Thương mại điện tử tăng tốc mạnh - Bài cuối: Thị trường số sẽ không còn chỗ cho gian dối

Shop online không còn "vùng tối"

Thời gian qua, không ít người tiêu dùng đã nếm trải sự bất lực khi gặp sự cố mua hàng online. Chị Hạnh (Hà Nội) kể: "Tôi đặt son Nhật chính hãng, nhận hàng không nhãn mác. Lúc tôi khiếu nại, tài khoản bán hàng biến mất". Những câu chuyện như vậy cho thấy thị trường đang cần một khung pháp lý cứng rắn nhưng linh hoạt. 

Với mục tiêu này, dự thảo Luật TMĐT sửa đổi ra đời và tập trung vào 3 trụ cột chính: minh bạch thông tin người bán, bảo vệ quyền người mua, và tăng trách nhiệm của các nền tảng TMĐT.

Theo dự thảo, mọi cá nhân, tổ chức kinh doanh TMĐT phải định danh qua VNeID, công khai thông tin người bán và chịu trách nhiệm pháp lý với hàng hóa, nội dung quảng cáo. Các nền tảng như Shopee, Tiki, Lazada, TikTok Shop… sẽ phải xác thực danh tính và giám sát hành vi người bán - điều chưa từng có trong luật trước đây. 

Tại Hội nghị lấy ý kiến về Dự thảo Luật TMĐT diễn ra vào đầu tháng 10/2025, đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số nhấn mạnh: "Một thị trường hàng trăm tỷ USD không thể tồn tại những người bán vô danh. Định danh thật là nền tảng để bảo vệ cả người tiêu dùng lẫn người kinh doanh chân chính". Điều đáng chú ý là, người livestream, KOL, tiếp thị liên kết cũng thuộc diện phải định danh. Đây là điểm mới quan trọng, khác hẳn các quy định cũ, bởi trước đây những đối tượng này gần như thoát khỏi nghĩa vụ pháp lý nếu chỉ bán hàng trên mạng xã hội hoặc livestream.

Đặc biệt, dự thảo hướng tới hỗ trợ người bán nhỏ lẻ: các hộ cá thể, tiểu thương có thể tiếp cận thông tin, hướng dẫn kê khai thuế và áp dụng hóa đơn điện tử thông qua Cổng thông tin điện tử dành cho hộ, cá nhân kinh doanh TMĐT. Đây là bước quan trọng để người bán nhỏ không bị bỏ rơi, đồng thời giúp thị trường minh bạch từ gốc.

Các chuyên gia đánh giá đây là bước ngoặt trong quản lý không gian số, vừa siết kỷ cương vừa nâng chuẩn văn minh TMĐT Việt Nam. Họ nhận định: thị trường TMĐT nếu tiếp tục có những "vùng tối" sẽ dẫn đến mất niềm tin tiêu dùng, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế số.

Không tuân thủ, khó tồn tại

Nếu giai đoạn 2015-2020 là thời TMĐT "vô luật" thì từ nay, luật sẽ định hình toàn bộ cuộc chơi. Dự thảo quy định: mọi giao dịch phải có dấu vết, mọi sản phẩm phải truy xuất được nguồn gốc và đồng thời người bán phải chịu trách nhiệm pháp lý đầy đủ. Các sàn TMĐT buộc phải lưu trữ dữ liệu giao dịch ít nhất 24 tháng, phối hợp cơ quan chức năng khi có tranh chấp.

Người bán bắt buộc phát hành hóa đơn điện tử, công khai chính sách đổi trả và chịu trách nhiệm về hình ảnh, nội dung quảng cáo. Đơn cử, đầu năm 2025, một shop điện tử bị tố "bán mới, giao cũ". Khi cơ quan chức năng yêu cầu dữ liệu, hệ thống đã tự xóa sau 30 ngày. 

Theo dự thảo mới, tình huống ấy sẽ không còn, vì mọi dữ liệu phải được lưu giữ và truy xuất khi cần. Dẫu vậy, các chuyên gia cảnh báo: chi phí tuân thủ có thể đè nặng lên người bán nhỏ. Tiểu thương Đinh Thái Học (Ninh Bình) nói: "Lãi vài nghìn một đơn, mà giờ phải thuê dịch vụ xuất hóa đơn, đăng ký định danh, lưu dữ liệu… Không có hỗ trợ thì người kinh doanh nhỏ dễ bị loại khỏi sàn:.

Tại các phiên thảo luận ngày 3/10 và 7/10, nhiều ý kiến đề nghị Bộ Công Thương phân loại chủ thể theo quy mô rủi ro, áp dụng cơ chế "tuân thủ linh hoạt": hộ cá thể được hỗ trợ, doanh nghiệp lớn chịu nghĩa vụ cao hơn. Một chuyên gia Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương nhận định: "Luật TMĐT mới sẽ không thể 'mặc chung một chiếc áo' cho mọi chủ thể. Sự linh hoạt mới là chìa khóa để luật sống cùng thị trường". Đây không phải "vòng kim cô", mà là bản đồ dẫn đường cho sự phát triển bền vững của TMĐT Việt Nam.

Ai minh bạch, người đó được bảo vệ

Minh bạch không chỉ là nghĩa vụ mà còn là tấm "lá chắn" bảo vệ niềm tin số. Người bán có danh tính rõ ràng, chứng minh nguồn gốc sản phẩm, hợp tác trong khiếu nại sẽ được pháp luật bảo vệ trước hành vi bịa đặt, vu khống, cạnh tranh không lành mạnh. Chị Trần Mai Lan (Hà Nội) mua điện thoại online, hàng lỗi nhưng nhờ có hóa đơn điện tử, dữ liệu lưu trên sàn, chị được hoàn tiền chỉ sau 72 giờ.

Trong khi hàng trăm người mua "qua inbox riêng" vẫn mòn mỏi đòi quyền lợi. Dự thảo luật cũng nhấn mạnh bảo mật thông tin cá nhân: chỉ cơ quan chức năng được truy cập dữ liệu định danh, người bán có quyền yêu cầu ẩn thông tin nhạy cảm. Minh bạch không đồng nghĩa với phơi bày. Luật phải bảo đảm công khai đúng mức, bảo vệ quyền riêng tư. Về dài hạn, minh bạch còn tạo ra tài sản pháp lý: doanh nghiệp, cá nhân có lịch sử giao dịch minh bạch, phản hồi tốt, sẽ được người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn. Trong thế giới online, uy tín chính là giấy phép tồn tại.

Dự thảo được đánh giá cao nhưng cũng dấy lên băn khoăn: Liệu việc định danh, lưu trữ, báo cáo có khiến TMĐT "mất tính linh hoạt"? Và ai sẽ kiểm soát các nền tảng xuyên biên giới khi dữ liệu nằm ngoài lãnh thổ Việt Nam? Tại hội nghị góp ý ngày 7/10, nhiều đại biểu và doanh nghiệp kiến nghị cơ chế hợp tác quốc tế về chia sẻ dữ liệu, tránh tình trạng luật trong nước mạnh nhưng không vươn tới nơi dữ liệu tồn tại. Một chuyên gia cảnh báo: "Minh bạch chỉ thực sự có giá trị khi xuyên biên giới. Nếu không kiểm soát luồng dữ liệu, kẻ gian vẫn có thể ẩn mình ở ngoài rìa pháp luật".

Ngoài ra, cần tăng nguồn lực thực thi: thanh tra TMĐT hiện nay còn mỏng, trong khi tốc độ phát triển các mô hình mới như livestream bán hàng, AI gợi ý sản phẩm vượt xa khả năng giám sát thủ công. Việc cân đối giữa quản lý nghiêm túc và không làm nghẽn sáng tạo kinh doanh là thách thức lớn. 

Dù còn tranh luận, song không thể phủ nhận: Dự thảo Luật TMĐT sửa đổi 2025 là bước ngoặt. Nó định hình một văn hóa kinh doanh mới, nơi người bán, người mua đều minh bạch, đều được bảo vệ và đều có trách nhiệm. Luật sẽ không chặn ai, nhưng sẽ khiến ai gian dối không thể trụ lại. Người bán trung thực được tin tưởng, người mua có quyền đòi công lý và cơ quan quản lý có dữ liệu để bảo vệ niềm tin số. Đây không chỉ là một đạo luật, mà là luật của niềm tin. Một quốc gia chỉ thật sự bước vào kỷ nguyên số khi mọi giao dịch dù là gói trà, thỏi son hay chiếc điện thoại… đều được bảo chứng bằng danh tính thật và trách nhiệm thật.

Dự thảo Luật TMĐT 2025 không chỉ là công cụ pháp lý mà còn là bản đồ dẫn đường cho niềm tin số. Người bán minh bạch, người mua được bảo vệ; thị trường số sẽ không còn chỗ cho gian dối. Đây là bước tiến quan trọng, mở ra môi trường TMĐT công bằng, an toàn và phát triển bền vững, nơi uy tín trở thành tài sản pháp lý và trách nhiệm là chìa khóa sống còn.