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm hỗ trợ thanh niên là người DTTS học tập, phát triển toàn diện và tham gia tích cực vào việc bảo tồn văn hóa dân tộc cũng như đấu tranh xóa bỏ những phong tục không còn phù hợp, góp phần thúc đẩy bình đẳng giới trong cộng đồng.

Nhiều học sinh, sinh viên DTTS đã vươn lên và đạt được thành tích xuất sắc trong các cuộc thi cấp quốc gia, từ khoa học kỹ thuật đến văn hóa, nghệ thuật và thể thao; đồng thời là tấm gương đi đầu trong lao động sản xuất và phong trào xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

Chủ động nhận diện và thay đổi nhận thức về tác động tiêu cực vào cuộc sống hiện tại và tương lai của trẻ em gái khi khuôn mẫu giới và định kiến giới tồn tại trong đời sống. Trong cuộc cách mạng chống lại các định kiến và khuôn mẫu giới, vai trò của nam nữ thanh niên người DTTS càng trở nên hết sức quan trọng. Họ là những người chịu tác động từ các định kiến khuôn mẫu giới nên họ nhận ra những cản trở tiến bộ cho chính mình.

Để thanh niên trở thành nhân tố tự thân thay đổi hoàn cảnh dám phá bỏ định kiến giới và khuôn mẫu giới họ cần có sự hỗ trợ tích cực từ các tổ chức như: Nhà trường, Đoàn thanh niên, Hội Phụ nữ, các nhà hoạt động xã hội, các chuyên gia cả về tinh thần và vật chất; trong đó tri thức và niềm tin là hết sức cần thiết.

Vai trò của thanh niên trong cuộc đấu tranh xóa bỏ định kiến giới và khuôn mẫu giới được đặt ra như một nhiệm vụ quan trọng với vai trò tiên phong của Đoàn thanh niên các cấp. Với các phương pháp phối hợp liên ngành trong tuyên truyền vận động mang tính phong trào rộng lớn; các chuyên đề chuyên sâu công tác tuyên truyền vận động về lĩnh vực này nói riêng và các nhiệm vụ chính trị nói chung được phát huy qua các hoạt động đặc thù như: Tổ chức các phong trào văn hóa, văn nghệ, dân ca, dân vũ, thể thao quần chúng của các dân tộc thiểu số, các câu lạc bộ tìm hiểu, hội thi khám phá thông tin mới về thanh niên thế giới, thi người đẹp các DTTS… tổ chức các hoạt động giao lưu giữa cộng đồng của dân tộc này với dân tộc khác trong các DTTS…).

Nhiều thanh niên người DTTS trở thành sinh viên trong các trường đại học, cao đẳng đã trở thành học sinh giỏi xuất sắc. Đây là một lực lượng tiên phong mạnh mẽ nhất có khả năng ảnh hưởng tích cực đến lớp lớp các thế hệ sau của họ.

Ý thức về nhân quyền, khát vọng sống và xóa bỏ định kiến giới, khuôn mẫu giới khi đã trở thành ý thức tự thân và sẽ trở thành động lực của mỗi cá nhân, kết nối, tạo thành phong trào trong từng dòng họ, mỗi thôn làng phum sóc. Đây là nguồn lực quan trọng, là lực lượng tiên phong trong xóa bỏ định kiến giới và khuôn mẫu giới. Đến huyện Mù Cang Chải tỉnh Yên Bái, trong lễ hội khèn Mông vào tháng 12/2024, du khách không còn lạ lẫm khi nhìn thấy các nam nữ thanh niên người dân tộc Mông súng sính trong bộ trang phục truyền thống điều khiển các thiết bị điện tử phục vụ các chương trình văn nghệ.

Các bạn nữ người Mông vốn ít nói trước đám đông trở thành MC trong các trò chơi dân gian tưng bừng không kém gì các bạn nam giới. Những năm gần đây trên phố Lý Thái Tổ, tại Hồ Hoàn Kiếm, chương trình giới thiệu bản sắc văn hóa người Mông với chủ đề "Người Mông xuống phố" do chính các sinh viên người Mông đang học tập tại Hà Nội tổ chức.

Các nữ sinh viên người Mông trong ban giám khảo, điều hành Chương trình nhuần nhuyễn, linh hoạt chẳng kém gì người của các đơn vị tổ chức sự kiện. Những hình ảnh ấy cho thấy một sự thay đổi đáng kể, sự linh hoạt và sáng tạo, tinh thần tự hào về bản sắc văn hóa của dân tộc, tự hào giới thiệu với các bạn trẻ thủ đô, du khách bốn phương về bản sắc dân tộc với tinh thần tự hào và thân thiện. Các em đã vượt qua định kiến giới, vượt qua chính mình, tự phá bỏ rào cản tiến bộ bằng học thức và tình yêu thương cả xã hội giành cho. Phụ nữ người Mông hôm nay đâu chỉ se lanh, dệt vải, lấy chồng, lên nương, mà đã tự tin trên nhiều lĩnh vực đời sống, vươn tới làm chủ cuộc đời.

Những kiến thức được nhà trường trang bị, sự học hỏi, sự cố gắng của bản thân, gia đình và trợ giúp của xã hội để nam nữ thanh niên người dân tộc Mông nói riêng và các dân tộc thiểu số khác nói chung trở thành lớp người năng động là nòng cốt thúc đẩy sự thay đổi nhất là phá bỏ khuôn mẫu và định kiến giới.

Những lợi thế phát huy vai trò tiên phong của thanh niên dân tộc thiểu số

Thanh niên người DTTS có nhiều cơ hội để vận dụng giá trị văn hóa của dân tộc mình làm thay đổi định kiến giới bằng việc lồng ghép các thông điệp về bình đẳng giới trong các hoạt động văn hóa văn nghệ (dân ca, dân vũ, hội thi, ca kịch, các mô hình sinh kế tiên tiến, phát triển kinh tế trên nền tảng của văn hóa dân tộc)… Thông qua các hoạt động để duy trì các giá trị truyền thống, sáng tạo và thúc đẩy các hoạt động tín ngưỡng nhân văn, tiếp cận đội ngũ người có uy tín để thuyết phục phụ huynh, người cao tuổi... cùng với các trưởng thôn bản, các tổ chức chính trị ở cơ sở góp phần đẩy lùi tập tục lạc hậu, tiếp thu giá trị văn hóa mới để làm giàu bản sắc văn hóa dân tộc mình theo hướng dân tộc và hiện đại.

Cách truyền thông của thanh niên có hướng đi riêng, phù hợp với thời đại. Truyền thông không chỉ qua các phương tiện thông tin đại chúng mà bằng chính hoạt động có ích của mình trong cộng đồng. Ngày nay phát triển kinh tế du lịch tại địa phương là một thế mạnh để thanh niên người DTTS mạnh dạn xả thân thay đổi định kiến giới và khuôn mẫu giới ngay tại quê hương bản làng của mình.

Có thể kể đến tấm gương chị Y Gia Nhi, dân tộc Ba Na ở xã Đăk Na, huyện Tu Mơ Rông, Kon Tum, bằng niềm tự hào về quê hương mình với danh lam, thắng cảnh, vẻ đẹp buôn làng, thiên nhiên hùng vĩ do thiên nhiên ban tặng, đặc biệt là bản sắc văn hóa đồng bào tại địa phương nơi mình sinh sống, chị đã phát triển các tour du lịch trải nghiệm độc đáo thu hút nhiều du khách.

Cũng như bà con các dân tộc thiểu số Tây Nguyên, bà con Ba Na có đời sống văn hóa tinh thần phong phú và giàu bản sắc, thể hiện ở nhiều mặt cuộc sống, từ dệt vải cho đến dựng nhà, các lễ hội, phong tục hôn nhân gia đình; cũng từng có những phong tục lạc hậu khó chấp nhận nay dã bị đẩy lùi. Cuộc sống của đồng bào đã có nhiều thay đổi, bản sắc được giữ gìn, phát huy, lực lượng thanh niên tiên phong thay đổi định kiến giới, khuôn mẫu giới được phát huy mạnh mẽ.

Có khả năng tạo ra các mô hình và vai trò mới, phá vỡ khuôn mẫu truyền thống không còn phù hợp với cuộc sống trong mọi hoàn cảnh. Trực quan sinh động, tạo ra mô hình vai trò mới cho nam và nữ thanh niên ở nơi có định kiến giới sẽ đem lại giá trị cao, được xã hội thừa nhận; là một trong những lợi thế của thanh niên. Khi nam giới và nữ giới đảm nhận những vai trò mà trước đây được xem là "không phù hợp" với giới tính của họ, họ đang thực sự thách thức và phá vỡ các khuôn mẫu truyền thống.

Chế độ phong kiến kéo dài nhiều thế kỷ, sự ảnh hưởng đến cách nghĩ, hành xử của lớp người xưa với phụ nữ đã ăn sâu trong tiềm thức về những định kiến, khuôn mẫu, đã ấn định lên số phận người phụ nữ với nhiều bất công, làm thui chột những khát vọng và khả năng sáng tạo, kiến tạo cuộc sống tốt đẹp. Trong công cuộc vì sự tiến bộ của phụ nữ không mệt mỏi của Đảng và Nhà nước ta, mô hình và vai trò mới của phụ nữ nói chung và nữ DTTS nói riêng được xây dựng ngày một mạnh mẽ và ngời sáng trong các lĩnh vực.

(còn tiếp)