Thắp sáng tri thức cho người lớn tuổi nơi biên viễn

Gian nan vận động học viên đến trường

Ngày 9/5/2025 trở thành ngày đặc biệt trong đời đối với bà Cự Y Ca, dân tộc Mông, trú tại xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An. Năm nay đã 58 tuổi nhưng đây là lần đầu tiên bà Ca được đến trường học chữ. "Tôi luôn ước mơ được biết chữ, ở tuổi này lần đầu tiên được cầm bút viết chữ, tôi háo hức vô cùng", bà Ca chia sẻ.

Thầy Nguyễn Quang Hùng, nguyên là Hiệu trưởng Trường PTDTBT Tiểu học Na Ngoi 2, nay là Chuyên viên biệt phái Phòng GD&ĐT Kỳ Sơn cho biết, năm nay Trường PTDTBT Tiểu học Mỹ Lý 1, thuộc Phòng GD&ĐT huyện Kỳ Sơn phối hợp với Đồn Biên phòng 527 Mỹ Lý và chính quyền địa phương đã tổ chức vận động học viên mở được một lớp học xóa mù chữ tại bản Piêng Vai xã Mỹ Lý. Tham gia khoá học có 11 học viên, học viên lớn tuổi nhất là bà Ca.

Theo thầy Hùng, công tác xóa mù chữ luôn được Ban chỉ đạo PCGD-XMC huyện Kỳ Sơn đặc biệt quan tâm. Hàng năm, vào khoảng tháng 4, tháng 5, trong quá trình duyệt kế hoạch năm học mới, dưới sự chỉ đạo của đồng chí Trưởng phòng, Phòng GD&ĐT, 2 bộ phận Thống kê- Kế hoạch và bộ phận Giáo dục dân tộc tổ chức ra soát các đối tượng hiện còn mù chữ, tái mù chữ trên địa bàn.

"Nhiều bản ở Kỳ Sơn vẫn còn người mù chữ, đặc biệt là phụ nữ dân tộc Mông do điều kiện trước đây khó khăn họ không thể đến trường. Tuy nhiên, nhiều bản địa bàn rộng chỉ vận động được khoảng 4 đến 5 học viên thì không thể mở lớp được. Để mở được lớp học, ít nhất phải từ 10 học viên trở lên. Để có được số học viên như vậy, phải yêu cầu nhà trường đóng trên địa bàn phối hợp với địa phương, vận động học viên đến trường để học," thầy Hùng giải thích về nguyên tắc mở lớp.

Trong giai đoạn 2023-2024, qua rà soát, Phòng GD&ĐT huyện Kỳ Sơn phát hiện hai xã Na Ngoi và Huồi Tụ, nơi chủ yếu là đồng bào Mông sinh sống còn khá nhiều học viên mù chữ. Thầy Hùng nói rằng: "Chủ yếu là người Mông mù chữ, trong khi người Thái và người Khơ Mú ít mù chữ hơn. Điều này xuất phát từ các phong tục tập quán của người Mông, trước đây con gái ít đi học".

Việc vận động học viên đến lớp là điều không hề đơn giản. "Địa phương họ cũng vào cuộc nhưng chủ yếu là các thầy cô giáo đi vận động. Các bản làng nhiều khi ở xa, địa hình hiểm trở, để đến từng gia đình vận động rất vất vả", thầy Hùng chia sẻ.

Thực tế, để công cuộc xóa mù thành công, trách nhiệm vẫn đặt lên vai Ban Giám hiệu nhà trường và các thầy cô giáo. "Phòng yêu cầu hiệu trưởng nhà trường và giáo viên phối hợp với Đoàn xã và Hội LHPN xã đi vận động từng học viên một. Cán bộ địa phương cũng không có thời gian để đi vận động thường xuyên nên chủ yếu là thầy cô," thầy Hùng cho biết thêm.

Sau khi có danh sách số người mù chữ, các thầy cô phải đến từng bản, họp dân, thông báo danh sách những người chưa biết chữ. Sau đó, họ phải khéo léo động viên các học viên để họ thấy đi học không chỉ là để biết viết, biết đọc, biết cộng trừ nhân chia mà còn rất vui. Thậm chí, đi học đủ hết 5 kỳ còn nhận được tiền tương đương 360 nghìn đồng/kỳ/người. Ngoài ra, trong quá trình học, thầy cô còn tặng bút chì, sách vở, áo mưa, đèn pin, ủng, dép, …

Thầy Hùng nói rằng, chính những món quà nhỏ bé, thiết thực này đã phần nào lay động được bà con, "họ nhất trí thì rứa là tổ chức lớp học". Thầy Hùng từng trực tiếp đứng lớp xóa mù chữ khi còn làm giáo viên, thầy hiểu rõ tâm lý của học viên là người lớn.

"Dạy học cho người lớn tuổi không phải là dạy như kiểu chương trình phổ thông, không theo một logic cụ thể nào. Điều quan trọng nhất là phải tạo được không khí vui tươi cho các học viên. Thầy cô giáo bên cạnh phải biết tiếng dân tộc vì nhiều người không nói được tiếng phổ thông "dạy học song ngữ" giáo viên phải là người vui tính, hài hước để thu hút họ đi học. 

Thầy cô nhiều lúc vừa là đạo diễn vừa là diễn viên, lúc lại như những người bạn đồng hành, chia sẻ cùng học viên. Sự linh hoạt, gần gũi, của thầy cô là chìa khóa để giữ chân học viên trên lớp", thầy Hùng cho biết.

Vượt qua rào cản phong tục và sinh hoạt

Tổ chức được lớp học đã khó, việc giữ chân các học viên, duy trì lớp học cũng là một thử thách không kém. Lịch học thường được sắp xếp theo Thời khoá biểu tức là vào tối thứ 6 và ngày thứ 7 và Chủ nhật để phù hợp với thời gian rảnh của người dân. Tuy nhiên, lịch trình này thường xuyên bị phá vỡ bởi những yếu tố khách quan.

Theo thầy Hùng, theo phong tục tập quán ngày kiêng kị sẽ không thể tổ chức học được vì học viên họ phải ở nhà. Ngày mùa tới cũng không thể tham gia học được vì các học viên bận làm nương rẫy, trồng trỉa, thu hoạch,... Ngoài ra, khi trong bản làng có ma chay, cưới hỏi chắc chắn học viên cũng sẽ ở nhà. Điều này đòi hỏi các thầy cô phải cực kỳ linh hoạt và kiên nhẫn trong dạy và học.

"Thông thường, lịch học do nhà trường lên trước nhưng đối với lớp xóa mù chữ lịch học còn phải phụ thuộc vào học viên. Thầy cô luôn phải linh động như: ban ngày học viên đi làm nương rẫy không thể đi học được sẽ động viên học viên học bù vào ban đêm vào các tối thứ 6, thứ 7, Chủ nhật, cứ phải tranh thủ mọi thời gian để dạy và học, học đến khi nào hoàn thành chương trình thì thôi, thời gian hoàn thành chương trình khoá học nếu thuận tiện thường phải hết 12 tháng dạy và học cả thời gian hè" thầy Hùng nói.

Một khó khăn nữa là rào cản ngôn ngữ. Nhiều người cao tuổi, đặc biệt là người Mông, không biết nói tiếng phổ thông. Do đó, các thầy cô giáo, vốn là người địa phương và biết tiếng dân tộc, phải dạy song ngữ, kết hợp cả tiếng phổ thông và tiếng địa phương. 

Làm toán học viên nhìn cách cộng là họ biết đáp số nhưng với tiếng Việt thì không thể, do đó thầy cô buộc phải nói được tiếng bản địa để giảng giải. Theo thầy Hùng, điều đáng mừng là sau khi học được khoảng một hai kỳ, học viên có thể nói được tiếng phổ thông thông qua việc đọc.

Nhờ những nỗ lực không mệt mỏi, trong năm học vừa qua, Phòng GD&ĐT huyện Kỳ Sơn đã mở được 4 lớp xóa mù chữ tại xã Na Ngoi và xã Huồi Tụ, với tổng cộng 55 học viên. Thầy Hùng tự hào: "Dù cao tuổi nhưng các học viên học nhanh lắm khi biết chữ họ hào hứng, chăm chỉ. Đi học đầu năm, cuối năm là đọc tốt rồi, họ biết nhắn tin qua điện thoại, biết viết chữ đẹp, rồi cộng trừ nhân chia tốt, họ phấn khởi lắm".

Bên cạnh niềm vui đạt được, thầy Hùng nói rằng vẫn còn những trăn trở về chính sách hỗ trợ. Theo quy định, học viên xóa mù chữ được hỗ trợ 1.800.000 đồng/người nếu hoàn thành cả 5 kỳ học. Thực tế, học viên thường chỉ học cho biết chữ cho nên họ thường học được 3 kỳ tức hết giai đoạn 1 rồi nghỉ. Điều này dẫn đến việc nhiều học viên không được hưởng tiền hỗ trợ của nhà nước do không hoàn thành toàn bộ chương trình quy định...

Vẫn còn nhiều khó khăn phía trước, hành trình xóa mù chữ vẫn còn dài và đầy gian nan. Thế nhưng, thầy Hùng tin rằng, với sự phối hợp của các ban ngành, đoàn thể và cộng đồng, ánh sáng tri thức sẽ tiếp tục được thắp lên, giúp thay đổi cuộc sống của đồng bào dân tộc thiểu số nơi miền biên viễn còn nhiều gian truân như Kỳ Sơn.