Dự thảo Luật Thuế TNCN (sửa đổi): Giảm áp lực cho người quản lý tài chính gia đình

Nâng mức giảm trừ gia cảnh

- Thưa TS Kiều Thị Thùy Linh, Dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) sửa đổi sẽ được Quốc hội xem xét cho ý kiến tại Kỳ họp thứ X tới đây. Hiện dự thảo đề xuất cập nhật lại mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế và người phụ thuộc. Trong bối cảnh phụ nữ thường đảm nhận vai trò chính trong việc quản lý tài chính và chăm sóc gia đình, bà đánh giá thế nào về tác động của việc điều chỉnh này? 

TS. Kiều Thị Thùy Linh: Trước hết, tôi mong muốn nhấn mạnh lại việc chúng ta ban hành Luật Thuế thu nhập cá nhân (Luật Thuế TNCN) mới, trong đó điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế và người phụ thuộc là điều cấp thiết. Rõ ràng, với mức thu nhập cũng như nhu cầu tiêu dùng phục vụ đời sống của bản thân, của con cái, của những người phụ thuộc cơ bản tăng nên nếu áp dụng mức thu nhập chịu thuế theo Luật Thuế TNCN hiện hành không còn phù hợp. 

Khi mức thu nhập chịu thuế để ở mức thấp (hiện nay là trên 11 triệu đồng/tháng), giảm trừ gia cảnh cũng ở mức thấp (4,4 triệu đồng/người/tháng) nên tổng mức thu nhập không phải chịu thuế cũng thấp và đương nhiên kéo theo trường hợp nhiều cá nhân chỉ cần mức thu nhập ở ngưỡng cao hơn một chút so với mốc chuẩn thu nhập chịu thuế đã phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Trong khi đó, bản thân với thu nhập (chưa trừ đi phần thuế phải nộp) để đảm bảo đời sống cho chính người nộp thuế, người phụ thuộc cũng còn nhiều thách thức. Điều này dễ dàng gặp tại các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh.

Về việc điều chỉnh mức thu nhập phải nộp thuế TNCN (sau khi giảm trừ gia cảnh cho chính người nộp thuế và người phụ thuộc nếu có) sẽ là một tác động tích cực. Tại sao lại là tích cực? Bởi lẽ, khi nhà làm luật nâng mức giảm trừ gia cảnh lên và đặc biệt mức này sẽ do Chính phủ quy định để đảm bảo sự linh hoạt, tránh việc sửa đổi luật liên tục trong bối cảnh đời sống kinh tế - xã hội chuyển mình nhanh, mạnh như hiện nay. Rõ ràng, với mức thu nhập không đổi nhưng mức giảm trừ gia cảnh tăng lên thì phần thu nhập chịu thuế sẽ nhỏ đi. Khi ấy, người quản lý ngân sách hộ gia đình (thường là phụ nữ) sẽ đỡ bị áp lực hơn, có thêm nguồn chi tiêu cho gia đình của mình, cho giáo dục con cái, cho chăm sóc sức khoẻ các thành viên trong gia đình.

Cũng có thể từ chính góc nhìn này mà nhiều chuyên gia cho rằng, sự điều chỉnh trong Dự thảo Luật Thuế TNCN (sửa đổi) đã gián tiếp giảm gánh nặng tài chính cho phụ nữ khi họ đóng vai trò là người nắm giữ, quản lý chính ngân sách của gia đình. Tất nhiên, đánh giá này cũng không đảm bảo sự chính xác hoàn toàn bởi nếu trường hợp khi người phụ nữ là người quản lý ngân sách gia đình song người đàn ông mới là người nộp thuế, người được giảm trừ do kê khai phụ thuộc nhưng mức đóng góp vào ngân sách gia đình thì ở một mức nhất định, thậm chí cố định, không được điều chỉnh do mức thuế TNCN giảm bớt. 

Đơn cử, hàng tháng, người đàn ông chỉ đưa cho vợ mức cố định 10 triệu cho chi tiêu gia đình. Do giảm trừ gia cảnh cho chính mình, cho người phụ thuộc tăng lên, mức thuế nộp ít đi nhưng người đàn ông vẫn chỉ duy trì mức đóng góp 10 triệu/tháng thì rõ ràng gần như không có tác động gián tiếp nào tới phụ nữ trong việc giảm gánh nặng tài chính. Chính vì vậy, gần như nhận định chỉ đúng nếu như người phụ nữ được quản lý toàn bộ hoặc phần lớn ngân sách gia đình mình. 

Tuy vậy, tôi cho rằng quy định này cũng có những tác động nhất định mang tính tích cực nhằm giảm gánh nặng tài chính cho người phụ nữ trong gia đình trong trường hợp người phụ nữ quản lý chi tiêu, ngân sách gia đình hàng ngày.

- Dự thảo bổ sung nhiều chính sách ưu đãi thuế cho các lĩnh vực ưu tiên như công nghệ, khoa học, đổi mới sáng tạo, và khởi nghiệp. Mặc dù các chính sách này áp dụng chung cho cả nam và nữ, nhưng thực tế cho thấy các lĩnh vực này còn có sự chênh lệch giới tính. Theo bà, liệu các chính sách ưu đãi này có đủ mạnh để khuyến khích phụ nữ tham gia và thu hẹp khoảng cách giới trong các ngành nghề trọng điểm này không?

TS. Kiều Thị Thùy Linh: Tôi cho rằng đây là một câu hỏi hay nhưng không dễ để giải đáp trọn vẹn ngay lúc này vì đây mới đang ở mức dự thảo của Luật. Hơn nữa, quy định thuế cũng chỉ là một trong nhiều yếu tố tác động đến việc thúc đẩy các cá nhân tham gia vào các ngành nghề trọng điểm như công nghệ, khoa học, đổi mới sáng tạo hay khởi nghiệp. Tuy nhiên, liên quan đến nội dung này, tôi cho rằng chúng ta cần nhấn mạnh mấy ý sau:

Đầu tiên, có sự chênh lệch trong tham gia của phụ nữ vào các lĩnh vực ưu tiên vừa được nhắc đến trong phần câu hỏi không? Câu trả lời rõ ràng là có. Đơn cử, rất nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam, tỉ lệ phụ nữ tham gia vào STEM còn hạn chế. Tuy nhiên, phải nhìn nhận thẳng thắn vào nguyên nhân của thực trạng này. Tôi cho rằng nó không phải đi từ câu chuyện nộp thuế vì nộp thuế TNCN không phân biệt giới tính nam, nữ mà phải thấy nó do định kiến xã hội, do gánh nặng chăm sóc gia đình, do mạng lưới hỗ trợ dành cho phụ nữ còn hạn chế.

Tiếp đến, nếu nhà nước ưu đãi thuế cho các lĩnh vực ưu tiên như công nghệ, khoa học, đổi mới sáng tạo, và khởi nghiệp thì chắc chắn nó sẽ là động lực chung thu hút nhiều cá nhân lựa chọn lĩnh vực này để thực hiện, không đơn thuần chỉ dành cho phụ nữ. Còn tất yếu, phụ nữ trước những ưu đãi này hoàn toàn có thể cân nhắc để lựa chọn các lĩnh vực nêu trên phát triển sự nghiệp cho bản thân.

Ý cuối cùng, tôi vẫn muốn khẳng định, nếu muốn sự gia tăng tỉ lệ tham gia của phụ nữ vào các lĩnh vực công nghệ, khoa học, đổi mới sáng tạo, và khởi nghiệp, đồng thời thu hẹp khoảng cách giới thì bên cạnh việc ưu đãi thuế như Dự thảo Luật Thuế TNCN hiện nay đang đề cập, chúng ta cần phải triển khai đồng bộ nhiều chính sách đi cùng. 

Ví dụ, phải cho phép phụ nữ có nhiều ưu đãi trong tiếp cận nguồn tài chính, nguồn vốn, công nghệ, có quyền tiếp cận thông tin nhanh chóng… Muốn vậy, thực tế phụ nữ phải được áp dụng các chính sách hỗ trợ chuyên biệt khi tham gia vào các lĩnh vực này. Ngoài ra, nhiều dịch vụ đi kèm để hỗ trợ phụ nữ giảm thiểu thời gian thực hiện thiên chức trong chăm sóc gia đình, tăng thời gian cho phụ nữ có thể tham gia vào các hoạt động khoa học, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo. 

Bên cạnh đó, một yếu tố rất quan trọng là phải có sự tuyên truyền để xoá bỏ các định kiến xã hội về việc phụ nữ không thể tham gia trong một số lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực về khoa học, công nghệ, khởi nghiệp.

Miễn thuế cho thành viên hợp tác xã: Tăng cường vị thế kinh tế cho phụ nữ nông thôn

Phóng viên: Dự thảo đề xuất miễn thuế TNCN đối với thu nhập từ lợi tức cổ phần của thành viên hợp tác xã nông nghiệp. Phụ nữ chiếm một tỷ lệ lớn trong lực lượng lao động nông nghiệp. Bà có thể phân tích rõ hơn về tác động của chính sách này đến đời sống và thu nhập của phụ nữ nông thôn không?

TS. Kiều Thị Thùy Linh: Tôi cho rằng, mặc dù mới đang dừng ở mức dự thảo trong Luật Thuế TNCN nhưng ở góc độ, chừng mực nào đó, chúng ta có thể phân tích để thấy tính tất yếu, nếu quy định này được thông qua và có hiệu lực thì sẽ có những tác động nhất định tới đời sống, thu nhập của phụ nữ nông thôn. Cụ thể:

Thứ nhất, tỉ lệ nữ tham gia vào các hợp tác xã nông nghiệp (chủ yếu ở nông thôn) là cao. Nếu như họ không phải nộp thuế TNCN cho phần lợi tức cổ phần của mình được nhận từ hợp tác xã nông nghiệp thì đồng nghĩa, phụ nữ là thành viên của hợp tác xã nông nghiệp sẽ được giữ toàn bộ phần lợi tức này, không bị giảm do phải nộp thuế TNCN đối với phần thu nhập mình được nhận là lợi tức này. Chúng ta cũng phải thẳng thắn để khẳng định, mức thu nhập của phụ nữ ở nông thôn là hạn chế thế nên nếu tăng được nguồn thu thêm một chút do không phải nộp thuế TNCN cũng là một tác động tích cực cho phụ nữ ở nông thôn.

Thứ hai, chính sách này cũng sẽ có tác động đến việc tham gia của phụ nữ vào các hợp tác xã nông nghiệp - là nòng cốt của kinh tế tập thể. Có thể ở thời điểm ban đầu, phụ nữ tham gia vào các hợp tác xã nông nghiệp chỉ để đảm bảo mình sẽ có đầu ra ổn định, vững chắc cho các sản phẩm của mình, tích luỹ vốn. Tuy nhiên, khi họ không phải nộp thuế TNCN từ phần lợi tức mà hợp tác xã nông nghiệp trả thì sẽ thúc đẩy họ tham gia lâu dài, ổn định. Đây cũng là một tác động tới đời sống của phụ nữ ở nông thôn mà chúng ta có thể dự đoán được.

Thứ ba, đây sẽ là một chính sách có tác động gián tiếp trong việc tăng cường năng lực kinh tế cho phụ nữ, từ đó kéo theo tăng cường tiếng nói, vị thế của phụ nữ trong gia đình và ngoài xã hội. Khi thu nhập của phụ nữ gia tăng, họ sẽ có nguồn thu nhập ổn định, được gia đình và xã hội ghi nhận đóng góp của họ. Bản thân người phụ nữ khi có thu nhập ổn định thì cũng tự tin vào bản thân hơn. Họ sẽ mạnh dạn hơn trong việc khẳng định quan điểm của mình trong các quyết định chung của gia đình cũng như ngoài xã hội.

Miễn thuế TNCN đối với lợi tức cổ phần từ hợp tác xã nông nghiệp không chỉ là hỗ trợ tài chính, mà còn là đòn bẩy kinh tế - xã hội cho phụ nữ nông thôn gồm tăng thu nhập, khuyến khích tham gia kinh tế tập thể và nâng cao vị thế trong cộng đồng.

- Việc phân tách rõ từng loại thu nhập để tính thuế, ví dụ như từ chứng khoán phái sinh, tín chỉ carbon... thể hiện sự cập nhật với các nguồn thu nhập mới. Theo bà, những thay đổi mang tính kỹ thuật này sẽ tác động ra sao đến phụ nữ, đặc biệt là những người có nhiều nguồn thu nhập nhỏ lẻ, đa dạng từ các hoạt động kinh doanh, đầu tư trực tuyến?

TS. Kiều Thị Thùy Linh: Trong bối cảnh đời sống kinh tế - xã hội của con người bước vào kỷ nguyên số, kinh tế số trong yêu cầu phát triển bền vững thì buộc nhà làm luật phải tính toán đến các nguồn thu nhập khác với truyền thống thông thường như nguồn thu từ chứng khoán phái sinh, tín chỉ carbon cũng như các hoạt động kinh doanh trực tuyến. Thế nên, trong Dự thảo Luật Thuế TNCN (sửa đổi) đã có ghi nhận cụ thể về nghĩa vụ nộp thuế với các nguồn thu nhập "phi truyền thống" này. Tôi cho rằng điều đó có tác động tới từng cá nhân nộp thuế, trong đó có nhiều phụ nữ có hoạt động kinh doanh, đầu tư trực tuyến. Những tác động bao gồm:

Tác động đầu tiên chính là phụ nữ sẽ nhận thức rõ ràng nghĩa vụ nộp thuế của mình với các nguồn thu nhập mà mình có. Nguồn nào mình phải nộp thuế, nguồn nào được miễn thuế. Đây cũng là một dấu hiệu đáp ứng yêu cầu trong minh bạch, công bằng với nghĩa vụ nộp thuế của mọi cá nhân trong xã hội.

Tác động trong việc sắp xếp, điều chỉnh các nguồn thu nhỏ lẻ để làm sao việc nộp thuế ở ngưỡng phù hợp nhất, mang tính kinh tế nhất dành cho phụ nữ. Phụ nữ hoàn toàn có quyền lựa chọn đầu tư, thực hiện các hoạt động kinh tế tận dụng những ưu đãi về thuế mà nhà nước áp dụng cho mình. Đây cũng là một tác động rất tích cực nếu như các quy định về nộp thuế, miễn thuế TNCN minh bạch, rõ ràng.

Tác động tiếp theo là thúc đẩy sự tìm hiểu, nắm bắt các quy định pháp luật của phụ nữ. Về nguyên tắc, trước khi tham gia vào một quan hệ xã hội nào, chủ thể phải luôn nắm bắt được khuôn khổ pháp lý dành cho mình. Thế nên, những quy định này có thể tạo sức ép nhất định trong việc phải tiếp cận thông tin, nắm bắt các kỹ năng trong quản lý tài chính. Tuy nhiên, chúng ta cũng nên coi đây là tác động tích cực vì sẽ thúc đẩy xã hội cùng phát triển.

Tóm lại, quy định này có tác động lớn tới phụ nữ đặc biệt là phụ nữ có nhiều nguồn thu nhập nhỏ lẻ, đa dạng từ các hoạt động kinh doanh, đầu tư trực tuyến. Điểm mấu chốt là phụ nữ phải được hướng dẫn rõ ràng, hỗ trợ trong tiếp cận thông tin để làm sao giảm gánh nặng thuế TNCN, khuyến khích phụ nữ tham gia vào nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế hướng đến phát triển bền vững.

Hướng tới bình đẳng giới: Cần những chính sách đồng bộ và chuyên biệt

- Nhìn một cách tổng thể, những điểm mới trong dự thảo luật hướng tới việc hiện đại hóa hệ thống thuế TNCN. Tuy nhiên, liệu dự thảo đã thực sự chú trọng và giải quyết những thách thức tài chính đặc thù mà phụ nữ phải đối mặt, như khoảng cách thu nhập, chi phí chăm sóc con cái... hay chưa? Theo bà, cần có thêm những chính sách gì để Luật Thuế TNCN có thể trở thành một công cụ hiệu quả hơn trong việc thúc đẩy bình đẳng giới?

TS. Kiều Thị Thùy Linh: Tôi cho rằng đây là một câu hỏi không dễ để trả lời vì hiện tại các quy định này đang nằm ở Dự thảo Luật. Tất nhiên, với một văn bản luật, khi bắt đầu dự thảo thì đã phải có sự phân tích, đánh giá tổng thể rất nhiều khía cạnh, liệt kê các bài toán, các thách thức cần phải giải quyết của nền kinh tế - xã hội của một quốc gia. Thế nên, tôi cho rằng, ít hay nhiều thì rõ ràng có sự chú trọng và giải quyết các thách thức tài chính đặc thù của phụ nữ như khoảng cách thu nhập, chi phí chăm sóc con cái… cũng được tính toán phần nào và được cụ thể hoá bằng các quy định trong dự thảo Luật Thuế TNCN (sửa đổi). Tôi đơn cử như có tăng giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế, cho người phụ thuộc, có phân loại rõ nguồn thu nhập nào phải chịu thuế TNCN, nguồn nào được miễn, giảm

Tuy nhiên, tôi cũng có nhiều điều còn trăn trở liên quan đến khía cạnh này. Đơn cử, Luật Thuế TNCN hiện nay cũng chưa giải quyết được bài toán là nếu phụ nữ và đàn ông cùng một vị trí việc làm nhưng thu nhập lại không giống nhau (thường phụ nữ thấp hơn nam giới) thì liệu thuế TNCN sẽ giải quyết ra sao. Tiếp đến, rõ ràng phụ nữ chiếm tỉ lệ lớn trong các khu vực phi chính thức, trong các hoạt động kinh tế nhỏ lẻ nên không dễ dàng trong việc tiếp cận các ưu đãi về thuế dành cho mình. Chưa kể đến, chúng ta chưa có thiết chế đồng bộ để khuyến khích phụ nữ tham gia vào nhiều lĩnh vực mang tính then chốt hiện nay như STEM, đổi mới sáng tạo…

Do đó, tôi cũng mạnh dạn đề xuất một số điều chỉnh tiếp theo trong Dự thảo Luật TNCN (sửa đổi) như quy định của thuế cần có ưu đãi mạnh mẽ hơn dành cho những người trực tiếp thực hiện việc chăm sóc con nhỏ, cha mẹ già khi họ phải làm các công việc không lương bên cạnh các công việc tạo nguồn thu nhập khác. Tiếp đến, cũng phải tính đến mức miễn thuế cao hơn dành cho những lao động của khu vực phi chính thức và có những ưu đãi nhất định nếu nam giới cũng chia sẻ trách nhiệm chăm sóc con nhỏ, người già - người phụ thuộc trong gia đình.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận, Dự thảo Luật TNCN (sửa đổi) đã phản ánh rõ nét hơi thở mới của cuộc sống trong từng quy định luật. Việc hoàn thiện một đạo luật quan trọng như Luật Thuế TNCN có ý nghĩa rất lớn trong thúc đẩy sự phát triển của đời sống kinh tế xã hội trong bối cảnh hiện nay./.

Xin trân trọng cảm ơn bà!