Tư pháp hình sự người chưa thành niên cần chuyên biệt, toàn diện, phù hợp với lứa tuổi

Phát biểu khai mạc hội nghị, Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Minh Hương cho rằng, người chưa thành niên là người chưa phát triển đầy đủ về thể chất, tình cảm, nhận thức; thiếu kiến thức xã hội, pháp luật; khó kiểm soát cảm xúc; hạn chế trong việc bảo vệ bản thân, phòng, tránh rủi ro và các hành vi nguy hiểm. Đây là nhóm dễ bị tổn thương trong xã hội nên cần được bảo vệ và chăm sóc đặc biệt, nhất là trong hoạt động tư pháp hình sự.

Vì vậy, chính sách về tư pháp hình sự đối với người chưa thành niên cần có tiếp cận chuyên biệt, toàn diện, phù hợp với lứa tuổi, khả năng nhận thức của các em và hướng tới mục đích chính là giáo dục, cải tạo, giúp đỡ người chưa thành niên tự sửa chữa sai lầm, cải thiện nhận thức và hành vi, trở thành công dân tốt cho xã hội.

Theo Phó Chủ tịch Nguyễn Thị Minh Hương, trước phiên họp thảo luận dự án Luật này tại kỳ họp lần thứ 7 Quốc hội khoá XV, Đoàn Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam tổ chức Hội nghị phản biện xã hội dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên dưới góc độ giới, trên cơ sở đánh giá tính phù hợp với các chủ trương, đường lối của Đảng, Hiến pháp và hệ thống pháp luật hiện hành, tính đúng đắn, khoa học, phù hợp với thực tiễn đời sống xã hội và tính khả thi của các quy định liên quan đến bình đẳng giới trong dự thảo Luật.

Đồng thời, đây cũng là diễn đàn thảo luận các quan điểm và đóng góp ý kiến chuyên môn có giá trị nhằm hoàn thiện dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên. Đồng thời trao đổi chuyên sâu các vấn đề quy định của pháp luật về tư pháp đối với người chưa thành niên; Thực tiễn thực hiện tư pháp đối với người chưa thành niên; Vướng mắc trong dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên và hướng hoàn thiện.

Tại hội nghị, các đại biểu đến từ Tòa án nhân dân tối cao, Văn phòng Quốc hội và các chuyên gia, luật sư cùng tập trung thảo luận liên quan đến lồng ghép giới trong các quy định về quy trình thủ tục tố tụng thân thiện, quyền và nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp người chưa thành niên. Các quy định về biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế đối với người chưa thành niên bị buộc tội. Quy định về công tác xã hội trong dự thảo Luật, các biện pháp xử lý chuyển hướng áp dụng với người chưa thành niên; đảm bảo tái hòa nhập cộng đồng đối với người chưa thành niên.

Đồng thời góp ý hoàn thiện hệ thống hình phạt đối với người chưa thành niên; phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong hoạt động tư pháp người chưa thành niên.

Đại diện cơ quan soạn thảo dự án Luật, ông Nguyễn Văn Tùng, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế - Quản lý khoa học (Tòa án nhân dân tối cao), cho biết: Việt Nam có nhiều bộ luật, luật điều chỉnh về tư pháp người chưa thành niên. Tuy nhiên, do được quy định tản mạn ở nhiều đạo luật, một số quy định của pháp luật còn xung đột nhau. Phần lớn chỉ điều chỉnh các quy định vốn được áp dụng cho người trưởng thành để áp dụng với người chưa thành niên, nên không hiệu quả, khó khăn khi áp dụng.

Đặc biệt, qua thực tế giải quyết các vụ án hình sự với người chưa thành niên ở Việt Nam cho thấy, thủ tục giải quyết còn rườm rà, thời gian còn dài; quan điểm xử lý người chưa thành niên phạm tội còn nặng răn đe, áp dụng hình phạt mà chưa xác định việc trừng phạt nên sử dụng như là biện pháp cuối cùng; chưa chú trọng tạo cơ hội cho người chưa thành niên phạm tội sửa chữa, cải thiện hành vi...

Nêu các vấn đề giới tồn tại trong Dự thảo Luật, bà Dương Kim Anh, Phó Giám đốc Học viện Phụ nữ Việt Nam, cho rằng: Dự thảo luật còn chung chung, chưa bao quát hết các vấn đề giới trong tư pháp vị thành niên; Việc đảm bảo an toàn cho người thành niên là người bị hại, người làm chứng trong quá trình tố tụng theo quy định của pháp luật mới chỉ nói chung chung, chưa nói rõ việc bảo vệ quyền và nhân phẩm; Hoạt động tư pháp người chưa thành niên cần có sự tham gia của các nhân sự, các chuyên gia có hiểu biết về tâm lý học, khoa học giáo dục, về xã hội học, đặc biệt là xã hội học giới.

Bên cạnh đó, người chưa thành niên xuất hiện trong Dự thảo luật, với tư cách là người bị hại, người làm chứng, hay người phạm tội, người bị buộc tội còn mang tính thụ động, ở vai trò là người được hỏi, người thực hiện các yêu cầu tố tụng, thay vì thể hiện nhu cầu, tiếng nói, đề xuất tâm tư, nguyện vọng hay thực hiện phản biện để đảm bảo quyền lợi cho mình...

Theo đó, bà Dương Kim Anh đề xuất: Cần rà soát bổ sung, nhấn mạnh rằng tư pháp người chưa thành niên quan tâm bảo vệ quyền con người, nhân phẩm con người, nghiêm cấm kỳ thị, không phân biệt đối xử, đặc biệt là phân biệt đối xử theo giới.

Các dịch vụ hỗ trợ tư pháp vị thành niên cần đáp ứng nhu cầu giới của người chưa thành niên và người thực hiện bảo vệ tư pháp vị thành niên, đặc biệt là nhu cầu giới thực tế, nhu cầu giới chiến lược.

Đặc biệt là cần thúc đẩy vai trò, trách nhiệm của nhà trường và xã hội, bên cạnh trách nhiệm của cha mẹ, gia đình...