Bí mật giúp cha mẹ thu hẹp khoảng cách vô hình với con trong thời đại số

Tiến sĩ Nguyễn Tuấn Anh - Trung tâm Nghiên cứu và Hợp tác quốc tế, Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam, chia sẻ cùng độc giả Báo Phụ nữ Việt Nam về thực trạng "mỗi người một màn hình" trong nhiều gia đình ở Việt Nam và gợi ý những cách để cha mẹ thực sự bên con trong thời đại số.

PV: Nhiều cha mẹ than rằng ở chung một nhà nhưng lại ngày càng xa cách với con vì thiết bị công nghệ. Tiến sĩ nhìn nhận thực trạng này như thế nào?

TS Nguyễn Tuấn Anh: Đây là một hiện tượng xã hội ngày càng phổ biến và đáng lưu tâm. Công nghệ số đã len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống, khiến cả cha mẹ lẫn con cái dễ bị cuốn vào thế giới riêng trên thiết bị.

Nhiều cha mẹ dù sống chung dưới một mái nhà nhưng vẫn cảm thấy sự gắn kết và tương tác với con ngày càng lỏng lẻo. Ngay cả trẻ cũng có cảm nhận tương tự: Đối thoại thực sự ít dần, thay vào đó là những cái gật đầu, những lời đáp hời hợt vì mỗi người quá tập trung vào chiếc điện thoại của mình.

Nếu tình trạng này kéo dài, khoảng cách tâm lý giữa cha mẹ và con sẽ ngày càng lớn, một khoảng cách vô hình nhưng đáng lo trong nhiều gia đình hiện nay.

PV: Việc cha mẹ mải mê thiết bị và ít trò chuyện trực tiếp sẽ để lại những ảnh hưởng gì đối với sự phát triển tâm lý, tình cảm của trẻ?

TS Nguyễn Tuấn Anh: Ảnh hưởng là rất rõ. Khi cha mẹ quá bận rộn với điện thoại, trẻ dễ có cảm giác mình không được quan tâm, từ đó sinh ra cảm giác bị bỏ rơi, thiếu an toàn, thậm chí cô đơn.

Gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên và quan trọng nhất. Khi thiếu gắn kết và trò chuyện trực tiếp, trẻ mất đi cơ hội hình thành sự gắn bó an toàn, nền tảng của phát triển cảm xúc lành mạnh. Trẻ trở nên khép kín hơn, ngại giao tiếp, khó tin tưởng người khác và dễ bất an trong các mối quan hệ.

Không chỉ vậy, việc thiếu tương tác khiến trẻ gặp khó khăn trong học các kỹ năng xã hội như bày tỏ cảm xúc, diễn đạt suy nghĩ, đồng cảm hay kiểm soát hành vi.

Nhiều nghiên cứu tâm lý cũng cho thấy trẻ thiếu đồng hành của cha mẹ có nguy cơ cao rơi vào lo âu, trầm cảm hoặc rối loạn hành vi. Đáng nói hơn, khi thấy cha mẹ phụ thuộc vào thiết bị, trẻ dễ xem đó là chuẩn mực và hình thành thói quen giao tiếp qua màn hình thay vì trò chuyện trực tiếp, điều làm giảm khả năng hòa nhập xã hội về lâu dài.

PV: Nhiều người cho rằng muốn con dùng công nghệ lành mạnh thì cha mẹ phải làm gương trước. Tiến sĩ có đồng ý với quan điểm này không?

TS Nguyễn Tuấn Anh: Tôi hoàn toàn đồng tình. Trẻ học hỏi rất nhiều từ việc quan sát hành vi của cha mẹ. Nếu cha mẹ vẫn mải mê điện thoại và chưa điều chỉnh thói quen của chính mình thì sẽ rất khó định hướng trẻ sử dụng thiết bị đúng cách.

Để việc làm gương thực sự hiệu quả, cha mẹ cần tự đặt ra nguyên tắc cho mình: Hạn chế dùng điện thoại khi về nhà, ưu tiên lắng nghe và trò chuyện với con, giải thích cho trẻ hiểu vì sao cần giảm sử dụng thiết bị.

Thay vì cấm đoán, cha mẹ nên cùng con tìm những hoạt động thay thế như đọc sách, chơi thể thao, nấu ăn, trò chuyện trước giờ ngủ… Việc này vừa giúp cha mẹ làm gương vừa giúp họ trở thành người đồng hành cùng trẻ trong việc cân bằng giữa học tập, sinh hoạt và sử dụng công nghệ.

PV: Trong bối cảnh hiện nay, cha mẹ nên thiết lập những quy tắc gia đình nào để hạn chế tình trạng "mỗi người một màn hình"?

TS Nguyễn Tuấn Anh: Theo tôi, mỗi gia đình nên thống nhất các nguyên tắc chung về sử dụng thiết bị. Quan trọng nhất là xây dựng những "vùng không công nghệ", những thời điểm và không gian mà điện thoại hoặc thiết bị điện tử không được phép xuất hiện. Ví dụ như trong bữa cơm, khi cha mẹ dạy con học hay trước giờ đi ngủ.

Ngoài ra, gia đình có thể thống nhất khung giờ sử dụng thiết bị mỗi ngày. Khi áp dụng đều đặn, điều này sẽ trở thành thói quen lành mạnh, giúp thời gian biểu của cả nhà khoa học và hợp lý hơn.

Bên cạnh đó, cha mẹ nên chủ động tạo ra nhiều hoạt động chung như đọc sách, thể thao, xem phim, dã ngoại… Khi có những khoảnh khắc tập thể như vậy, các thành viên sẽ tăng tương tác, giảm lệ thuộc thiết bị và duy trì sự gắn kết tự nhiên hơn.

PV: Tiến sĩ có thể gợi ý những hoạt động giúp cha mẹ vừa gần con hơn, vừa hỗ trợ phát triển kỹ năng sống cho trẻ mà không cần đến công nghệ?

TS Nguyễn Tuấn Anh: Có rất nhiều hoạt động dễ thực hiện. Trước hết, là các sinh hoạt hàng ngày, cha mẹ và con cái cùng nhau nấu ăn, dọn dẹp, trồng cây, xem phim. Những việc giản dị này vừa tạo cơ hội trò chuyện vừa giúp cha mẹ dạy con tính tự lập, trách nhiệm và kỹ năng quản lý công việc.

Tiếp theo là các hoạt động sáng tạo như vẽ tranh, làm đồ thủ công, chơi nhạc, tham gia lớp năng khiếu hoặc môn thể thao. Đây là cách giúp trẻ phát triển tư duy thẩm mỹ, sáng tạo và kiên trì. Đọc sách chung cũng là một lựa chọn hiệu quả, giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, khả năng tự học và trí tưởng tượng.

Ngoài ra, các hoạt động ngoài trời như đạp xe, đi bộ, thể thao hoặc dã ngoại cuối tuần giúp trẻ tăng sức khỏe, giảm căng thẳng và tăng tinh thần đồng đội.

Cha mẹ cũng nên khuyến khích con tham gia hoạt động cộng đồng như tình nguyện, thiện nguyện, câu lạc bộ thể thao, văn nghệ… Những trải nghiệm này nuôi dưỡng lòng nhân ái, sự sẻ chia và kỹ năng làm việc nhóm.

Điều quan trọng là gia đình cần chọn hoạt động phù hợp với đặc điểm, thời gian và điều kiện của mình để việc giảm phụ thuộc công nghệ trở thành nền nếp tích cực.

PV: Xin cảm ơn Tiến sĩ về những chia sẻ rất thiết thực!