Nâng cao năng lực bảo tồn và phát huy giá trị Lễ hội tế thần nước của người Pa Cô

Ngày 16/12, tại TP Huế, Cục Văn hóa các Dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao TP Huế và UBND xã A Lưới 1 tổ chức lớp tập huấn nâng cao năng lực bảo tồn, phát huy giá trị lễ hội truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch. Lớp tập huấn thu hút 80 đại biểu là cán bộ văn hóa cơ sở, nghệ nhân, già làng, người có uy tín và người dân Pa Cô tham gia.

Hoạt động này được xem là bước chuẩn bị quan trọng cho việc phục dựng, duy trì và phát huy Lễ hội tế thần nước – một nghi lễ truyền thống tiêu biểu của cộng đồng người Pa Cô, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần và sinh kế của đồng bào vùng cao A Lưới.

Bảo tồn lễ hội phải bắt đầu từ tri thức và cộng đồng

Tại lớp tập huấn, PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh, giảng viên Trường Đại học Khoa học - Đại học Huế, là một trong những báo cáo viên trực tiếp trao đổi, hướng dẫn học viên hệ thống lại các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó có Lễ hội tế thần nước của người Pa Cô.

Với nhiều năm nghiên cứu trong lĩnh vực văn hóa – dân tộc học, PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh nhấn mạnh, bảo tồn lễ hội truyền thống không chỉ là phục dựng nghi lễ bên ngoài, mà quan trọng hơn là giữ được tinh thần, tri thức và vai trò chủ thể của cộng đồng. 

Theo ông Mạnh, mỗi lễ hội đều có cấu trúc, quy trình và ý nghĩa riêng nếu không được nghiên cứu, hướng dẫn bài bản, việc phục dựng rất dễ rơi vào hình thức, thậm chí làm sai lệch giá trị nguyên gốc.

PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh cũng lưu ý, trong bối cảnh hiện nay, việc gắn bảo tồn lễ hội với phát triển du lịch là xu hướng tất yếu, song cần được thực hiện một cách thận trọng. 

"Cộng đồng phải là trung tâm của quá trình bảo tồn. Khi người dân hiểu, tự hào và chủ động thực hành văn hóa của mình thì lễ hội mới có sức sống lâu dài", ông Mạnh chia sẻ.

Tập huấn để "làm đúng, giữ lâu"

Trong không gian lớp tập huấn, nhiều câu chuyện về lễ hội, về ký ức văn hóa của cộng đồng Pa Cô được nhắc lại bằng giọng kể mộc mạc, chậm rãi của những người gắn bó cả đời với bản làng.

Chia sẻ tại buổi tập huấn, ông Hồ Văn Thôi, Phó ban Mặt trận, Chi hội trưởng Cựu chiến binh thôn A Nam, xã A Lưới 1 cho biết, đối với người Pa Cô, nước giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống.

"Có nước thì con người mới sinh sống được, mới trồng trọt, chăn nuôi, làm ăn và phát triển. Không có nước thì không có sự sống. Lễ tế thần nước là để cảm ơn, để cầu mong cho con cháu trong bản làng đoàn kết, đùm bọc nhau, cuộc sống ấm no, ít đau ốm, ít rủi ro", ông Thôi nói.

Theo ông Thôi, trước đây, tùy điều kiện kinh tế và tinh thần của từng làng, từng dòng họ, Lễ hội tế thần nước có thể được tổ chức hằng năm hoặc vài năm một lần. Già làng, trưởng bản cùng đại diện các dòng họ họp bàn, thống nhất thời điểm tổ chức, sau đó bà con cùng nhau góp công, góp của, chuẩn bị lễ vật, nghi lễ để tạ ơn thần linh vì một năm làm ăn thuận lợi, con cháu bình an.

Tuy nhiên, do điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn, có giai đoạn lễ hội không được tổ chức thường xuyên. Một số nghi lễ, chi tiết trong lễ hội dần bị lược bỏ, đứng trước nguy cơ mai một nếu không được truyền dạy kịp thời.

Theo ông Hồ Văn Thôi, việc tổ chức lớp tập huấn lần này có ý nghĩa rất lớn đối với cộng đồng Pa Cô. Không chỉ giúp bà con được nghe lại, hiểu lại những giá trị truyền thống mà cha ông để lại, lớp tập huấn còn giúp cộng đồng "làm đúng" các nghi lễ, tránh tình trạng phục dựng theo trí nhớ rời rạc, thiếu thống nhất.

Điều đáng chú ý là trong số 80 người tham gia lớp tập huấn có rất nhiều phụ nữ và người trẻ Pa Cô. Đây được xem là lực lượng kế cận trong việc gìn giữ, truyền dạy lễ hội cho các thế hệ sau.

"Nếu mình không truyền đạt lại cho con cháu thì bản sắc văn hóa sẽ mất dần. Bản sắc không chỉ là truyền thống, mà còn là nền tảng để cộng đồng đoàn kết, để làm du lịch, phát triển kinh tế. Còn bản sắc thì còn cơ hội phát triển, mất bản sắc thì sẽ nghèo mãi", ông Thôi bày tỏ.

Văn hóa là nền tảng cho phát triển bền vững vùng cao

Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Nguyễn Thiên Bình, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Huế khẳng định, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là di sản văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số, là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành văn hóa Huế trong thời gian tới.

Theo ông Bình, di sản văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số là bộ phận cấu thành quan trọng trong hệ thống bản sắc văn hóa của vùng đất Cố đô. Thời gian qua, ngành văn hóa đã triển khai nhiều nội dung như duy trì vai trò của nghệ nhân trong cộng đồng, phục dựng lễ hội truyền thống, bảo tồn chữ viết, nhạc cụ và các loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian.

"Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục triển khai các nhiệm vụ đã và đang làm, với định hướng gắn bảo tồn văn hóa truyền thống với phát triển du lịch. Qua đó, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, phù hợp với các chương trình, dự án mục tiêu quốc gia, trong đó văn hóa là một trụ cột quan trọng", ông Bình nhấn mạnh.

Từ tri thức khoa học của giới nghiên cứu, tiếng nói của cộng đồng Pa Cô đến định hướng của cơ quan quản lý, có thể thấy rõ một điểm chung: Bảo tồn văn hóa phải bắt đầu từ cộng đồng, nhưng cần có sự đồng hành của Nhà nước và chuyên gia.

Trong bối cảnh nhiều giá trị truyền thống đứng trước nguy cơ bị lãng quên, việc tổ chức tập huấn, phục dựng và phát huy Lễ hội tế thần nước không chỉ mang ý nghĩa bảo tồn văn hóa, mà còn mở ra hướng đi cho phát triển du lịch bền vững ở vùng cao A Lưới. Đó cũng là cách để "mạch nước thiêng" của văn hóa Pa Cô tiếp tục chảy, nuôi dưỡng đời sống tinh thần và góp phần cải thiện sinh kế cho cộng đồng hôm nay và mai sau.