Chuyện vận động thân hào trong mùa thu lịch sử

Cuối năm 1944, Xứ ủy Bắc kỳ chủ trương tăng cường vận động quần chúng, giác ngộ Cách mạng để tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Mặt trận Việt Minh là tổ chức thu hút đồng bào yêu nước thuộc mọi lực lượng, từ công nhân, nông dân, trí thức, tiểu tư sản đến tư sản dân tộc, phú nông và một số địa chủ nhỏ có tinh thần yêu nước. Từ chủ trương này, khu vực phủ Quốc Oai, tỉnh Sơn Tây (nay là ngoại thành Hà Nội) nhiều cuộc tuyên truyền diễn thuyết công khai ở chợ Phủ (Quốc Oai), chợ Nủa (Thạch Thất), chùa Thiễu (Trúc Động)... cùng áp phích, truyền đơn kêu gọi nhân dân chống Nhật, ủng hộ Việt Minh. 

Đối với các thân hào, trí thức yêu nước, Mặt trận Việt Minh xã Hạ Bằng (Hà Nội) chủ trương mời cụ Tổng Thất (vị Chánh tổng cuối thời Nguyễn) tham gia Mặt trận. Với uy tín của cụ, việc tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia Cách mạng sẽ dễ mang lại kết quả. Nhưng ai là người đủ uy tín để tuyên truyền cho một ông Chánh tổng học vị Hương cống, hàm Thất phẩm thời phong kiến giác ngộ Cách mạng? Tổ Việt Minh xã đã mời một cán bộ Chi bộ Đa Phúc (chi bộ đầu tiên của tỉnh Sơn Tây lúc bấy giờ) về tuyên truyền. 

Lần đầu người cán bộ đến nhà gặp cụ, được đón tiếp rất dè dặt, khách sáo và có phần lãnh đạm. Là người tinh tường, nhạy cảm, người cán bộ không vội vàng đi vào nội dung buổi nói chuyện. Sau khi uống nước, anh nói vài câu xã giao thông thường, thăm hỏi sức khỏe và chuẩn bị Tết của gia đình cụ (lúc đó sắp đến Tết Âm lịch) rồi xin phép cụ ra về, hẹn lần sau lại đến thăm cụ. 

Lần thứ hai đến nhà, cụ cũng mời nước xong, vẫn ngồi yên. Để phá thế bế tắc, anh cán bộ mở đầu bằng chuyện gói bánh chưng, bánh gai, bánh giầy ngày Tết ở quê mình. Nghe chuyện gói bánh, cụ có vẻ hào hứng và đánh giá vị khách có học thức và am hiểu cuộc sống. Khi không khí có vẻ cởi mở, thân thiện hơn, người cán bộ kể sang chuyện Tết dương lịch ở châu Âu, ngày lễ Giáng sinh… từng rất tưng bừng náo nhiệt nhưng nay thì đã khác, cả châu Âu đang chìm trong khói lửa, chết chóc bởi chiến tranh. 

Từ câu chuyện văn hóa, người cán bộ dẫn dắt sang chủ đề chính trị bằng phong trào văn thân chống Pháp (phong trào của những nhà Nho yêu nước đứng lên chống thực dân Pháp như cụ Phan Bội Châu, Trần Quý Cáp, Phan Đình Phùng…) rồi đi đến nhận định về sự thất bại của phong trào là do không có đường lối chính trị đúng đắn dù lòng yêu nước của các sĩ phu thật tuyệt vời. Tiếp đó, người cán bộ kể tóm tắt về cuộc Cách mạng Tháng Mười ở Nga. Cuộc cách mạng vô sản thành công đã lập ra nhà nước Liên bang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô). Từ câu chuyện nước Nga, người cán bộ kể về nguyên nhân dẫn tới Thế chiến II bắt đầu năm 1939 và đến cuối năm 1944, Liên Xô đã chiến thắng phát xít Đức… Từ chuyện quốc tế, người cán bộ khéo léo dẫn câu chuyện đến tình hình trong nước và con đường tìm đường cứu nước của nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc, chủ trương của Đảng Cộng sản Đông Dương về việc xây dựng lực lượng vũ trang, thành lập Mặt trận Việt Minh, tổ chức chính quyền, tổ chức các đoàn thể cứu quốc để chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa. 

Qua cuộc trò chuyện, cụ Tổng Thất hiểu ra nhiều vấn đề mà trước đây còn mập mờ. Giờ đây, cuộc cách mạng đấu tranh giành độc lập tự do cho dân tộc đang hiện hữu trên quê hương, cụ sẵn sàng tham gia tổ chức Cứu quốc xã. 

Trong không khí cả nước nổi dậy giành chính quyền về tay nhân dân, ngày 25/8/1945, xã bộ Việt Minh Hạ Bằng vận động một cuộc mít tinh lớn, đông đảo nhân dân tham dự. Ông Nguyễn Quang Hòa đại diện ban cán sự Đảng xã, tuyên bố thành lập Ủy ban Cách mạng lâm thời do ông Nguyễn Văn Trạm làm chủ tịch; giải tán chính quyền chế độ cũ, hợp nhất 2 làng Hạ Lôi và Bằng Trù thành xã Hạ Bằng. 

Cụ Chánh tổng Thất, một thân hào trí thức yêu nước, đã giác ngộ Cách mạng được mời làm Chủ tịch Mặt trận Việt Minh xã. Đầu năm 1946, lực lượng Việt Minh của xã tổ chức một cuộc mít tinh để hưởng ứng lời kêu gọi của Bác Hồ: Toàn dân tham gia “Tuần lễ vàng, diệt giặc dốt, diệt giặc đói”. Sau khi thuyết trình tại lễ mít tinh, cụ đọc bài thơ chúc thọ Hồ Chủ tịch: 

Hồ quốc chủ thiên niên bất lão 

Dân Việt Nam thọ khảo vô cương 

Cơ trời thay đổi phi thường 

Nền độc lập lưu phương thiên vạn đại 

Nam quốc sơn hà trời để lại 

Cớ sao Tây Nhật chiến tranh chi 

Tám mươi năm đồng tẩu cô nhi 

Vi nô lệ dưới kỳ nhung lỗ 

Nay gặp vận thiên khai thái độ 

Quốc kỳ cờ đỏ sao vàng 

Khắp miền Nam Việt tứ phương 

Đều cộng hưởng thánh hoàng vạn phúc 

Năm Bính Tuất toàn dân tụng chúc 

Bái con trời khôi phục nam nhi. 

Đọc xong bài thơ, cụ hô câu: “Nhớ ơn tổ”, lúc đó chưa biết hô câu “Hồ Chủ tịch muôn năm”, cả cuộc mít-tinh vỗ tay không ngớt. 

Từ câu chuyện nhỏ trên cho thấy, sức mạnh của Cách mạng Tháng Tám không chỉ ở vũ khí, mà còn ở niềm tin lan tỏa, ở khả năng cảm hóa và tập hợp mọi tầng lớp nhân dân. Sau 80 năm, bài học về công tác dân vận và khối đại đoàn kết toàn dân tộc vẫn còn nguyên giá trị.

-------

(*): Tên thật là cụ Nguyễn Đình Hoàng ở xóm Khu Ba, Đồng Trúc (nay là xã Hạ Bằng, Hà Nội), làm Chánh tổng Cần Kiệm cuối đời Nguyễn