Biến chủng Delta lây lan toàn cầu, liệu có xuất hiện biến chủng khác nguy hiểm hơn?

Nhiều nhà khoa học đồng ý rằng, các đột biến mới của Sars-CoV-2 có khả năng xuất hiện theo thời gian, củng cố danh sách các chữ cái Hy Lạp đã bao gồm: Alpha, Beta, Gamma và Lambda.

Câu hỏi đặt ra là: loại virus gây ra đại dịch tồi tệ nhất trong một thế kỷ qua, liệu có tiếp tục biến đổi để đe dọa về mức độ nguy hại đối với sức khỏe con người, đẩy mạnh sự lây lan và có khả năng kháng vaccine.

Mặc dù lịch sử của các loại virus trong quá khứ đưa ra các kịch bản tiềm năng cho quỹ đạo của đại dịch hiện tại, nhưng không có sự đồng thuận chắc chắn nào về mối đe dọa do các biến chủng mới nổi gây ra. Các nhà khoa học cho rằng, Sars-CoV-2 sẽ tiếp tục lưu hành ở dạng này hay dạng khác trong nhiều năm tới, nhưng họ không thể biết chính xác virus sẽ tiến hóa như thế nào và sẽ có thêm những biến chủng nào xuất hiện. Trên thực tế, không phải tất cả biến chủng đều nguy hiểm hoặc đáng lo ngại hơn.

"Các biến thể Sars-CoV-2 chắc chắn sẽ xuất hiện, nhưng không phải tất cả các đột biến đều sẽ có tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng", bà Yvonne Su, Phó Giáo sư tại Chương trình Bệnh truyền nhiễm của Trường Đại học Y Duke-NUS (Singapore), cho biết. "Điều quan trọng là phải theo dõi và đánh giá các biến chủng mới vì một số biến chủng trong số chúng có thể dẫn đến việc tăng rủi ro".

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho đến nay đã xác định 4 chủng đột biến là "các biến thể cần quan tâm", trong đó có Delta, biến chủng có khả năng lây truyền cao gấp đôi so với chủng ban đầu được xác định lần đầu tiên ở Vũ Hán (Trung Quốc).

Delta hiện là chủng chủ đạo trên toàn thế giới, đã lan rộng đến ít nhất 135 quốc gia kể từ lần đầu tiên, biến chủng được xác định ở Ấn Độ vào tháng 10/2020. Sự lây lan nhanh chóng của biến chủng này đã khiến nhiều quốc gia phải thận trọng trong việc dỡ bỏ các hạn chế trong đại dịch, đặc biệt là ở các nền kinh tế thuộc khu vực châu Á-Thái Bình Dương như: Trung Quốc, Australia, New Zealand…, vốn chủ yếu dựa vào nỗ lực dập dịch và kiểm soát biên giới chặt chẽ.

WHO cũng đưa 4 biến chủng nCoV khác vào danh sách "đáng quan tâm", dựa trên "những thay đổi về gene đã hoặc sẽ ảnh hưởng đến các đặc tính của virus", bao gồm khả năng lây nhiễm, mức độ nghiêm trọng và khả năng kháng vaccine. Có bằng chứng cho thấy, so với chủng virus ở Vũ Hán, biến chủng Delta dễ lây lan hơn trong số những người đã được tiêm vaccine ngừa Covid-19. Tuy nhiên, chưa có biến chủng nào được chứng minh có khả năng làm mất hiệu quả của vaccine trong việc ngăn bệnh trở nặng và tử vong.

Tại Anh, quốc gia đã tiêm chủng đầy đủ cho khoảng 75% dân số trên 18 tuổi, số ca nhập viện và tử vong đã giảm so với mức đỉnh điểm, dù vài tuần gần đây vẫn ghi nhận hàng chục nghìn ca nhiễm mới mỗi ngày. Theo dữ liệu của Cơ quan Y tế Công cộng Anh (PHE), 512 người đã tiêm đủ hai liều vaccine phải nhập viện từ ngày 19/7 đến 2/8, trong khi số ca nhập viện trung bình hàng ngày hồi tháng một là gần 39.000.

Một số chuyên gia dự đoán nCoV có thể trở nên bớt nguy hiểm hơn theo thời gian, dựa trên giả thuyết về sự đối nghịch giữa độc lực và tính lây nhiễm. Theo thuyết này, nếu độc lực của virus ngày càng tăng thì khả năng lây nhiễm sẽ suy giảm, bởi việc giết chết vật chủ sẽ khiến mầm bệnh khó lây lan rộng hơn.

Trong khi đó, theo thời gian, hầu hết virus sẽ dần tiến hóa theo hướng ngày càng có lợi, đồng nghĩa với không để đánh mất vật chủ, theo Polly Roy, Giáo sư virus học tại trường Vệ sinh và Y tế nhiệt đới London (Anh).

"Dù không thể đoán trước mốc thời gian, hầu hết đại dịch trong quá khứ đều thoái trào sau vài năm. Phần lớn biến chủng sẽ không ảnh hưởng quá lớn đến các vaccine hiện nay và vẫn được kiểm soát nhờ tiêm chủng. Vì vậy, chúng ta không có lý do gì để hoảng sợ. Các đột biến khá tinh vi, nhưng không quá nghiêm trọng, nên những điểm cơ bản của virus không thay đổi. Chúng vẫn lây nhiễm vào những tế bào đó và gây ra cùng loại bệnh", Giáo sư Roy nhận xét.

Một số nhà khoa học nhìn thấy các manh mối về quỹ đạo tiềm năng của nCoV dựa trên quá trình tiến hóa của OC43, một trong những loại virus corona gây cảm lạnh thông thường. Theo nghiên cứu tại Đại học Leuven (Bỉ) năm ngoái, thời điểm OC43 truyền từ gia súc sang người trùng với giai đoạn đại dịch cúm Nga 1889-1890, cho thấy virus này có thể là nguyên nhân gây ra dịch bệnh toàn cầu khiến khoảng 1 triệu người tử vong.

"Có khả năng khi virus trở nên dễ lây nhiễm hơn, mức độ nguy hiểm sẽ giảm bớt", Lawrence Young, nhà virus học tại trường Y Warwick (Anh), nhận định. "Ban đầu, khi virus vừa truyền từ động vật sang người, rất nhiều trường hợp đổ bệnh và tử vong. Nhưng sau khi lây lan và đột biến theo thời gian, virus ít gây bệnh hơn. Virus OC43 gây cảm lạnh thông thường có thể đã tiến hóa như vậy".

Ông Young cho rằng, mặc dù thế giới đang trong giai đoạn "dễ tổn thương", việc hoảng loạn mỗi khi xuất hiện biến chủng mới không giúp ích gì, bởi xã hội cuối cùng sẽ phải học cách sống chung với nCoV.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia khác tỏ ra lo ngại hơn về mối đe dọa từ các biến chủng, đặc biệt là nguy cơ xuất hiện một biến chủng có khả năng kháng những vaccine hiện nay. Theo cuộc khảo sát 77 nhà dịch tễ học của tổ chức "Liên minh vaccine cho mọi người" hồi tháng 3/2021, có tới 2/3 số người được hỏi tin rằng nCoV sẽ đột biến đến mức các vaccine thế hệ đầu tiên không còn hiệu quả trong vòng một năm hoặc ngắn hơn.

"Đơn giản là virus chỉ quan tâm đến khả năng tồn tại và lây lan. Chúng không đoái hoài tới độc lực, miễn là có thể lây lan một cách hiệu quả", Nikolaus Osterrieder, chuyên gia Thú y và Khoa học đời sống tại trường Đại học Hong Kong (Trung Quốc) nói.

Chuyên gia Osterrieder nhận định, sự xuất hiện của các biến thể mới không làm thay đổi nhu cầu xã hội học cách sống chung với virus và các đột biến của nó. Ông Osterrieder phát biểu: "Chúng ta cần chuyển sự chú ý của mình từ ca bệnh sang gánh nặng bệnh tật".

Còn theo Phó Giáo sư Su, không có nhiều bằng chứng cho thấy nCoV ngày càng bớt độc lực theo thời gian. Việc tác động của virus giảm đối với những trường hợp nhất định có thể do hệ miễn dịch đã được tăng cường sau khi từng nhiễm hoặc đã được tiêm chủng. Phó Giáo sư Su cho rằng, tỷ lệ tiêm chủng cao sẽ là yếu tố quan trọng để trở lại bình thường. "Tỷ lệ tiêm chủng cần phải tăng lên nếu chúng ta muốn sống chung với virus".