Lan tỏa nét đẹp văn hóa dân tộc Lự từ các đội văn nghệ quần chúng

Nơi gìn giữ những làn điệu nguyên bản

Tại tỉnh Lai Châu hiện nay, hầu hết các bản người Lự ở xã Bình Lư, xã Khun Há, xã Nậm Tăm… đều có các đội văn nghệ quần chúng với quân số từ 15–30 người. Thành viên đội văn nghệ ở các địa phương này cũng rất đa dạng, người là nông dân, người là giáo viên, là cán bộ xã, là học sinh… nhưng đều có chung niềm tự hào về tiếng nói, trang phục, dân ca và dân vũ truyền thống của dân tộc mình.

Các đội văn nghệ thường luyện tập vào buổi chiều hoặc buổi tối, ngay tại nhà văn hóa thôn bản. Không gian quen thuộc của nhà sàn, tiếng trống, tiếng tính tẩu hay tiếng chùm xóc nhịp nhàng trở thành nhịp điệu quen thuộc trong sinh hoạt của mỗi người Lự. Ở đó, những làn điệu cổ như “Khắp lả”, “Khắp hỏ”, “Then bản”, “Then mường” được truyền dạy từ những nghệ nhân cao tuổi cho lớp trẻ.

Nghệ nhân Lò Thị The, 73 tuổi, ở xã Nậm Tăm, người đã hơn 50 năm gắn bó với dân ca Lự, chia sẻ: “Tôi lo nhất là lớp trẻ không còn biết hát tiếng Lự, không hiểu ý nghĩa trong từng câu Then. Từ khi có đội văn nghệ, chúng tôi có nơi để truyền lại những gì cha ông để lại. Nhìn các cháu nhỏ tập múa, tập hát bằng tiếng Lự, tôi mừng lắm”.

Nhờ có đội văn nghệ, nhiều làn điệu tưởng chừng bị quên lãng đã được khôi phục, được quay video phát lên trên mạng xã hội, và biểu diễn thường xuyên trong các dịp lễ hội, các sự kiện ở địa phương.

Không chỉ biểu diễn, các đội văn nghệ còn góp phần đưa văn hóa dân tộc Lự lan rộng trong cộng đồng thông qua những hoạt động thực tế và gần gũi. Mỗi dịp lễ hội cơm mới, lễ cúng bản hay Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc, đội văn nghệ đều có mặt để biểu diễn các tiết mục truyền thống.

Những bài dân ca, điệu múa không còn chỉ là phần trình diễn mà còn là cách để cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, hiểu thêm về nguồn cội của mình. Nhiều gia đình chia sẻ rằng con cháu họ học được tiếng Lự nhanh hơn khi tham gia đội văn nghệ, bởi các em được tiếp xúc trực tiếp với ngôn ngữ và văn hóa thông qua âm nhạc.

Đặc biệt, các đội văn nghệ quần chúng đang trở thành một “lớp học mở” về văn hóa Lự. Bên cạnh việc luyện tập, các buổi sinh hoạt còn lồng ghép nội dung tìm hiểu về trang phục truyền thống, cách sử dụng nhạc cụ dân tộc, ý nghĩa các nghi lễ, các câu chuyện dân gian.

Chị Lò Thị Hiếng, thành viên đội văn nghệ bản Thẳm, cho biết: “Tham gia đội văn nghệ không chỉ để biểu diễn mà còn để học lại phong tục của chính dân tộc mình. Nhiều điệu múa tôi được nghe bà kể từ nhỏ, nay được đội văn nghệ phục dựng và dạy lại, giúp tôi hiểu sâu hơn về văn hóa của người Lự”.

Góp phần quảng bá văn hóa của dân tộc Lự

Lai Châu đang định hướng phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa dân tộc, trong đó người Lự là điểm nhấn quan trọng. Tại xã Khun Há, các homestay đã hình thành và đón khách du lịch ngày càng đông. Trong hành trình trải nghiệm văn hóa Lự, du khách có thể xem các tiết mục dân ca, dân vũ do chính đội văn nghệ bản biểu diễn.

Nhiều chương trình văn nghệ được tổ chức định kỳ để phục vụ du khách như: Múa Then đón khách, hát đối đáp bằng tiếng Lự, trình diễn trang phục truyền thống, tái hiện lễ hội Kin Pang Then rút gọn...

Việc biểu diễn không chỉ mang ý nghĩa trình diễn nghệ thuật mà còn tạo sinh kế cho người dân. Một số đội văn nghệ được mời tham gia biểu diễn tại các lễ hội văn hóa cấp tỉnh, Ngày hội Văn hóa các dân tộc Tây Bắc, hoặc Festival du lịch quốc gia. Điều này góp phần lan tỏa nét đẹp văn hóa người Lự ra bên ngoài biên giới địa phương, giúp cộng đồng tự tin hơn vào giá trị của chính mình.

Điều đáng mừng là các đội văn nghệ hoạt động hoàn toàn dựa vào tinh thần tự nguyện, sự gắn kết và niềm tự hào dân tộc. Chính điều này đã tạo ra sức sống bền bỉ và sức lan tỏa rộng rãi.

Trong các sự kiện ở địa phương, vai trò của đội văn nghệ càng được thể hiện rõ, như việc chủ động phục dựng các bài dân ca thất truyền; sưu tầm nhạc cụ, trang phục cổ; truyền dạy lại cho thế hệ trẻ; tham gia các chương trình liên hoan văn nghệ toàn tỉnh; phối hợp tuyên truyền chủ trương, chính sách qua các tiết mục sáng tác mới. Nhờ đó, văn hóa Lự không còn là những giá trị “để nghiên cứu” mà thật sự trở lại đời sống mỗi ngày.

Mặc dù đạt được nhiều kết quả, các đội văn nghệ quần chúng người Lự ở tỉnh Lai Châu vẫn đối diện với một số khó khăn như việc thiếu trang phục, đạo cụ biểu diễn chuẩn truyền thống; nguồn kinh phí hỗ trợ hạn chế; số lượng nghệ nhân cao tuổi ngày càng giảm; lớp trẻ bận học tập, dễ bị cuốn vào đời sống hiện đại.

Tuy nhiên, tinh thần bảo tồn văn hóa của cộng đồng đang được khơi dậy mạnh mẽ, đặc biệt khi vai trò văn hóa ngày càng gắn với kinh tế du lịch. Chính điều đó tạo động lực để các đội văn nghệ duy trì hoạt động đều đặn và đổi mới phương thức sinh hoạt.

Hướng đi để nhân rộng và phát huy hiệu quả

Để đội văn nghệ quần chúng người Lự ở các bản làng tiếp tục phát huy vai trò lan tỏa bản sắc dân tộc, tỉnh Lai Châu đã đề xuất ra các giải pháp thiết thực, như: Hỗ trợ trang phục, đạo cụ cho các đội văn nghệ, đảm bảo tính nguyên bản; mở các lớp bồi dưỡng kỹ năng biểu diễn, phục dựng bài hát, làn điệu cổ; gắn hoạt động văn nghệ với du lịch, đưa biểu diễn thành sản phẩm dịch vụ; số hóa tư liệu dân ca, dân vũ, nhằm lưu giữ lâu dài và phục vụ đào tạo; khuyến khích nghệ nhân truyền dạy miễn phí cho trẻ em, tạo lực lượng kế cận.

Các đội văn nghệ quần chúng không chỉ là nơi duy trì niềm đam mê nghệ thuật, mà còn là “cầu nối” giúp văn hóa dân tộc Lự lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng. Bằng tâm huyết và sự gắn bó tự nhiên với truyền thống, họ đã và đang góp phần quan trọng vào việc bảo tồn bản sắc một dân tộc rất ít người.