Hình ảnh bất ngờ ở Iran: Phụ nữ để tóc xõa ngang lưng, mặc áo phông rộng tay

Hoãn thi hành quy định tăng mức xử phạt

Hơn 3 năm sau làn sóng biểu tình vì cái chết của Mahsa Amini, cô gái 22 tuổi bị cảnh sát bắt giữ vì cáo buộc không tuân thủ các quy định về khăn trùm đầu, phong trào công khai phản kháng quy định bắt buộc đội khăn hijab đang lan rộng, không chỉ ở Thủ đô Tehran mà còn ở các thành phố khác như Rasht, thậm chí tại những khu vực vốn bảo thủ như Kermanshah, Hamedan và Dezful.

Nhiều phụ nữ Iran cho biết, nhiều tháng nay, họ không còn chứng kiến cảnh sát trấn áp mạnh tay như từng diễn ra trước cái chết của Mahsa Amini. Trước đây, lực lượng an ninh thường xuất hiện tại các thành phố lớn để kiểm soát việc đội hijab, đôi khi bắt và giam giữ người vi phạm trong nhiều giờ, thậm chí qua đêm. Hình phạt có thể bao gồm án tù ngắn nhưng phổ biến hơn là phạt tiền với mức tăng dần cho người tái phạm. "Đáng buồn thay, đây là chuyện chúng tôi vẫn phải đối mặt mỗi ngày. Với tôi, điều đó chưa bao giờ trở thành điều bình thường", Marjan, 49 tuổi, sống tại Tehran, chia sẻ về sự giám sát không ngừng của chính quyền đối với cách ăn mặc của phụ nữ và trẻ em gái.

Theo các nguồn tin, Iran đã phần nào nới lỏng quy định về hijab do lo ngại việc siết chặt có thể "châm ngòi" cho một làn sóng bất ổn, đặc biệt là vào thời điểm đất nước đang phải đối mặt với tình hình kinh tế khó khăn, cuộc khủng hoảng nước trầm trọng và các lệnh trừng phạt quốc tế.

Theo Holly Dagres, thành viên cấp cao tại Viện Washington, dù ngày càng nhiều phụ nữ và trẻ em gái Iran không tuân thủ quy định đội hijab, chính quyền vẫn dè chừng trước nguy cơ một chiến dịch trấn áp quá tay có thể dẫn đến những cuộc biểu tình.

Cuối năm ngoái, Quốc hội Iran đã thông qua một đạo luật tăng mạnh mức xử phạt đối với các hành vi vi phạm quy định về hijab, bao gồm cả việc nâng mức tiền phạt. Tuy nhiên, đến nay, đạo luật này vẫn chưa được triển khai. Chủ tịch Quốc hội Iran Mohammad Bagher Ghalibaf tiết lộ rằng Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao đã chỉ thị hoãn việc thực thi.

Trong tháng 9, ông Mohammad Reza Bahonar, một nhân vật cấp cao, cũng thừa nhận rằng dù các giá trị truyền thống của đất nước cần được bảo vệ, nhưng cách thức thúc đẩy những giá trị ấy có lẽ cần được xem xét lại.

Tuy vậy, nhiều chính quyền địa phương vẫn duy trì các biện pháp khác để kiểm soát việc mặc trang phục đúng chuẩn mực của phụ nữ. Theo Trung tâm Nhân quyền Iran (CHRI), một tổ chức có trụ sở bên ngoài Iran, giới chức đã đóng cửa tạm thời hàng chục doanh nghiệp, từ quán cà phê, nhà hàng đến cửa hàng quần áo, kể từ cuối tháng 6, vì "vi phạm quy định về hijab". "Cách thực thi có thể khác nhau nhưng chừng nào những luật này còn tồn tại, quyền và tự do của phụ nữ vẫn bị đe dọa", bà Bahar Ghandehari, Giám đốc vận động của CHRI, nhận định.

Tại Đại học Yazd ở miền Trung Iran, gần đây, nhà trường đã triệu tập một số nữ sinh vì lý do trang phục, theo bài đăng trên X của nhà hoạt động sinh viên Zahra Rahimi. Cô chia sẻ ảnh chụp một lệnh triệu tập được gửi qua tin nhắn điện thoại và lên án biện pháp này. Trong phản hồi qua email, nhà trường khẳng định họ "tuân thủ các quy định do Bộ Giáo dục ban hành".

"Tôi muốn con gái thấy tôi là một người mẹ mạnh mẽ"

Marjan cho biết dạo gần đây, mỗi lần đi ngang qua các nhóm cảnh sát trên đường phố Tehran, cô đều che kín mặt. Khoảng một năm trước, cô từng có cuộc tranh luận căng thẳng với cảnh sát về trang phục của mình. Cảnh sát đã quay video và yêu cầu Marjan cung cấp thông tin cá nhân, nhưng cuối cùng lại không bắt giữ cô. Marjan cho rằng sự xuất hiện của cảnh sát ở nơi công cộng giống như một hình thức răn đe. "Khi đi tàu điện ngầm, tôi thấy rất nhiều phụ nữ không còn đội hijab nữa, dù camera giám sát vẫn đang hoạt động", Marjan nói. Cô cho rằng bước ngoặt đến từ làn sóng biểu tình vào cuối năm 2022, sau cái chết của Mahsa Amini, với khẩu hiệu "Phụ nữ, Cuộc sống, Tự do".

Dù vậy, Marjan vẫn đội hijab khi đi taxi một mình hoặc lên xe bạn bè, vì chính quyền đôi khi giam xe nếu người lái xe hoặc hành khách nữ không che tóc. "Tôi không muốn người khác bị ảnh hưởng bởi sự phản kháng của tôi", cô nói, "và tôi cũng không đủ điều kiện để chuộc lại xe".

Fatemeh, một phụ nữ ngoài 60 tuổi ở Tehran, kể rằng bà từng kết hôn và sống trong một gia đình bảo thủ. Bà đã đội hijab, mặc áo trùm kín người suốt hàng thập kỷ. Nhưng giờ đây, bà để khăn hijab ở nhà, chỉ mặc sơ mi và quần dài khi ra đường. "Sau tất cả những gì đã xảy ra, tôi thấy những quy định này thật nực cười", bà nói. "Tóc tôi bạc hết rồi. Tôi có đội khăn hay không thì liên quan gì đến ai chứ?".

Một phụ nữ 30 tuổi ở Isfahan, người cũng ngừng đội hijab, cho biết cô vừa sinh con gái được 2 năm và không muốn tiếp tục sống dưới sự kiểm soát về trang phục, nhất là khi đã làm mẹ. "Khi con gái tôi lớn lên, tôi muốn con gái thấy tôi là một người mẹ mạnh mẽ và tự do", cô nói.

Bên cạnh những thay đổi về trang phục, sự chuyển biến của xã hội Iran còn thể hiện ở nhiều khía cạnh khác. Dù bị cấm, các lớp học hát và khiêu vũ với cả nam nữ đang ngày càng phổ biến. Phụ nữ Iran được phép lái ô tô và ngồi sau xe máy nhưng không được cấp giấy phép lái xe máy, một quy định đã có từ khi chế độ Hồi giáo lên nắm quyền năm 1979.