Hình thành "hệ sinh thái" chăm sóc sức khỏe phụ nữ, trẻ em

"Giai đoạn vàng" quyết định chất lượng dân số

Trong bối cảnh mức sinh tại nhiều địa phương đã giảm xuống dưới mức sinh thay thế, tốc độ già hóa dân số ngày càng nhanh và những thách thức về chất lượng nguồn nhân lực ngày càng hiện hữu, yêu cầu đặt ra đối với công tác dân số không chỉ là duy trì quy mô dân số hợp lý, mà quan trọng hơn là nâng cao chất lượng dân số một cách bền vững.

Thực tiễn cho thấy, chất lượng dân số không được quyết định ở các bệnh viện tuyến cuối, mà được hình thành từ những can thiệp sớm, gần dân và bền bỉ, trải dài suốt vòng đời của mỗi con người. Theo các chuyên gia y tế, nếu chỉ tập trung vào điều trị khi bệnh đã nặng, chúng ta sẽ phải trả giá rất lớn. Công tác dân số trong giai đoạn mới phải lấy dự phòng, chăm sóc sớm làm trọng tâm, bắt đầu từ người mẹ, trẻ em và gia đình. Từ cách tiếp cận đó, ngành y tế đang từng bước hình thành một "hệ sinh thái" chăm sóc sức khỏe phụ nữ, trẻ em, dựa trên ba trụ cột can thiệp chính: can thiệp trước sinh và trong thai kỳ; can thiệp ở các giai đoạn dễ tổn thương nhất và can thiệp ở cấp cộng đồng.

Thời điểm trước và trong thai kỳ được coi là "giai đoạn vàng" quyết định chất lượng dân số. Sức khỏe của người mẹ, tình trạng dinh dưỡng, khả năng tiếp cận dịch vụ y tế và chăm sóc thai sản an toàn có ảnh hưởng trực tiếp đến thể chất, trí tuệ của thế hệ tương lai. Theo ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số, Bộ Y tế, thực tiễn cho thấy, tại vùng sâu xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, phụ nữ mang thai vẫn gặp không ít rào cản trong tiếp cận dịch vụ y tế cơ bản. "Khoảng cách địa lý, điều kiện kinh tế khó khăn, hạn chế về nhận thức khiến không ít phụ nữ không được khám thai đầy đủ, thiếu vi chất dinh dưỡng, thậm chí sinh con tại nhà mà không có sự hỗ trợ của nhân viên y tế"- ông Dũng cho biết.

Từ thực tế đó, ngành y tế đang đẩy mạnh các chương trình chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em dựa vào y tế cơ sở và cộng đồng, đưa dịch vụ y tế đến gần người dân hơn. Việc hỗ trợ phụ nữ mang thai về dinh dưỡng, kiến thức chăm sóc thai kỳ, sinh nở an toàn không chỉ giúp giảm tỷ lệ tử vong mẹ và trẻ sơ sinh, mà còn góp phần nâng cao chất lượng giống nòi. Bên cạnh đó, sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh được xác định là giải pháp then chốt. Ông Lê Thanh Dũng nhấn mạnh: "Chất lượng dân số phải bắt đầu từ những ngày đầu tiên của sự sống. Nếu chúng ta làm tốt sàng lọc, phát hiện sớm dị tật, bệnh bẩm sinh, thì sẽ giảm gánh nặng rất lớn cho gia đình và xã hội trong tương lai".

Can thiệp ở những giai đoạn dễ bị tổn thương nhất

Không chỉ dừng lại ở giai đoạn thai kỳ, hệ sinh thái chăm sóc sức khỏe phụ nữ, trẻ em cần tập trung mạnh mẽ vào những giai đoạn dễ tổn thương, khi nguy cơ về sức khỏe thể chất và tinh thần gia tăng nhưng lại thường bị bỏ sót. Một trong những vấn đề được lãnh đạo ngành y tế đặc biệt lưu ý là sức khỏe tâm thần sau sinh. Nhiều phụ nữ sau sinh phải đối mặt với trầm cảm, lo âu, áp lực kinh tế - gia đình, nhưng chưa được phát hiện và hỗ trợ kịp thời. Theo ông Lê Thanh Dũng, đây là "khoảng trống" cần được lấp đầy trong hệ thống chăm sóc sức khỏe hiện nay. Nếu người mẹ không khỏe mạnh về tinh thần, thì rất khó bảo đảm sự phát triển toàn diện cho trẻ.

Cùng với đó, công tác sàng lọc và phát hiện sớm các bệnh ung thư thường gặp ở phụ nữ, như ung thư vú, ung thư cổ tử cung, tiếp tục được coi là ưu tiên trong chính sách dân số và chăm sóc sức khỏe. Tuy nhiên, tại nhiều địa phương, đặc biệt là khu vực nông thôn, miền núi, tỷ lệ phụ nữ được sàng lọc định kỳ còn thấp do thiếu điều kiện tiếp cận dịch vụ và hạn chế về nhận thức.

Trẻ em gái cũng là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương, cần được bảo vệ và chăm sóc toàn diện. Các vấn đề về dinh dưỡng, thiếu vi chất, sức khỏe sinh sản vị thành niên, bạo lực và xâm hại giới vẫn là những thách thức dai dẳng. "Nếu không có những can thiệp sớm ở giai đoạn này, các tổn thương sẽ kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai"- ông Lê Thanh Dũng thông tin. Vì vậy, việc lồng ghép chăm sóc sức khỏe thể chất với chăm sóc sức khỏe tinh thần, giáo dục giới tính, kỹ năng sống cho trẻ em và thanh thiếu niên được xem là hướng đi tất yếu.

Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên khẳng định: "Công tác dân số không thể chỉ trông chờ vào ngành y tế. Đây là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, trong đó cộng đồng và mỗi gia đình giữ vai trò then chốt". Thực tế, nhiều mô hình can thiệp dựa vào cộng đồng đã được Hội LHPN Việt Nam triển khai và cho thấy hiệu quả rõ rệt. Đặc biệt là mô hình "CLB Gia đình hạnh phúc", "Mẹ đỡ đầu" đã góp phần nâng cao chất lượng dân số theo hướng bền vững. Cụ thể, CLB Gia đình hạnh phúc do các cấp Hội triển khai tại cơ sở, góp phần xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, bình đẳng, hạnh phúc. Đồng thời trang bị kiến thức về nuôi dạy con, chăm sóc sức khỏe sinh sản, phòng chống bạo lực gia đình và thúc đẩy bình đẳng giới, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển thể chất và tinh thần của các thế hệ.

Chương trình "Mẹ đỡ đầu", phát động từ năm 2021, mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc khi hỗ trợ trẻ em mồ côi, trẻ có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn thông qua sự đồng hành lâu dài về vật chất và tinh thần của các "mẹ đỡ đầu". Đến nay đã có hơn 37.000 trẻ em được tiếp tục học tập, ổn định tâm lý và phát triển toàn diện, góp phần hạn chế nguy cơ tái nghèo và suy giảm chất lượng nguồn nhân lực.