Trí tuệ nhân tạo đang trợ lực cho tiêu dùng bền vững

Thay đổi hành vi tiêu dùng

Nếu như trước đây quyết định mua sắm của phần lớn người tiêu dùng dựa vào quảng cáo hoặc thói quen cá nhân, thì giờ đây hành trình đó đã được tái định nghĩa bằng dữ liệu. AI đang đóng vai trò "người gác cổng" giúp người tiêu dùng phân tích và xác thực thông tin trước khi mua, đặc biệt trong các ngành hàng liên quan đến sức khỏe, mỹ phẩm và tiêu dùng hằng ngày.

Trong xu hướng này, phụ nữ - nhóm quyết định 70-80% chi tiêu gia đình - là những người ứng dụng AI mạnh mẽ nhất. Chị Mỹ Linh (29 tuổi, TP.HCM) chia sẻ: "Tôi thường hỏi ChatGPT trước khi mua mỹ phẩm để xem thành phần nào gây kích ứng, thành phần nào an toàn. Việc này giúp tôi mua đúng sản phẩm hơn và tránh những món đồ không cần thiết". Còn chị Hải Ly (34 tuổi, Hà Nội) lại dùng AI như công cụ phân loại rác và gợi ý tái chế: "AI gợi ý cách tái chế chai thủy tinh, vỏ hộp hay đồ cũ. Nhờ đó tôi mua sắm ít hơn nhưng thông minh hơn".

Những hành vi này phản ánh thực trạng là người tiêu dùng Việt ngày càng chuyển từ "mua cho tiện" sang "mua có trách nhiệm". Theo khảo sát của Nielsen Việt Nam, 73% người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao hơn để sở hữu sản phẩm thân thiện môi trường, đặc biệt khi họ có thể quét mã QR để kiểm chứng nguồn gốc và thành phần. Điều đó cho thấy minh bạch không còn là "ưu tiên thêm", mà đã trở thành "tiêu chuẩn bắt buộc".

AI góp phần củng cố niềm tin ấy bằng khả năng rà quét thông tin ở tốc độ mà con người khó đạt được. Các công cụ phân tích thành phần, truy xuất nguồn gốc bằng blockchain, nhận diện gian lận hay đánh giá tác động môi trường giúp người dùng đưa ra lựa chọn chính xác và tự tin hơn.

Ở cấp độ nền tảng thương mại điện tử, vai trò của AI còn rõ rệt hơn. Ông Nguyễn Lâm Thanh, đại diện TikTok Việt Nam, cho biết minh bạch đang là "chuẩn mới" trong thương mại điện tử thông qua các biện pháp sàng lọc, kiểm duyệt đa tầng và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng. Chỉ riêng 6 tháng đầu năm 2025, TikTok Shop đã từ chối hơn 70 triệu sản phẩm trước khi niêm yết, tăng 40% so với cùng kỳ, nhờ hệ thống kiểm duyệt tự động và phân tích dữ liệu hành vi. Là một sàn thương mại điện tử, hoạt động trên hệ thống công nghệ phức tạp, để đạt được kết quả đó, TikTok Shop luôn không ngừng nâng cấp công cụ và quy trình giám sát, cập nhật các chính sách nhằm nâng cao hiệu quả kiểm chứng nguồn gốc và chất lượng sản phẩm" ông nhấn mạnh.

Khi các nền tảng lớn đồng thời áp dụng AI vào kiểm duyệt, thị trường trở nên sạch hơn, người tiêu dùng được bảo vệ tốt hơn, và thói quen "kiểm chứng trước khi mua" ngày càng trở nên phổ biến. Đây chính là nền tảng đầu tiên để AI thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Thúc đẩy hệ sinh thái tiêu dùng xanh

Nếu như AI đang giúp người tiêu dùng lựa chọn thông minh hơn, thì trong hệ sinh thái rộng hơn, công nghệ này còn tạo ra áp lực chuyển đổi xanh đối với doanh nghiệp và toàn bộ chuỗi cung ứng. Theo bà Bùi Thị Ninh, Phó Giám đốc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI)-Chi nhánh TP.HCM, tiêu dùng xanh đã trở thành một phần của chiến lược phát triển quốc gia. Đặc biệt, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (2023) có hiệu lực từ 1/7/2024 lần đầu tiên đưa khái niệm "tiêu dùng bền vững" vào quy định pháp lý. Bà Ninh nhấn mạnh: "Sản xuất xanh hiện không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc trong bối cảnh hội nhập và cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050".

Theo Bộ Công Thương, nhu cầu tiêu dùng xanh tại Việt Nam tăng trưởng bình quân 15% mỗi năm trong giai đoạn 2021-2023. Còn khảo sát năm 2024 của TGM Research phối hợp cùng PRO Việt Nam cho thấy, 85% nữ giới 15-24 tuổi nhận thức rõ lợi ích môi trường từ giảm thiểu đến tái sử dụng và tái chế, chứng minh xu hướng xanh đang lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng trẻ.

Cùng với áp lực từ chính sách và nhu cầu thị trường đang tăng nhanh, doanh nghiệp buộc phải chuyển mình mạnh mẽ. AI hỗ trợ quá trình này bằng việc tối ưu các khâu sản xuất, giảm lãng phí nguyên liệu, dự báo nhu cầu chính xác hơn để tránh tình trạng sản xuất dư thừa, đồng thời nâng cao khả năng truy xuất nguồn gốc trong toàn chuỗi cung ứng. Nhờ sự hỗ trợ của công nghệ, các mô hình kinh tế tuần hoàn, từ bao bì tái chế đến quy trình "bottle-to-bottle" đang được áp dụng ngày càng rộng rãi và hiệu quả hơn.

Một ví dụ tiêu biểu là chương trình GreenUP do TikTok Shop triển khai từ tháng 9/2024. Chương trình này giúp các thương hiệu bền vững tiếp cận người tiêu dùng thông qua nội dung giáo dục, công khai quy trình sản xuất bằng livestream minh bạch tại nhà máy.

Chiến dịch hợp tác giữa TikTok Shop và thương hiệu Mollis (thuộc Tổng CTCP Phong Phú) cho thấy sức mạnh của mô hình này. Nhờ minh bạch về xuất xứ và quy trình sản xuất, cùng sự hỗ trợ của nhà sáng tạo nội dung và hệ thống gợi ý, Mollis đã bán được hơn 7.000 sản phẩm chỉ trong 4 giờ. Điều này cho thấy tiềm năng phát triển cho thương hiệu Việt được rộng mở tại sàn thương mại điện tử, đồng thời, góp phần giúp thương hiệu Việt tạo được "nền tảng", "bàn đạp" trong định hướng bền vững và sự đón nhận của cộng đồng tiêu dùng xanh.

Với sự tham gia ở cả ba phía là người tiêu dùng, doanh nghiệp và nền tảng, AI đang trở thành chất xúc tác thúc đẩy một văn hóa tiêu dùng mới: tiêu dùng có trách nhiệm. Không phải AI thay thế con người, mà là giúp con người lựa chọn tốt hơn, giảm lãng phí và ưu tiên những sản phẩm có tác động tích cực tới môi trường.

AI đang định hình một giai đoạn mới của tiêu dùng Việt Nam, nơi minh bạch, trách nhiệm và bền vững trở thành những tiêu chuẩn bắt buộc. Khi công nghệ hỗ trợ người tiêu dùng ra quyết định, doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất và nền tảng thương mại điện tử nâng tầm kiểm duyệt, một hệ sinh thái tiêu dùng bền vững đang dần hình thành. Trong bối cảnh đó, AI không chỉ là công cụ hỗ trợ, mà thực sự đã trở thành "trợ lý bền vững" của người tiêu dùng thời 4.0.