Việt Nam cần mở rộng các dịch vụ chăm sóc trẻ em để thay đổi tình trạng "ngại sinh"

Trong thực tế, những thay đổi về mức sinh bị chi phối bởi các yếu tố kinh tế - xã hội như vai trò giới, chi phí sinh hoạt, cơ hội việc làm, chi phí chăm sóc trẻ em, cũng như gánh nặng công việc không được trả lương mà chủ yếu đè nặng lên đôi vai người phụ nữ.

Tình trạng nam, nữ Việt Nam không muốn kết hôn, không sinh con hoặc sinh con muộn cũng đang tác động trực tiếp, sâu sắc tới quy mô dân số, cơ cấu dân số và để lại nhiều hệ lụy. 

Gánh nặng kép đối với phụ nữ

Tổng tỷ suất sinh toàn quốc năm 2023 của Việt Nam là 1,96 con/phụ nữ, mức giảm thấp nhất từ trước tới nay và được dự báo sẽ tiếp tục giảm trong các năm tiếp theo dẫn đến những hệ lụy như thiếu hụt lực lượng lao động, già hóa dân số nhanh và suy giảm quy mô dân số.

Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam, đang chứng kiến xu hướng mức sinh giảm. Theo một báo cáo gần đây của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA), 2/3 dân số thế giới hiện đang sống ở các quốc gia có tỷ suất sinh dưới mức thay thế. Đây không phải là hiện tượng tạm thời mà là thực tế mới đối với nhiều quốc gia.

Các chuyên gia dân số cho rằng, một trong các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ sinh là nam, nữ - mà chủ yếu là nữ không lựa chọn sinh con bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Khảo sát Lực lượng Lao động năm 2019 cho thấy thời gian của phụ nữ dành cho công việc chăm sóc không được trả lương cao hơn gấp đôi so với nam giới, vào khoảng 18,84 - 18,93 giờ mỗi tuần.

Theo bà Trần Thị Thúy Anh, Chuyên gia quản lý Chương trình của Cơ quan Liên Hợp Quốc về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ (UN Women) tại Việt Nam, bằng chứng cho thấy, tại Việt Nam, tỷ lệ tham gia lực lượng lao động của phụ nữ khá cao, số liệu năm 2023 là 67,9%.

Cùng đó là gánh nặng kép về công việc được trả lương và không được trả lương do các chuẩn mực giới hiện hành. Khoảng cách giới gia tăng trong những năm cao điểm sinh con, nuôi dạy của phụ nữ cho thấy nhiều phụ nữ rời khỏi thị trường lao động, có thể là do thiếu các dịch vụ chăm sóc và nền kinh tế chăm sóc chưa phát triển. Tỷ lệ đóng bảo hiểm xã hội giảm nhanh trong nhóm phụ nữ 24-27 tuổi.

Theo một nghiên cứu, hơn 20% phụ nữ không làm việc do trách nhiệm chăm sóc con cái (nam giới chỉ 2%). Cùng với đó là thu nhập không ổn định, không tiếp cận đến an sinh và dịch vụ xã hội với chi phí hợp lý.

Ông Matt Jackson, Trưởng Đại diện UNFPA Việt Nam cho rằng, những thay đổi về mức sinh chịu ảnh hưởng lớn từ sự lựa chọn sinh sản, và điều này lại bị chi phối bởi các yếu tố kinh tế - xã hội như vai trò giới, chi phí sinh hoạt, cơ hội việc làm, chi phí chăm sóc trẻ em, cũng như gánh nặng công việc không được trả lương mà chủ yếu đè nặng lên đôi vai người phụ nữ.

Vì vậy, giải quyết các vấn đề dân số cần vượt ra ngoài con số. Có nghĩa chúng ta cần cân nhắc ưu tiên đầu tư hiệu quả vào con người và nền kinh tế, cũng như xây dựng một xã hội bao trùm hơn. Điều này đồng nghĩa với việc ưu tiên bình đẳng giới, bảo vệ quyền lợi, nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe, mở rộng cơ hội giáo dục và cải thiện các chính sách hỗ trợ gia đình để đảm bảo mỗi cá nhân có thể thực hiện quyền sinh sản của mình mà không gặp phải rào cản kinh tế - xã hội.

Thúc đẩy các chuẩn mực giới bình đẳng

Theo ông Matt Jackson, kể từ những năm 1970, một số quốc gia đã áp dụng các chính sách khuyến sinh để tăng hoặc duy trì mức sinh thay thế, ví dụ như sử dụng các biện pháp khuyến khích tài chính. "Tuy nhiên, chúng ta đều biết rằng việc sử dụng các biện pháp ép buộc trong sinh sản không hiệu quả trong việc thay đổi mức sinh- điều này đã được chứng minh", đại diện UNFPA Việt Nam khẳng định.

Đề xuất cho Việt Nam nhằm cân bằng mức sinh và đảm bảo tỷ lệ sinh thay thế, các chuyên gia xã hội học cho rằng, Việt Nam cần mở rộng các dịch vụ chăm sóc trẻ em (nhà trẻ, mẫu giáo công và tư) có chất lượng và chi phí phù hợp để hỗ trợ các bậc cha mẹ đi làm, giúp họ dễ dàng cân bằng giữa công việc và cuộc sống gia đình. Tăng cường hỗ trợ tài chính cho các gia đình thông qua cung cấp gói trợ cấp sinh đẻ/trẻ em/gia đình và nghỉ thai sản có lương cho cả cha và mẹ, đảm bảo cả cha và mẹ đều có thể nghỉ để chăm sóc con cái của họ.

Thúc đẩy sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống cho nam giới, theo đó, thực hiện các chính sách khuyến khích thời gian làm việc ngắn hơn và sắp xếp công việc linh hoạt cho nam giới, cho phép họ tham gia nhiều hơn vào việc chăm sóc trẻ em và trách nhiệm gia đình. Thúc đẩy các chuẩn mực giới bình đẳng bằng việc triển khai các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng và các chương trình giáo dục nhằm thúc đẩy việc chia sẻ trách nhiệm gia đình và thách thức vai trò giới truyền thống, tạo ra một môi trường hỗ trợ hơn cho các gia đình.

Đồng thời, hỗ trợ phụ nữ có trình độ học vấn và có việc làm bằng cách điều chỉnh các chính sách việc làm, tuyển dụng, thăng tiến và bình đẳng giới để giải quyết các vấn đề cụ thể của phụ nữ có trình độ học vấn, có việc làm, giúp họ cân bằng nguyện vọng nghề nghiệp với kế hoạch hóa gia đình. Liên tục đánh giá hiệu quả của các chính sách bình đẳng giới và thực hiện các điều chỉnh dựa trên dữ liệu để đảm bảo chúng đang đạt được mục tiêu và giải quyết các thách thức mới nổi.