Thế giới có 38 triệu góa phụ đang sống trong cảnh đói nghèo

Cần hỗ trợ và bảo vệ quyền lợi của các góa phụ

Cuối tháng 2/2024, Kelvin Kiptum, vận động viên marathon người Kenya, qua đời do tai nạn. Góa phụ Asenath Rotich và 2 con của Kiptum được nhận hàng loạt hỗ trợ từ Chính phủ nước này, bao gồm nhà ở và một công việc ổn định.

Trái lại, góa phụ Silvia (39 tuổi), sống tại hạt Siaya (Tây Kenya), đã bị mất nhà cửa sau một vụ tranh chấp đất đai. Cùng với 5 đứa con nhỏ, Silvia vô gia cư dẫu truyền thông và công chúng đã nỗ lực lên tiếng tìm lại công lý cho cô.

Không chỉ có Silvia, hơn 8 triệu góa phụ ở Kenya cũng rơi vào tình thế khó khăn. Thực tế, hầu hết góa phụ tại Kenya nói riêng và nhiều nước châu Phi vẫn đang vật vã tìm kiếm sự công nhận, đảm bảo quyền lợi chính đáng của mình. Họ phải chịu đựng những tập tục có hại và thường xuyên sống trong cảnh nghèo đói cùng cực. 

Ở khu vực Đông Phi, khi bất ổn kinh tế, xung đột ám ảnh đời sống người dân, số lượng góa phụ tăng lên với tốc độ đáng ngại. "Họ không được hưởng những quyền lợi chính đáng. Sự phân biệt đối xử, như điều đang xảy ra với Silvia, là một minh chứng đáng buồn", nhà hoạt động nhân quyền người Kenya Roseline Orwa chia sẻ.

Cô Orwa nhấn mạnh, chuẩn mực xã hội áp đặt góa phụ "phải tôn trọng người chồng đã khuất và thể hiện niềm tiếc thương của người vợ", khiến họ bị "gạt ra lề xã hội", chịu tổn thương cả về tinh thần lẫn thể chất. 

"Là một phụ nữ gốc Phi đã góa chồng 16 năm, tôi thấu hiểu những bất công mà những góa phụ tại Kenya đang phải trải qua. Bị tước quyền thừa kế tài sản, bị xem thường, bị cưỡng ép tham gia những nghi lễ mang tính xâm hại nhân quyền... Tất cả trải nghiệm đó thúc giục tôi tìm lối thoát", cô Orwa bày tỏ.

Cô Roseline Orwa góa chồng ở tuổi 32 khi chồng cô bị giết trong một vụ bạo lực sau bầu cử. Giống như nhiều phụ nữ Kenya khác, cô phải đối mặt với việc "thanh lọc tình dục" để có thể trở lại cuộc sống thường ngày. 

Năm 2008, cô thành lập Quỹ Rona, một tổ chức phi lợi nhuận chuyên hỗ trợ và bảo vệ quyền lợi của các góa phụ tại Kenya. Quỹ Rona cung cấp đào tạo kiến thức, kỹ năng cho các góa phụ và nữ sinh, đồng thời hợp tác với các nhà hoạt động xã hội để thay đổi các hủ tục liên quan đến tình trạng góa bụa. 

Quỹ Rona đang tích cực triển khai các chương trình tư vấn pháp lý, hỗ trợ kinh tế cũng như sáng kiến cứu trợ khẩn cấp vì mục tiêu trao quyền, chắp cánh ước mơ cho góa phụ và trẻ mồ côi. 

"Phần lớn phụ nữ tìm tới tổ chức chúng tôi là nạn nhân của những hủ tục nhắm vào góa phụ, của sự phân biệt đối xử về cả phương diện kinh tế lẫn xã hội. Ở nhiều nơi, họ không được hưởng phúc lợi căn bản, bảo hiểm lao động. Điều này càng khiến góa phụ trở nên dễ bị tổn thương trước nhiều biến cố. Giờ đây, họ được xếp vào nhóm "nguy cơ cao", tức là những người thường xuyên đối diện với tình trạng nghèo đói, bạo lực", cô Orwa nói.

Sự công nhận và kêu gọi hỗ trợ từ những tổ chức quốc tế chính là thành quả của nhiều năm vận động, đấu tranh của Orwa. Những công việc mà Orwa kiên trì theo đuổi đang không ngừng lan tỏa giá trị tốt đẹp. 

Việc thành lập "Hội nghị thượng đỉnh về các góa phụ châu Phi" cũng mang lại hy vọng cho những phụ nữ này. Hope Nwakwesi, Chủ tịch "Hội nghị thượng đỉnh các góa phụ châu Phi", đang nỗ lực vận động chính sách. 

Bà nói: "Chúng tôi truyền cảm hứng cho các góa phụ vận động cho quyền lợi chính đáng của họ và kêu gọi các chính phủ hành động quyết đoán để trao quyền cho họ. Nếu các góa phụ không được đảm bảo quyền lợi, châu Phi sẽ không đạt được các Mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc vào năm 2030".

Vòng xoáy xung đột - góa phụ - đói nghèo

Theo báo cáo thống kê của Quỹ Loomba, một tổ chức phi chính phủ được Liên hợp quốc công nhận, chuyên bảo trợ góa phụ và trẻ mồ côi, trên toàn cầu hiện có hơn 258 triệu góa phụ, chăm sóc cho 585 triệu đứa trẻ. Trong số này, có 38 triệu phụ nữ góa bụa thuộc diện nghèo đói cùng cực. 

Liên hợp quốc lập luận rằng, đại dịch Covid-19 cũng như tình trạng di cư đã làm gia tăng số lượng góa phụ hoặc có bạn đời mất tích. Các cuộc xung đột vũ trang càng khiến hoàn cảnh của các góa phụ trở nên khó khăn hơn, như xung đột đang diễn ra như ở Syria, Nam Sudan, Cộng hòa Trung Phi, Ukraine và Gaza. 

Cuộc nổi dậy của Boko Haram được cho là đã gây thiệt hại nặng nề ở Đông Bắc Nigeria, Đông Nam Niger, phía Tây Chad và phía Bắc Cameroon.

Theo Liên hợp quốc, tình trạng góa bụa có liên quan chặt chẽ với nghèo đói, tình trạng dinh dưỡng kém, chất lượng cuộc sống kém, trầm cảm. Ở nhiều quốc gia, các góa phụ không có quyền thừa kế và họ có thể bị tước đất đai, bị đuổi khỏi nhà, thậm chí bị tách khỏi con cái. 

Họ có thể bị từ chối quyền thừa kế, bị tước quyền tiếp cận tín dụng, gây ra những tác động tài chính đáng kể cho bản thân họ và con cái. Nhiều góa phụ không được hưởng lương hưu, dẫn đến cảnh túng quẫn khi hết khả năng lao động. Nhiều người bị nhà chồng bắt làm nô lệ, bị buộc tội là phù thủy. 

Việc thiếu khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe có thể trở nên trầm trọng hơn do dinh dưỡng kém, không đủ chỗ ở và dễ bị bạo lực, cũng như các nhu cầu chăm sóc sức khỏe sinh sản của góa phụ không được giải quyết.

Trong số hơn 258 triệu góa phụ, đáng chú ý là một lượng đáng kể các góa phụ trẻ tuổi. Điều này phản ánh tình trạng tảo hôn ở một số nước đang phát triển và phong tục gả bé gái cho những người đàn ông lớn tuổi.

Trước thực tế này, Ủy ban về Địa vị Phụ nữ Liên hợp quốc và Cơ quan Liên hợp quốc về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ (UN Women) đã chính thức lên tiếng kêu gọi bảo vệ các góa phụ trên toàn cầu.