Bùng nổ video ngắn khám chữa bệnh trên mạng xã hội: "Con dao 2 lưỡi"

Chỉ trong vài năm, những video dài chưa đến 1 phút trên TikTok, Facebook Reels hay YouTube Shorts đã trở thành "bách khoa sức khỏe" của nhiều người trẻ. Mẹo chữa ho bằng tỏi, trị đau họng bằng chanh muối, hay cả những cách "tan u", "co nhỏ khối ung thư" đều được tóm gọn trong vài chục giây với hình ảnh bắt mắt. Câu chuyện không chỉ khiến người dùng lo lắng mà còn tạo áp lực cho ngành y tế, vốn đang phải đối diện với hệ lụy từ thói quen "tự chữa bệnh bằng TikTok".

Tại nhiều bệnh viện ở Hà Nội và TPHCM, bác sĩ đã quá quen với những ca bệnh đến muộn vì tự điều trị theo video mạng. Một phụ nữ tại TPHCM mắc cúm A nhưng quyết không đi khám; thay vào đó, chị xông lá, ngậm tỏi, uống chanh mật ong theo video lan truyền trên TikTok. Đến khi khó thở và sốt cao, chị mới nhập viện và được chẩn đoán viêm phổi nặng. Một trường hợp khác tại An Giang, một thanh niên 25 tuổi dùng lá trầu không giã với nghệ tươi để bôi lên vết sùi mào gà theo "mẹo dân gian" trong clip. Hậu quả là vùng tổn thương bị bỏng rát, lan rộng, khiến anh phải điều trị tích cực tại bệnh viện.

Bác sĩ Ngô Văn Tỵ, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cho biết hình ảnh của ông từng bị kẻ xấu cắt ghép thành video quảng cáo thuốc chữa u bướu: "Nhiều bệnh nhân đã nghĩ đó là lời khuyên thật. Tôi hoàn toàn không hay biết cho đến khi chính người nhà bệnh nhân gửi video để hỏi". Tình trạng bác sĩ bị mạo danh, hình ảnh bị sử dụng trái phép để bán hàng ngày càng phổ biến.

Ở chiều ngược lại, sự đơn giản hóa thông tin y khoa trong video ngắn cũng khiến các quan niệm sai lệch bùng phát. GS Nguyễn Bá Đức, Phó Chủ tịch Hội Ung thư Việt Nam, từng cảnh báo mạnh mẽ trước trào lưu "nhịn ăn để chữa ung thư" - điều ông gọi là "phi khoa học và nguy hiểm đến tính mạng". Không thể phủ nhận video ngắn có những ưu thế vượt trội: dễ xem, trực quan và phù hợp với nhịp sống gấp gáp. Thay vì đọc bài dài hàng nghìn chữ, người xem chỉ cần 30-60 giây để nắm được một thông điệp. Hình ảnh minh họa, biểu đồ hoặc thao tác trực tiếp giúp thông tin y khoa - vốn khô khan - trở nên gần gũi hơn. Một số nội dung khoa học chính thống cũng từng lan tỏa mạnh mẽ và cứu được nhiều người, chẳng hạn như clip nhận biết đột quỵ hay hướng dẫn sơ cứu ngưng tim.

Chính vì vậy, nhiều bệnh viện lớn và bác sĩ uy tín đã chủ động tham gia nền tảng video ngắn. Tại một lễ ký kết hợp tác, PGS.TS Nguyễn Thị Xuyên, Chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam, từng nhấn mạnh: "Đưa kiến thức chính thống lên nền tảng video ngắn là xu thế không thể đảo ngược. Vấn đề là làm sao để người dân tiếp cận đúng nội dung, đúng nơi".

Cần chủ động sản xuất clip y tế có kiểm chứng

Nhưng chính sự ngắn gọn ấy lại tiềm ẩn nhiều rủi ro. Trong y khoa, một triệu chứng thường có hàng loạt nguyên nhân khác nhau; một phương pháp điều trị tùy thuộc vào thể trạng, bệnh nền và kết quả xét nghiệm. Clip 15-30 giây không thể chứa hết những thông tin quan trọng đó. Việc cắt gọn nội dung khiến người xem dễ hiểu nhầm rằng có thể áp dụng một mẹo hay một "bài thuốc" cho mọi trường hợp. Hơn nữa, định dạng video với giọng nói dứt khoát, hình ảnh minh họa và phong thái tự tin khiến người xem dễ tin ngay mà không kiểm chứng.

Theo BS Đoàn Dư Mạnh, Hội Mạch máu Việt Nam, "video ngắn là con dao hai lưỡi: càng dễ lan truyền, càng dễ dẫn dắt sai nếu thông tin không chuẩn". Mối nguy lớn nhất không nằm ở hành vi làm sai, mà ở việc trì hoãn điều trị. Bệnh nhân tự chữa nhiều ngày vì tin vào "mẹo TikTok", đến khi nhập viện thì tình trạng đã nặng, tốn kém và nguy hiểm hơn rất nhiều.

Theo đại diện TikTok Việt Nam, nền tảng đang tăng cường hợp tác với các cơ quan y tế để ưu tiên hiển thị nội dung khoa học. Nhưng điều quan trọng hơn là nguồn cung nội dung chuẩn phải đủ mạnh, cụ thể: Bác sĩ, bệnh viện và các tổ chức y tế cần chủ động sản xuất clip đúng, dễ tiếp cận, hấp dẫn để cạnh tranh với nội dung sai lệch. Bộ Y tế, bệnh viện lớn, WHO, CDC là những địa chỉ có thông tin khoa học đã kiểm chứng. Các chuyên gia truyền thông cũng cho rằng video ngắn không phải thứ nên bị bài xích, mà nên được xem như cánh cửa đầu tiên để tiếp cận kiến thức. Quan trọng là sau đó, người xem cần tìm hiểu sâu hơn hoặc hỏi bác sĩ khi có triệu chứng.

Video y tế ngắn là sản phẩm tất yếu của thời đại số. Chúng có thể giúp hàng triệu người hiểu đúng về sức khỏe nhưng cũng có thể trở thành mồi nhử cho thông tin sai lệch. Trách nhiệm vì thế không thuộc về một phía: bác sĩ cần lên tiếng nhiều hơn, nền tảng cần siết chặt kiểm duyệt, còn người dùng cần học cách "chậm lại một nhịp" trước khi tin vào một clip hấp dẫn. Trong một thế giới mọi thứ được truyền trong vài giây, thói quen kiểm chứng vẫn là "lá chắn" vững vàng nhất để mỗi người tự bảo vệ sức khỏe của mình.