Chuyên gia tư vấn cách bảo vệ con trẻ khi hôn nhân gặp sóng gió

Bố mẹ cãi nhau, con "lĩnh" hậu quả

+ Thưa chuyên gia, với kinh nghiệm lâu năm trong lĩnh vực tâm lý, xã hội học, ông đánh giá như thế nào về thực trạng xung đột gia đình hiện nay, đặc biệt là trong các gia đình trẻ? Liệu tình trạng này có đang gia tăng và ảnh hưởng sâu sắc hơn đến con cái so với trước đây không?

Hiện chưa có nghiên cứu chính thức nào đưa ra được số liệu thống kê đầy đủ về tình trạng xung đột gia đình. Phần lớn chỉ là những nghiên cứu chọn mẫu tại một vài địa điểm. Tuy nhiên, có thể thấy thực trạng xung đột gia đình đang gia tăng và diễn biến phức tạp.

Số liệu cho thấy tỷ lệ ly hôn ở Việt Nam hiện rất cao. Đầu năm 2025, theo Cục Thống kê, cả nước có khoảng 2,2 triệu người ly hôn. Riêng tại Hải Dương (cũ), tháng 8/2024, tỷ lệ ly hôn chiếm tới 63% số cặp kết hôn, tức là cứ hai cặp kết hôn thì có hơn một cặp ly hôn. Những con số này phản ánh mức độ phổ biến và nghiêm trọng của xung đột gia đình hiện nay.

Nguyên nhân cơ bản thường đến từ bất đồng quan điểm, mâu thuẫn trong chi tiêu, việc làm, quản lý tài chính, giáo dục con cái, hoặc thiếu tôn trọng lẫn nhau. Trong xã hội hiện đại, khi bình đẳng giới và quyền tự do cá nhân được đề cao, mỗi người đều mong muốn được lắng nghe và tôn trọng. Gia đình không nên là nơi trói buộc mà phải là không gian của sự chia sẻ và thấu hiểu. Khi quyền cá nhân bị xâm phạm - từ sở thích, công việc đến quan điểm sống - xung đột rất dễ nảy sinh. 

+ Phía sau những cuộc cãi vã, rạn nứt của cha mẹ, điều gì là "vết thương vô hình" mà con cái thường phải gánh chịu? Những tổn thương này thường biểu hiện ra sao trong hành vi hoặc cảm xúc của trẻ?

Xung đột gia đình có nhiều dạng, từ cãi vã, tranh luận đến "chiến tranh lạnh". Dù không có hành vi bạo lực thể chất, nhưng áp lực tâm lý vẫn là một dạng bạo lực tinh thần. Hệ quả là nhiều cặp vợ chồng chấp nhận "sống chung trong vỏ bọc", giữ hình thức bên ngoài hạnh phúc nhưng bên trong đầy mâu thuẫn. Trẻ em sống trong môi trường ấy thường chịu tổn thương sâu sắc: thu mình, mất tự tin, hoặc ngược lại trở nên cáu gắt, nóng nảy. Thậm chí nhiều em rơi vào trạng thái trầm cảm, dẫn đến tự hành hạ, hủy hoại bản thân.

Khi chứng kiến bố mẹ thường xuyên xung đột, trẻ dễ mất niềm tin vào cuộc sống và các mối quan hệ. Nhiều em rơi vào trạng thái trầm cảm, cảm giác bị bỏ rơi, thiếu yêu thương. Nếu kéo dài, những tổn thương ấy có thể chuyển thành bệnh lý tâm thần, đòi hỏi phải can thiệp chuyên sâu về tâm lý và y tế.

+ Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, những đứa trẻ lớn lên trong môi trường mâu thuẫn thường gặp khó khăn trong việc tin tưởng, yêu thương và xây dựng hạnh phúc của riêng mình. Ông có thể lý giải rõ hơn về cơ chế tâm lý khiến trẻ dễ trở thành "những trái tim lạc lối" như vậy không?

Đúng như vậy. Trẻ lớn lên trong gia đình có nhiều mâu thuẫn hoặc bạo lực thường mang theo vết thương tâm lý suốt đời. Chẳng hạn, trẻ em sống trong gia đình mà bố mẹ thường xuyên cãi vã, mắng chửi nhưng ra ngoài vẫn giả vờ hạnh phúc, sẽ dễ hình dung rằng gia đình là nơi giả tạo, các mối quan hệ là giả dối. Điều này khiến trẻ mất lòng tin, có em phản kháng, có em bắt chước hành vi tiêu cực, cũng có em trở nên bi quan, chán nản.

Tương tự, trong những gia đình có bạo lực thể chất hoặc lời nói, con cái khi trưởng thành thường sợ kết hôn, lo sợ tái diễn bi kịch như bố mẹ. Đặc biệt, nhiều bé gái mang nỗi ám ảnh sẽ gặp người chồng vũ phu, từ đó mất niềm tin vào tình yêu và các giá trị tích cực của cuộc sống.

Bố mẹ đừng "diễn" trước mặt con trẻ

+ Nếu cha mẹ đã từng xung đột hoặc ly hôn, họ có thể làm gì để bù đắp và chữa lành cho con? Theo ông, nên bắt đầu từ đâu để con cảm nhận lại sự an toàn và yêu thương?

Cha mẹ chính là người thầy đầu tiên và là bác sĩ tâm hồn của con. Nếu không thể hàn gắn và buộc phải ly hôn, điều quan trọng là giữ thái độ văn minh, cùng bàn bạc cách chăm sóc, giáo dục con. Nhiều cặp dù chia tay nhưng vẫn hợp tác, chia sẻ trách nhiệm, giúp con cảm thấy có đủ tình thương của cả bố lẫn mẹ - đó là cách làm lý tưởng.

Ngược lại, nếu có thể hòa giải, vợ chồng nên nói chuyện, quan tâm, chia sẻ với con nhiều hơn. Muốn vậy, họ cần học kỹ năng tâm lý - giáo dục, hiểu đặc điểm từng độ tuổi, từng tính cách để có cách ứng xử phù hợp.

Quan trọng hơn, cha mẹ phải chấn chỉnh lại mối quan hệ của chính mình, học cách kiềm chế cảm xúc và tuyệt đối không xung đột trước mặt con. Mọi bất đồng nên được trao đổi riêng, với sự bình tĩnh và tôn trọng.

 + Nhiều bậc cha mẹ nghĩ rằng chỉ cần "không cãi nhau trước mặt con" là đủ để bảo vệ trẻ. Theo ông, sự im lặng hoặc che giấu mâu thuẫn có thực sự giúp trẻ tránh tổn thương, hay đôi khi lại khiến các em tổn thương sâu hơn?

Rất nhiều phụ huynh hiểu lầm rằng im lặng là bình yên. Nhưng thực tế, trẻ rất nhạy cảm. Các em có thể nhận ra sự gượng gạo, xa cách giữa bố mẹ dù không nghe thấy cãi vã. Vì thế, điều quan trọng không phải là giấu giếm, mà là đối thoại và tìm giải pháp sớm, tránh để mâu thuẫn nhỏ tích tụ thành khủng hoảng lớn.

Cha mẹ nên thành thật với nhau, với con, và cùng hướng đến sự tôn trọng và yêu thương thực chất, thay vì giữ hình thức bên ngoài.

+ Ngoài gia đình, đâu là những "vòng tay hỗ trợ" mà trẻ cần như nhà trường, chuyên gia tâm lý hay cộng đồng để giúp các em vượt qua khủng hoảng cảm xúc khi sống trong gia đình có nhiều xung đột?

Hiện nay, bên cạnh vai trò của cha mẹ, các mô hình tư vấn tâm lý học đường đang được triển khai hiệu quả, giúp học sinh có nơi chia sẻ, và được hỗ trợ bởi các chuyên gia và giáo viên được đào tạo bài bản. Ngoài ra, ngành công tác xã hội và các tổ chức nhân đạo cũng có nhiều chương trình đồng hành cùng trẻ em gặp khó khăn tâm lý. Một số cơ sở y tế hiện đã kết hợp giữa điều trị sức khỏe thể chất và hỗ trợ tâm lý, đặc biệt trong các trường hợp trầm cảm hoặc rối loạn cảm xúc.

Tuy nhiên, để những mô hình này phát huy hiệu quả, cần có chính sách giúp trẻ và gia đình tiếp cận dễ dàng hơn. Khi cha mẹ biết đồng hành cùng chuyên gia, việc chữa lành cho con sẽ hiệu quả và bền vững hơn nhiều.

+ Nếu được gửi một thông điệp tới các bậc cha mẹ đang trong hành trình nhiều sóng gió, ông muốn nói điều gì để họ thấu hiểu hơn tác động của mỗi lời nói, hành động của mình đến trái tim con trẻ?

Tôi muốn nhấn mạnh rằng: Sự tôn trọng trong gia đình là nền tảng của hạnh phúc. Hạnh phúc của cha mẹ chính là hạnh phúc của con cái. Hạnh phúc gia đình phải là hạnh phúc của từng thành viên trong gia đình. Tôn trọng ở đây không chỉ là giữa vợ chồng, mà còn là giữa cha mẹ và con cái. Nếu không có nền tảng tôn trọng, sẽ không thể có ứng xử tích cực và tình yêu thương thật sự.

Hạnh phúc không nằm ở vẻ bề ngoài hay những lời khen, mà là sự bình an, hài lòng và gắn kết trong tâm hồn của mỗi thành viên. Và mỗi khi có mâu thuẫn, hãy nghĩ đến con trẻ. Mọi xung đột trong hôn nhân không chỉ ảnh hưởng đến hai người, mà còn để lại dấu ấn sâu sắc trong thế hệ sau.

+ Xin trân trọng cảm ơn ông!