Giữ nhịp cội nguồn trống đồng trong đời sống đương đại

Không gian thực hành nghệ thuật trống đồng

Nhóm Trống Đồng thành lập vào năm 2012 tại Hà Nội, khởi đầu với 3 thành viên. Sau hơn 1 thập kỷ hoạt động, nhóm hiện có khoảng 20 thành viên, nữ chiếm gần 60%.

Khác với nhiều nhóm biểu diễn được thành lập với mục tiêu thương mại, nhóm Trống Đồng ra đời trước hết để phục vụ việc học tập. Các thành viên đều là học sinh theo học trống dân tộc, được đào tạo từ nhỏ, gắn bó lâu dài với nhóm như một môi trường rèn luyện thường xuyên.

Việc không đặt ra những yêu cầu khắt khe ngay từ đầu về thể lực, sức bền hay kỹ năng cá nhân là một lựa chọn có chủ đích. Thay vào đó, các thành viên được rèn luyện thông qua quá trình tập luyện tập thể, nơi kỹ thuật được hình thành dần, sức bền được bồi đắp theo thời gian và tinh thần đồng đội được đặt lên hàng đầu. Chính sự kiên nhẫn trong đào tạo ấy giúp nhóm duy trì được sự ổn định và gắn bó lâu dài.

Sau nhiều năm nhất quán với con đường đã chọn, nhóm dần khẳng định được dấu ấn riêng và được mời tham gia biểu diễn trong nhiều sự kiện nghệ thuật quan trọng nhân các ngày lễ lớn của Thủ đô và đất nước. Với các thành viên, đó không chỉ là niềm vui nghề nghiệp, mà còn là sự ghi nhận cho một quá trình học tập nghiêm túc và bền bỉ.

"Trên sân khấu, hình ảnh người phụ nữ Việt Nam mặc áo dài, tay đánh trống đồng, tạo nên một ấn tượng đặc biệt, vừa mềm mại, duyên dáng, vừa hào hùng, trang trọng. Sự tương phản giữa chất liệu áo dài và sức mạnh của nhịp trống đã tôn lên vẻ đẹp khí phách, gợi niềm tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc", nghệ sĩ Thu Hà chia sẻ.

Giữ gốc và đi vào đời sống

Từ góc nhìn của người làm nghề lâu năm, nghệ sĩ Trương Thị Thu Hà cho rằng trống đồng là nhạc cụ mang năng lượng rất lớn. Âm lượng to, lực mạnh khiến trống đặc biệt phù hợp với những không gian lễ hội truyền thống, chương trình nghệ thuật dân tộc đương đại, các sự kiện khai mạc, bế mạc hay hoạt động giới thiệu văn hóa Việt Nam với bạn bè quốc tế. Tuy nhiên, chính đặc điểm ấy cũng đòi hỏi người nghệ sĩ phải có khả năng kiểm soát kỹ thuật và nội lực.

Đánh trống không đơn thuần là dùng sức. Trống cần lực, nhịp, độ chính xác và "thần khí". Khi diễn tấu, người nghệ sĩ phải biết cân bằng giữa điều khiển kỹ thuật và khả năng dẫn năng lượng từ toàn thân, từ hông và hơi thở. Đánh trống không chỉ bằng tay, mà bằng toàn bộ cơ thể và nội lực bên trong.

Trong nhóm Trống Đồng, nghệ sĩ Trương Thị Thu Hà hiện đảm nhiệm vị trí độc tấu. Đây là vị trí đòi hỏi tổng hòa nhiều yếu tố: Năng lực chuyên môn vững, sức khỏe bền bỉ, khí chất sân khấu và bản lĩnh đại diện cho tinh thần văn hóa tập thể. Bên cạnh đó là sự duyên dáng, tiết chế trong từng nhịp điệu và động tác biểu diễn. Dù chưa có sự luân phiên ở vị trí này, nhưng việc hướng tới đào tạo lớp kế cận vẫn được đặt ra như một mục tiêu lâu dài.

Trong quá trình biểu diễn, sự cố là điều không thể tránh khỏi. Điều quan trọng không phải là tránh tuyệt đối sai sót, mà là cách xử lý để khán giả không nhận ra và để người nghệ sĩ không bị tổn thương lâu dài.

Khi tay mỏi hoặc hụt lực giữa bài, thay vì cố đánh mạnh, việc giảm lực tay và tăng lực từ thân, từ hơi thở giúp âm trống vẫn vang mà cơ thể được "cứu". Khi dùi trống trượt tay hoặc thậm chí gãy dùi, người nghệ sĩ phải giữ bình tĩnh, biến sự cố thành một phần của chuyển động biểu diễn, tiếp tục diễn tấu trọn vẹn bài trống.

Theo nghệ sĩ Thu Hà, kỹ thuật khó nhất của trống đồng không phải là đánh mạnh, mà là giữ âm tròn, đẹp và không vỡ khí. Điều này phụ thuộc vào việc điều khiển lực rơi của dùi đúng điểm âm, giữ cổ tay mềm nhưng không lỏng, hạ dùi thẳng - sâu - gọn và biết dừng lực đúng khoảnh khắc. Một bài trống hoàn chỉnh là khi các thành viên có cùng hơi thở, hiểu nhau qua ánh mắt và phối hợp nhịp nhàng trong từng cử chỉ.

Về định hướng phát triển, trống đồng không nên bị đặt vào thế lựa chọn giữa truyền thống và hiện đại. Khi trống đứng riêng (độc diễn), đó là không gian của lễ nghi, khai mở và chiều sâu văn hóa. Đây là gốc rễ không thể đánh mất. Ngược lại, trong những sân khấu đương đại, giao lưu văn hóa hay tiếp cận khán giả trẻ, trống có thể kết hợp với múa, trình diễn hình thể, nhạc cụ dân tộc khác, dàn nhạc giao hưởng hay âm nhạc đương đại. Nguyên tắc cốt lõi là trống không trở thành âm thanh nền, không bị bóp méo âm sắc và vẫn giữ vai trò dẫn dắt hoặc đối thoại.

Trong thời gian tới, nhóm Trống Đồng định hướng phát triển theo 3 trục: Giữ gốc - mở ngôn ngữ - đi vào đời sống. Bên cạnh sân khấu truyền thống, trống đồng sẽ hiện diện nhiều hơn trong không gian văn hóa sáng tạo, trường học, bảo tàng sống, sự kiện cộng đồng và festival nghệ thuật đương đại.