Giảm nghèo thông tin: Chìa khóa để phụ nữ thoát nghèo và bình đẳng

Tuy nhiên, để phụ nữ thật sự thoát nghèo và nâng cao quyền năng, chỉ hỗ trợ sinh kế hay trợ cấp là chưa đủ. Một khoảng trống lớn vẫn tồn tại: phụ nữ thiếu thông tin, thiếu kỹ năng tiếp cận thông tin, và thiếu cơ hội tham gia vào quá trình ra quyết định. Chính vì vậy, giảm nghèo thông tin cần được coi là "bước khởi đầu" để thực hiện bình đẳng giới trong giảm nghèo bền vững.

Nghèo thông tin làm chậm tiến trình bình đẳng giới ở phụ nữ

Khi bàn về giảm nghèo, chúng ta thường chú trọng vào hỗ trợ sinh kế, tín dụng, an sinh, việc làm. Nhưng thực tế ở nhiều địa phương cho thấy: ngay cả khi có chính sách tốt, phụ nữ nghèo vẫn không tiếp cận được, bởi họ thiếu một thứ quan trọng hơn cả tiền - thiếu thông tin. Nghèo thông tin đang trở thành một dạng nghèo mới, âm thầm nhưng dai dẳng, kéo theo nghèo kinh tế và làm chậm tiến trình bình đẳng giới.

Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 cho thấy, các chính sách bình đẳng giới đã đặt trọng tâm vào nâng cao quyền năng phụ nữ thông qua tăng cường tiếp cận thông tin: hỗ trợ đào tạo kỹ năng số, cung cấp thông tin về thị trường lao động, tư vấn pháp luật, truyền thông giáo dục giới tính và sức khỏe sinh sản, đồng thời khuyến khích phụ nữ tham gia vào tổ nhóm tự quản, tổ phụ nữ số, câu lạc bộ giảm nghèo… Khi phụ nữ có cơ hội được học, được biết, được tương tác, họ tự tin hơn trong mọi quyết định về kinh tế, gia đình và cộng đồng.

Thoát nghèo thông tin cũng chính là cách để thúc đẩy chuyển đổi tư duy, giúp phụ nữ thấy rằng họ có năng lực đóng góp kinh tế; giúp gia đình và cộng đồng nhìn nhận vai trò của phụ nữ một cách bình đẳng; và giúp những người ra quyết định chính sách hiểu rõ hơn nhu cầu thực sự của phụ nữ. Khi nhận thức thay đổi, hành động sẽ thay đổi: phụ nữ mạnh dạn học nghề mới, tiếp cận việc làm tốt hơn; mạnh dạn khởi nghiệp nhỏ; biết lên tiếng trước bất công; biết đòi quyền thừa kế, quyền sở hữu tài sản, quyền được đối xử công bằng trong lao động.

Quan trọng hơn, giảm nghèo thông tin tạo điều kiện để phụ nữ tham gia vào chính tiến trình giảm nghèo, từ người thụ hưởng thành người đồng kiến tạo. Ở nhiều địa phương, phụ nữ giữ vai trò nòng cốt trong các mô hình sinh kế cộng đồng, tổ nhóm tiết kiệm (vay vốn, tổ phụ nữ làm kinh tế xanh, tổ tuyên truyền viên số). Điều đó cho thấy khi phụ nữ được trao cơ hội tiếp cận tri thức và công nghệ, họ không chỉ thoát nghèo mà còn trở thành động lực phát triển.

Về tầm nhìn lâu dài, PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách, Ủy ban Văn hoá và Xã hội của Quốc hội, đã đưa ra những giải pháp căn cơ để xây dựng một hệ sinh thái thông tin bình đẳng hơn cho phụ nữ, từ khuôn khổ pháp lý, đào tạo kỹ năng truyền thông, đến cơ chế phối hợp giữa nhà nước và tổ chức xã hội.

Theo ông Bùi Hoài Sơn, để kiến tạo một hệ sinh thái thông tin bình đẳng hơn cho phụ nữ cần một tầm nhìn dài hạn, vượt lên trên từng chương trình rời rạc hay chiến dịch ngắn hạn. Trong bối cảnh bộ máy nhà nước đã được sắp xếp lại từ ngày 1/7/2025, việc bảo đảm quyền tiếp cận thông tin cho phụ nữ cần được nhìn như một nhiệm vụ chiến lược nằm ở giao điểm của quản trị quốc gia, chuyển đổi số, phát triển con người và bình đẳng giới, đòi hỏi sự phối hợp hài hòa của nhiều chủ thể mới trong thiết kế thể chế.

Trao quyền để phụ nữ giảm nghèo từ cung cấp thông tin toàn diện

Theo ông Bùi Hoài Sơn, trước hết, cần hoàn thiện khuôn khổ pháp lý theo hướng coi tiếp cận thông tin là một quyền thiết yếu để phụ nữ vươn lên, tham gia vào đời sống xã hội và tự bảo vệ mình. Luật Tiếp cận thông tin hiện hành, các nghị quyết về bình đẳng giới, về phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số hay chuyển đổi số vẫn còn thiên về nghĩa vụ cung cấp thông tin, mà chưa quy định rõ yêu cầu khả năng tiếp cận cho từng nhóm đối tượng yếu thế.

Song song với hoàn thiện pháp lý là việc đầu tư vào năng lực số và năng lực thông tin cho phụ nữ. Họ không chỉ cần Internet hay máy điện thoại; họ cần biết cách tìm kiếm thông tin, hiểu đúng thông tin và sử dụng thông tin để bảo vệ quyền lợi. Vì vậy, các chương trình đào tạo kỹ năng số, kỹ năng pháp lý cơ bản, kỹ năng nhận diện thông tin giả cần được thiết kế theo dạng "cầm tay chỉ việc", thông qua Hội LHPN các cấp, hệ thống Mặt trận Tổ quốc, các trung tâm văn hóa - học tập cộng đồng, chính quyền cấp xã, cũng như các tổ chức xã hội đang hoạt động tại cộng đồng.

"Dù bộ máy trung ương đã có sự thay đổi, nhưng chính cấp cơ sở mới là nơi quyết định thông tin có đến được với phụ nữ hay không. Khi đội ngũ truyền thông cơ sở mạnh, khi cán bộ hiểu đặc thù từng nhóm, khi phụ nữ tự tin hơn trong việc tiếp nhận và xử lý thông tin, mọi chính sách đều sẽ dễ dàng đi vào cuộc sống hơn", ông Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh.

Một giải pháp nữa mang tính then chốt mà PGS.TS. Bùi Hoài Sơn đưa ra là xây dựng cơ chế phối hợp liên thông giữa Nhà nước - các tổ chức chính trị - xã hội - doanh nghiệp - cộng đồng trong bối cảnh bộ máy mới.

Bộ Công an hiện phụ trách quản lý không gian mạng và truyền thông đại chúng; Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phụ trách nội dung văn hóa, trong đó có văn hóa số; Bộ Khoa học và Công nghệ phụ trách đổi mới sáng tạo và nhiều nền tảng công nghệ góp phần thu hẹp khoảng cách số; còn Bộ Nội vụ giữ vai trò chủ đạo trong các chính sách dành cho phụ nữ nghèo, phụ nữ dân tộc thiểu số, lao động nhập cư, phụ nữ đơn thân.

Khi các bộ, ngành này được kết nối qua một cơ chế phối hợp thống nhất, có phân công, phân cấp, phân trách nhiệm, hệ sinh thái thông tin cho phụ nữ sẽ vận hành trơn tru hơn, giảm trùng lặp, giảm nguồn lực dàn trải và tăng hiệu quả thực chất.

Cuối cùng, cần phát triển mạnh các mô hình truyền thông thân thiện, linh hoạt, lấy phụ nữ làm trung tâm. Những mô hình như tổ phụ nữ số, điểm hỗ trợ kỹ năng số tại cộng đồng, lớp học kỹ năng pháp lý - kỹ năng số lưu động, hệ thống truyền thanh thôn bản song ngữ, các video hướng dẫn 60 giây, tài liệu pháp luật bằng hình ảnh, các ứng dụng dịch tự động tiếng dân tộc… cần được mở rộng và chuẩn hóa.

Bình đẳng giới trong giảm nghèo vì thế không phải là khẩu hiệu, mà là một chuỗi kết nối logic: có thông tin thì có năng lực, có cơ hội kinh tế, có tiếng nói, có vị thế bình đẳng. Đây cũng chính là tinh thần xuyên suốt của Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững 2021 - 2025: phát triển con người, trao quyền, giảm bất bình đẳng.

Để tiến xa hơn, cần tiếp tục nhân rộng các mô hình "phụ nữ số", "điểm thông tin cộng đồng", đào tạo kỹ năng số phù hợp từng nhóm, truyền thông bằng ngôn ngữ địa phương, và đặc biệt là đưa thông tin tới nơi phụ nữ sống và làm việc. Khi khoảng cách thông tin được thu hẹp, phụ nữ không chỉ thoát nghèo mà còn vươn lên trở thành chủ thể của phát triển - và đó mới là nền tảng bền vững nhất để đạt bình đẳng giới thực chất.