Trăn trở phát triển sinh kế từ cây "vàng đen" cho phụ nữ vùng biên

Tiếc nuối một thời "vàng trên đất"

Chị Long Thị Tâm, người Nùng sống ở thôn Cao Lan, chống cuốc bên bờ ruộng, tay áo xắn cao lau mồ hôi, kể lại thời hoàng kim của cây thạch đen, nguyên liệu để làm món thạch đen. Trước đây, gia đình chị canh tác 7-8 sào thạch, mỗi vụ thu được 3 tấn, bán với giá từ 25.000 đến 30.000 đồng mỗi cân, đem lại nguồn thu lên tới gần 90 triệu đồng. 

"Cây thạch đen từng giúp tôi nuôi con ăn học, dựng được nhà mái ngói đỏ giữa bản nghèo", chị nói.

Phát triển với diện tích trồng cây thạch đen lớn nhưng chưa có chiến lược lâu dài nên khi có dịch Covid-19 xảy ra, sức mua giảm, khiến người trồng loại cây được ví như "vàng trên đất" này trên địa bàn xã Quốc Khánh gặp nhiều khó khăn trong việc tiêu thụ. 

Những chồng thạch đen khô chất cao đầy nhà, mùi ngai ngái thoảng trong gian bếp, trở thành một phần của nỗi thất vọng mà chị Tâm và hàng trăm hộ dân khác phải nuốt vào trong. "Có năm, thương lái chỉ trả dưới 10.000 đồng/kg khô. Chúng tôi mất công chăm bẵm nửa năm trời, cuối cùng bán rẻ hơn cả công hái rau", chị cười gượng.

Không riêng gì gia đình chị Tâm, chị Nông Thị Hưởng, người Nùng ở thôn Khánh Hòa, cũng lắc đầu khi nhắc đến thạch đen. Từng gắn bó với 3 sào ruộng trồng cây thạch đen, giờ đây chị đã chuyển hẳn sang trồng dưa hấu và ớt. "Năm trước, tôi còn giữ lại ít cây, mong trời thương mà giá lên. Nhưng đợi mãi, cuối cùng vẫn phải bán lỗ", chị kể.

Nỗ lực "hồi sinh" cây thạch đen

Theo ông Nông Văn Hội, Chủ tịch UBND xã Quốc Khánh, việc "hồi sinh" cây thạch đen để tạo sinh kế bền vững cho bà con nơi đây là điều khiến chính quyền địa phương vô cùng trăn trở. Ông Nông Văn Hội cho biết, nguyên nhân chính nằm ở "đầu ra" không ổn định. 

Nhằm hỗ trợ người trồng thạch đen trên địa bàn, chính quyền xã Quốc Khánh đã chủ động rà soát và đăng ký mã số vùng trồng - điều kiện tiên quyết cho xuất khẩu chính ngạch. 

"Chúng tôi được cấp 13 mã vùng nhưng hiện chỉ duy trì được 3 mã đủ điều kiện. Lý do là diện tích nhỏ lẻ, kỹ thuật canh tác chưa đáp ứng tiêu chuẩn phía đối tác đưa ra", ông Hội cho biết. 

Không dừng lại ở đó, UBND xã còn phối hợp với các đơn vị chuyên môn triển khai mô hình điểm, cấp phát giống chất lượng cao, hướng dẫn kỹ thuật sản xuất theo quy trình VietGAP, tạo nền móng cho việc xây dựng chuỗi giá trị khép kín.

Ở quy mô toàn huyện, chính quyền địa phương cũng đang tìm hướng phát triển cây thạch đen. Nhiều chương trình khảo sát, hỗ trợ, kết nối doanh nghiệp được triển khai. Tuy có một số đơn vị, doanh nghiệp đã chế biến các sản phẩm từ cây thạch đen để đưa sản phẩm ra thị trường các tỉnh, thành khác nhưng vẫn chưa đủ để vực dậy một vùng nguyên liệu từng trải dài khắp Tràng Định. 

Tại cuộc làm việc với Ban Dân tộc Hội đồng Nhân dân tỉnh Lạng Sơn cuối năm 2024, nhiều vấn đề đã được mổ xẻ như: năng lực sản xuất, khó khăn trong tiêu chuẩn kỹ thuật, đặc biệt là đầu ra…

Chủ tịch UBND xã Nông Văn Hội thẳng thắn cho biết: "Không thể phát triển bền vững nếu chỉ trông chờ vào một cửa khẩu, cần phải mở rộng thị trường trong nước, tăng cường chế biến sâu, tạo ra sản phẩm đa dạng, có giá trị gia tăng. Khi đó, cây thạch đen mới thực sự hồi sinh".

Để đảm bảo sinh kế cho hội viên phụ nữ, Hội LHPN xã Quốc Khánh đã nỗ lực hỗ trợ chị em cải thiện kỹ thuật canh tác để đáp ứng yêu cầu của thị trường. 

Chị Đường Thị Thu Thảo, Chủ tịch Hội LHPN xã Quốc Khánh, chia sẻ: "Hàng năm, Hội LHPN xã thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn về kỹ thuật trồng và chăm sóc cây thạch đen cho các hội viên. 

Chúng tôi không chỉ cung cấp kiến thức mà còn hướng dẫn trực tiếp tại các hộ gia đình, giúp chị em phụ nữ nắm bắt quy trình chăm sóc cây thạch đen một cách hiệu quả. Mục tiêu của chúng tôi là giúp gia đình hội viên sản xuất được cây thạch đen chất lượng cao, đáp ứng được yêu cầu của thị trường."

Theo chị Thảo, một trong những yếu tố quan trọng giúp cây thạch đen phát triển bền vững chính là việc áp dụng các quy trình sản xuất chuẩn hóa trong canh tác. Hội LHPN xã đã phối hợp với các cơ quan chức năng tổ chức các buổi đào tạo kỹ thuật, hướng dẫn cách thức chăm sóc đúng quy trình… 

Mặc dù những nỗ lực này đã giúp nâng cao chất lượng sản phẩm nhưng vấn đề đầu ra ổn định vẫn là "bài toán" khó, cần có thêm những giải pháp để khiến loại cây trồng lâu năm này "hồi sinh", giúp xoá đói giảm nghèo cho người dân địa phương.