Độc đáo "Trường học làm chồng"

Thay đổi bắt đầu từ những người chồng

Một buổi tối tháng 8 tại Thủ đô Dakar của Senegal, giáo sĩ Ibrahima Diane trò chuyện với một nhóm nam giới về việc chia sẻ trách nhiệm trong gia đình. Ông Diane, 53 tuổi, nhấn mạnh rằng, người chồng cần chia sẻ với vợ việc chăm sóc con cái và chăm lo cuộc sống gia đình.

Nhiều người trong nhóm vỗ tay tán thành nhưng cũng có vài người tỏ vẻ ngạc nhiên và cười khúc khích, dường như chưa thực sự bị thuyết phục bởi thông điệp. Buổi chia sẻ trên diễn ra tại "Trường học làm chồng", một sáng kiến do Liên hợp quốc hỗ trợ. Tại đây, những người đàn ông có uy tín trong cộng đồng được tìm hiểu về "nam tính tích cực" trong các vấn đề sức khỏe và xã hội, đồng thời được khuyến khích truyền đạt những giá trị này cho cộng đồng của họ.

Tại Senegal và nhiều quốc gia Tây Phi khác, nơi tư tưởng gia trưởng còn nặng nề, đàn ông thường giữ quyền quyết định cuối cùng trong các vấn đề quan trọng của gia đình, bao gồm cả các quyết định liên quan đến sức khỏe. Phụ nữ thường cần sự đồng ý của chồng để tiếp cận dịch vụ kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe sinh sản, cũng như sinh con tại bệnh viện hay theo dõi thai kỳ trước sinh. Sau các buổi dạy tại trường, ông Diane thường chia sẻ thông tin trong các buổi cầu nguyện vào thứ 6, thảo luận về các vấn đề liên quan đến giới và sức khỏe sinh sản. "Nhiều phụ nữ đánh giá cao các buổi chia sẻ của tôi", ông nói. "Họ thấy hành vi của chồng mình thay đổi sau khi tham gia". Một số người cũng thừa nhận, các buổi chia sẻ đã truyền cảm hứng giúp họ trở thành người chồng, người cha tốt hơn.

Habib Diallo, một cựu quân nhân 60 tuổi, cho biết việc tham gia các buổi chia sẻ và thảo luận với Diane đã giúp ông nhận thức rõ hơn về những rủi ro khi sinh con tại nhà. "Khi con dâu tôi mang thai, tôi đã khuyến khích con trai đưa vợ đến bệnh viện để sinh", Diallo kể. "Ban đầu, con trai tôi còn khá ngần ngại, lo lắng về chi phí và không hoàn toàn tin tưởng bệnh viện. Nhưng sau khi tôi giải thích rằng sinh con ở bệnh viện sẽ an toàn hơn cho cả mẹ và em bé, con trai tôi đã đồng ý".

Chương trình "Trường học làm chồng" được triển khai tại Senegal từ năm 2011. Những năm gần đây, chương trình này đã thu hút sự chú ý của Bộ Phụ nữ, Gia đình, Giới tính và Bảo vệ Trẻ em, coi đây là một chiến lược hiệu quả nhằm giảm tỷ lệ tử vong ở bà mẹ và trẻ sơ sinh. "Nếu không có sự tham gia của nam giới, thái độ về sức khỏe bà mẹ sẽ khó thay đổi", Aida Diouf, 54 tuổi, một nhân viên y tế cộng tác với chương trình, cho biết. Bà Diouf cũng lưu ý rằng nhiều người chồng không muốn vợ mình được nhân viên y tế nam điều trị.

"Trường học làm chồng" cũng được mở rộng sang các quốc gia Tây Phi khác như Niger, Togo và Burkina Faso, góp phần nâng cao sức khỏe sinh sản phụ nữ. Tại Senegal, chương trình hiện được triển khai ở hơn 20 trường học và đã đào tạo được hơn 300 nam giới. Bên cạnh việc khuyến khích người chồng chia sẻ việc nhà và thúc đẩy sức khỏe sinh sản, các cuộc thảo luận cũng tập trung vào quyền của trẻ em gái, bình đẳng giới và tác hại của hủ tục cắt âm vật.

Thay đổi nhận thức đã mang lại những kết quả đáng kinh ngạc. Theo Bộ Giới tính Senegal, ở một số cộng đồng, những người đàn ông từng tuân thủ các chuẩn mực gia trưởng đang trở thành người thúc đẩy bình đẳng giới, từ đó dẫn đến số lượng các cuộc hôn nhân cưỡng bức giảm xuống và chấp nhận kế hoạch hóa gia đình tăng lên. Nam giới tham gia sáng kiến này được lựa chọn kỹ lưỡng dựa trên sự tin tưởng, khả năng lãnh đạo và cam kết. Họ phải là người đã kết hôn, có uy tín tại địa phương và ủng hộ sức khỏe cũng như quyền của phụ nữ. Sau khi đào tạo, những người đàn ông này đóng vai trò là tuyên truyền viên, đến thăm nhà và tổ chức các buổi nói chuyện truyền thông tại cộng đồng.

Nói về những thay đổi của chồng sau khi tham gia chương trình, bà Khary Ndeye (52 tuổi) cho biết: "Trước đây, chồng tôi chẳng bao giờ giúp tôi điều gì, chỉ ra lệnh. Giờ ông ấy biết nấu ăn và chia sẻ việc nhà".

Thách thức trên con đường thay đổi

Dù có những thành công đáng khích lệ, Senegal vẫn cần một chặng đường dài để cải thiện sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh. Năm 2023, quốc gia này ghi nhận 237 ca tử vong ở bà mẹ/100.000 ca sinh sống và 21 trẻ tử vong/1.000 ca sinh trong tháng đầu đời. Những con số này còn cách xa mục tiêu toàn cầu vào năm 2030 (70 ca tử vong mẹ và 12 ca tử vong sơ sinh trên 1.000 ca).

El Hadj Malick, một trong những điều phối viên chương trình, chỉ ra rằng một vấn đề cốt lõi là nhiều phụ nữ vẫn sinh con tại nhà. Ông tin rằng việc giáo dục nam giới về tầm quan trọng của việc hỗ trợ vợ trong thời kỳ mang thai, đưa họ đến bệnh viện và chia sẻ việc nhà là biện pháp bảo vệ sức khỏe hiệu quả nhất. Tuy nhiên, ông thừa nhận chương trình vẫn gặp khó khăn trong việc thay đổi nhận thức về một số vấn đề. Khi đề cập đến "giới tính" một cách trừu tượng, một số nam giới cảm thấy căng thẳng, thậm chí lầm tưởng rằng chương trình thúc đẩy các vấn đề LGBTQ+, vốn bị coi là cấm kỵ tại đất nước của họ. Ông Malick cho biết, để vượt qua rào cản này, chiến lược đã được điều chỉnh: "Khi chúng ta đặt trọng tâm vào quyền được khỏe mạnh của phụ nữ, khái niệm này sẽ mang tính nhân văn và trở thành mối quan tâm chung của mọi người".

Tại Senegal, nơi truyền thống ăn sâu và sự thay đổi thường diễn ra chậm chạp, chương trình "Trường học làm chồng" đang cho thấy rằng ngay cả những chuẩn mực cố hữu cũng có thể thay đổi. Đôi khi, điều cần thiết chỉ là một tiếng nói có uy tín, một thái độ sẵn sàng lắng nghe và sự can đảm để bắt đầu làm khác đi - từ chính gia đình mình.