Hội LHPN Việt Nam - chủ thể tích cực trong bảo vệ môi trường vì sự phát triển bền vững

Tham gia xây dựng chính sách từ góc nhìn giới

Trong bối cảnh ô nhiễm môi trường, đặc biệt là vấn đề rác thải nhựa, đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất của thế kỷ 21, việc xây dựng và thực thi các chính sách môi trường bền vững đã trở thành nhiệm vụ cấp bách đối với mọi quốc gia, trong đó có Việt Nam. Đảng và Nhà nước ta đã xác định bảo vệ môi trường (BVMT) là một trụ cột quan trọng của phát triển bền vững, như được khẳng định trong Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 3/6/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và BVMT. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng cũng khẳng định "Đầu tư cho bảo vệ môi trường là đầu tư cho phát triển bền vững" và "không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế". Quan điểm nhất quán nhấn mạnh ý nghĩa và trách nhiệm trong công tác BVMT không chỉ là nhiệm vụ của các cơ quan nhà nước mà còn cần sự tham gia tích cực của các tổ chức đoàn thể và toàn dân.

Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ này, Hội LHPN Việt Nam đã khẳng định vai trò tiên phong, không chỉ trong việc vận động hội viên tham gia các phong trào BVMT mà còn trong việc góp phần xây dựng, hoàn thiện chính sách và giám sát thực thi pháp luật về môi trường. Đặc biệt, Hội đã tích cực lồng ghép yếu tố bình đẳng giới vào các chính sách môi trường, đảm bảo rằng các chính sách không chỉ hiệu quả về mặt kỹ thuật mà còn công bằng, đáp ứng nhu cầu của mọi tầng lớp xã hội, đặc biệt là phụ nữ. Với vai trò đại diện cho quyền lợi và tiếng nói của hơn 50% dân số Việt Nam, Hội LHPN đã thể hiện trách nhiệm chính trị cao khi tham gia vào các hoạt động xây dựng chính sách, giám sát thực thi, và thúc đẩy bình đẳng giới trong lĩnh vực môi trường, qua đó góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển bền vững của đất nước.

Hội LHPN Việt Nam, với tư cách là một tổ chức chính trị - xã hội, đã tích cực tham gia vào quá trình xây dựng và hoàn thiện các chính sách môi trường, thể hiện rõ vai trò của mình trong hệ thống chính trị. Báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện phong trào "Chống rác thải nhựa" (2018-2023) do Trung ương Hội LHPN Việt Nam công bố cho thấy, Hội đã chủ động góp ý vào nhiều văn bản pháp luật quan trọng, bao gồm Luật Bảo vệ môi trường 2020, Luật Đất đai, Luật Khí tượng thủy văn 2014, và Luật Tài nguyên, môi trường, biển và hải đảo 2015. Những đóng góp này không chỉ thể hiện trách nhiệm của Hội đối với các vấn đề quốc gia mà còn phản ánh tinh thần của Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 27/4/2007 về công tác phụ nữ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong đó nhấn mạnh rằng phụ nữ cần được tạo điều kiện để tham gia tích cực vào các hoạt động chính trị, kinh tế, và xã hội. Việc tham gia góp ý các văn bản pháp luật của Hội không chỉ dừng lại ở việc đưa ra ý kiến mà còn mang tính chiến lược, đảm bảo rằng các chính sách môi trường được xây dựng dựa trên cơ sở thực tiễn, phản ánh nhu cầu của cộng đồng, đặc biệt là phụ nữ, những người chịu ảnh hưởng trực tiếp từ ô nhiễm môi trường trong sinh hoạt hàng ngày.

Một trong những đóng góp nổi bật của Hội LHPN Việt Nam là việc tham gia góp ý dự thảo Luật Bảo vệ môi trường 2020, được Quốc hội thông qua ngày 17/11/2020. Luật này đã đưa ra nhiều quy định mang tính đột phá, như tăng cường quản lý chất thải rắn, thúc đẩy tái sử dụng, tái chế, và giảm thiểu rác thải nhựa, phù hợp với Chỉ thị số 33/CT-TTg ngày 20/8/2020 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và giảm thiểu chất thải nhựa. Hội LHPN Việt Nam đã tích cực đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo rằng các quy định trong luật không chỉ tập trung vào các biện pháp kỹ thuật mà còn lồng ghép yếu tố bình đẳng giới. Chẳng hạn, Hội đã kiến nghị bổ sung các điều khoản hỗ trợ phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ ở khu vực nông thôn, miền núi, và các xã khó khăn, trong việc tiếp cận các công nghệ xử lý rác thải và tham gia vào các mô hình kinh tế tuần hoàn. Những đề xuất này xuất phát từ thực tiễn rằng phụ nữ, với vai trò chính trong quản lý hộ gia đình, thường đảm nhận các công việc như phân loại rác, quản lý chất thải sinh hoạt và giáo dục con về ý thức BVMT. Tuy nhiên, họ lại ít được tiếp cận với các nguồn lực như đào tạo kỹ năng hay công nghệ tái chế, dẫn đến những bất bình đẳng trong cơ hội tham gia các hoạt động môi trường.

Lồng ghép giới trong chính sách môi trường

Không chỉ dừng lại ở việc góp ý xây dựng chính sách, Hội LHPN Việt Nam còn tham gia vào các chương trình mục tiêu quốc gia như chương trình xây dựng nông thôn mới, trong đó lồng ghép các nội dung về BVMT và chống rác thải nhựa. Điều này phù hợp với Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 5/8/2008 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, trong đó nhấn mạnh vai trò của các tổ chức đoàn thể trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. Hội đã đề xuất các giải pháp cụ thể như: tổ chức các lớp tập huấn về phân loại rác tại nguồn cho phụ nữ nông thôn, hỗ trợ xây dựng các mô hình tái chế tại địa phương, khuyến khích sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường (túi tự hủy, làn mây tre, hộp đựng thức ăn inox…) Những đề xuất này không chỉ góp phần nâng cao chất lượng môi trường ở các vùng nông thôn mà còn giúp cải thiện đời sống của phụ nữ, tạo điều kiện để họ tham gia tích cực hơn vào các hoạt động kinh tế và xã hội, đúng với tinh thần của Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021- 2030.

Giám sát thực thi pháp luật về môi trường

Bên cạnh việc góp ý xây dựng chính sách, Hội LHPN Việt Nam còn đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát thực thi pháp luật về BVMT tại địa phương, thể hiện tinh thần trách nhiệm chính trị và tính chủ động trong hệ thống chính trị. Theo báo cáo tổng kết phong trào "Chống rác thải nhựa", các cấp Hội đã tích cực phối hợp với các ngành chức năng để kiểm tra, giám sát việc chấp hành các quy định pháp luật về môi trường, kịp thời phát hiện và kiến nghị xử lý các trường hợp vi phạm.

Một ví dụ tiêu biểu là hoạt động giám sát chuyên đề về công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại thành phố Đà Nẵng. Hoạt động này đã giúp phát hiện những hạn chế trong hệ thống quản lý rác thải, như tình trạng thiếu đồng bộ trong khâu thu gom và xử lý rác, đồng thời đưa ra các kiến nghị cụ thể để cải thiện hệ thống. Kết quả giám sát không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả thực thi Luật Bảo vệ môi trường 2020 mà còn thể hiện vai trò của phụ nữ trong giám sát và phản biện xã hội, như được quy định trong Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân 2015.

Tương tự, tại Bắc Giang, Hội LHPN huyện Hiệp Hòa đã tổ chức đoàn giám sát việc thực hiện Đề án "Tuyên truyền, vận động, hướng dẫn hội viên phụ nữ thực hiện thu gom, phân loại, đổ rác thải sinh hoạt đúng quy định, giai đoạn 2021-2025". Hoạt động này đã đánh giá mức độ tuân thủ các quy định về phân loại rác tại nguồn, đồng thời đề xuất các giải pháp tăng cường nhận thức của cộng đồng, đặc biệt là phụ nữ, trong việc thực hiện các quy định pháp luật về môi trường. Những nỗ lực này không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý môi trường mà còn thể hiện vai trò của Hội trong việc thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 17/11/2012 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, trong đó nhấn mạnh vai trò của các tổ chức đoàn thể trong giáo dục ý thức cộng đồng.

Kiến nghị và khuyến nghị chính sách

Một trong những điểm nhấn quan trọng trong hoạt động của Hội LHPN Việt Nam là việc lồng ghép bình đẳng giới vào các chính sách và hoạt động BVMT, khẳng định tầm nhìn chiến lược trong việc thúc đẩy phát triển bền vững. Hội thảo "Thúc đẩy bình đẳng giới trong BVMT" được tổ chức vào năm 2022 là minh chứng rõ nét cho nỗ lực này. Hội thảo đã tạo diễn đàn để các chuyên gia, nhà quản lý và đại diện phụ nữ thảo luận về vai trò của phụ nữ trong quản lý chất thải và BVMT, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo rằng phụ nữ được tham gia bình đẳng vào các hoạt động môi trường. Các ý kiến tại hội thảo nhấn mạnh rằng phụ nữ, với vai trò chủ đạo trong quản lý hộ gia đình và giáo dục con cái, là lực lượng quan trọng trong việc thay đổi hành vi cộng đồng về BVMT. Tuy nhiên, họ thường đối mặt với những rào cản như thiếu tiếp cận với công nghệ, đào tạo, và nguồn lực tài chính. Để khắc phục điều này, Hội LHPN Việt Nam đã đề xuất các chính sách hỗ trợ phụ nữ tham gia vào chuỗi giá trị tái chế, từ thu gom rác thải nhựa đến sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường.

Các hội thảo "Thúc đẩy bình đẳng giới trong bảo vệ môi trường" và "Bình đẳng giới và phát triển toàn diện trong quản lý chất thải nhựa" được tổ chức tiếp tục khẳng định rằng việc lồng ghép bình đẳng giới không chỉ giúp nâng cao hiệu quả của các chính sách môi trường mà còn đảm bảo tính công bằng trong tiếp cận cơ hội. Phụ nữ, đặc biệt là những người ở khu vực nông thôn, thường chịu ảnh hưởng nặng nề từ ô nhiễm môi trường nhưng lại ít được tiếp cận với các nguồn lực như công nghệ tái chế hay đào tạo kỹ năng. Hội LHPN Việt Nam đã đề xuất các chính sách khuyến khích doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường, như túi tự hủy sinh học và hỗ trợ phụ nữ tham gia vào các mô hình kinh tế tuần hoàn. Những nỗ lực này phù hợp với Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 22/10/2018 về chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển, trong đó nhấn mạnh vai trò của phụ nữ trong bảo vệ môi trường biển và giảm thiểu rác thải nhựa đại dương. Ngoài ra, Hội cũng đã tổ chức các diễn đàn như "Phụ nữ chung tay bảo vệ môi trường" (2023) để kết nối các tổ chức, cá nhân, và doanh nghiệp trong lĩnh vực môi trường, qua đó lan tỏa các sáng kiến của phụ nữ trong việc giảm thiểu rác thải nhựa và xây dựng lối sống xanh.

Những nỗ lực của Hội LHPN Việt Nam trong việc xây dựng chính sách môi trường bền vững và giám sát thực thi pháp luật đã mang lại nhiều kết quả đáng ghi nhận. Trước hết, Hội đã thể hiện tinh thần trách nhiệm chính trị cao khi tham gia góp ý và hoàn thiện các văn bản pháp luật, đảm bảo rằng các chính sách môi trường phản ánh nhu cầu thực tiễn của cộng đồng, đặc biệt là phụ nữ. Thứ hai, các hoạt động giám sát tại địa phương như tại Đà Nẵng và Bắc Giang, đã góp phần nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật, đồng thời khẳng định vai trò của phụ nữ trong phản biện xã hội. Thứ ba, việc lồng ghép bình đẳng giới vào các chính sách môi trường đã mở ra cơ hội cho phụ nữ tham gia tích cực hơn vào các hoạt động BVMT, từ đó nâng cao vị thế của họ trong xã hội.

Tuy nhiên, thực tế còn một số hạn chế, như nhận thức của một bộ phận hội viên và cộng đồng về tác hại của rác thải nhựa còn chưa đầy đủ, và việc phân loại rác tại nguồn chưa được thực hiện đồng bộ do thiếu cơ sở hạ tầng (như xe chở rác hay bãi tập kết). Những hạn chế này đòi hỏi Hội LHPN Việt Nam cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng, đặc biệt là Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhằm đẩy mạnh đào tạo, nâng cao nhận thức và đầu tư vào hệ thống thu gom, xử lý rác thải. Đồng thời, Hội cần tiếp tục đề xuất các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường, tạo điều kiện thuận lợi cho phụ nữ và cộng đồng áp dụng lối sống xanh.

Trong thời gian tới, Hội LHPN Việt Nam cần tiếp tục phát huy vai trò tiên phong, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng, và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin để lan tỏa phong trào "Chống rác thải nhựa". Việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị 33/CT-TTg và các nghị quyết của Đảng như Nghị quyết số 01-NQ/TW ngày 10/1/2022 về xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh sẽ là kim chỉ nam để Hội đẩy mạnh các hoạt động giám sát, góp ý chính sách, và lồng ghép bình đẳng giới. Với những nỗ lực này, Hội LHPN Việt Nam không chỉ là ngọn cờ đầu trong công tác phụ nữ mà còn là lực lượng quan trọng trong sự nghiệp phát triển bền vững của đất nước, góp phần xây dựng một môi trường trong lành, một xã hội công bằng, và một tương lai bền vững cho các thế hệ mai sau.