Người dân Khả Cửu chung tay bảo tồn Tết Cơm mới

Náo nức xin "hồn" lúa, "vía" lúa

Chúng tôi tới xã Khả Cửu, tỉnh Phú Thọ, đúng dịp bà con đồng bào dân tộc Mường đang náo nức thực hiện trình diễn, tái hiện Tết Cơm mới. Đây là sự kiện trong hoạt động "Tổ chức bảo tồn lễ hội truyền thống tại các địa phương để khai thác, xây dựng sản phẩm phục vụ phát triển du lịch" do Cục Văn hóa Các Dân tộc Việt Nam phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và UBND xã Khả Cửu, tỉnh Phú Thọ tổ chức.

Ngồi trong căn nhà sàn thoang thoảng mùi hương thơm của nếp nương, nghệ nhân Đinh Thị Thanh Hà, hội viên Chi hội Phụ nữ khu Vạch, xã Khả Cửu vừa tất bật soạn sửa lễ vật cho lễ cúng Tết Cơm mới vừa giảng giải cho các bạn trẻ về ý nghĩa của Tết này.

Theo nghệ nhân Đinh Thị Thanh Hà, Tết Cơm mới hay còn gọi là lễ mừng cơm gạo mới là một trong những Tết quan trọng nhất của đồng bào Mường ở Phú Thọ. Đây là nghi lễ thiêng liêng mang ý nghĩa cảm tạ đất trời, tổ tiên và ước vọng mùa màng no đủ.

Năm nào cũng vậy, khi những bông lúa ngả màu vàng, các gia đình người Mường lại rộn ràng chọn ngày lành, giờ đẹp thực hiện nghi lễ rước "hồn" lúa, "vía" lúa về nhà. Sau khi ra ruộng, nương, gặt hái những bông lúa đẹp nhất mang về, cả gia đình mỗi người mỗi việc tất bật nấu cơm mới, làm lễ cúng tổ tiên.

Ngoài cúng tổ tiên tại gia, Tết Cơm mới còn được người dân tổ chức trang trọng trong cộng đồng.

Nghi lễ trong Tết cơm mới

Vào ngày chính hội, thường được tổ chức vào những ngày đầu tiên của tháng 10 âm lịch. Mâm lễ là sản vật nông nghiệp, thực phẩm được chế biến khéo léo gồm xôi, gà, thịt lợn, các loại bánh tẻ, bánh nẳng, hoa quả… Các bậc cao niên sẽ thay mặt bà con dâng hương tế lễ để tạ ơn trời đất, thần linh, đồng thời gửi gắm ước nguyện về cuộc sống ấm no, người người khỏe mạnh.

Lễ vật và nghi lễ cúng Tết cơm mới ở Khả Cửu

Tết mừng cơm mới khép lại bằng những trò chơi dân gian như đẩy gậy, kéo co, bắn nỏ... Mọi người cùng nhau chúc tụng, vui chơi ca hát, mong một một năm mới mùa màng bội thu, nhà nhà no ấm.

"Từ lúc bé xíu, cứ độ cuối năm, khi lúa chín ngả vàng, tôi lại theo người lớn lên nương gặt những bông lúa đẹp nhất để đưa "hồn" lúa về nhà. Rồi tôi cùng mẹ tất bật vào bếp chuẩn bị mâm lễ để dâng lên tổ tiên. Trong tâm thức của tôi, Tết Cơm mới thực sự là một nghi lễ thiêng liêng", nghệ nhân Đinh Thị Thanh Hà cho biết.

Giữ hồn cho Tết cơm mới

Ông Đinh Văn Thành, nghệ nhân am hiểu về phong tục tập quán người Mường cho biết, trải qua bao thăng trầm của thời gian, cũng có lúc do đời sống kinh tế khó khăn, thiếu thốn, Tết Cơm mới bị mai một. Tuy nhiên, với khát vọng gìn giữ văn hóa dân tộc, đồng bào Mường luôn nỗ lực bảo tồn nét đẹp văn hóa này.

"Đối với chúng tôi, Tết Cơm mới không chỉ là một mỹ tục mà còn phản ánh đời sống văn hóa tâm linh của đồng bào dân tộc Mường. Ngày nay cuộc sống hiện đại, đời sống vật chất, tinh thần có nhiều đổi thay, nhưng hàng năm chúng tôi vẫn tổ chức Tết cơm mới để những người già ôn lại các phong tục tập quán, đồng thời để giới trẻ hiểu hơn không chỉ là Tết cơm mới mà còn là văn hóa của đồng bào dân tộc Mường ", nghệ nhân Đinh Văn Thành tâm sự.

Và cứ như thế, ở Khả Cửu, thế hệ đi trước truyền cho thế hệ sau. Người già truyền cho người trẻ. Ở nhà, con cháu được ông bà, bố mẹ giảng giải về ý nghĩa ngày Tết cơm mới, cùng ông bà, bố mẹ lên ruộng nương hái lúa, chuẩn bị mâm lễ để dâng lên tổ tiên.

Người dân Khả Cửu chung tay bảo tồn Tết Cơm mới

Theo nghệ nhân Đinh Văn Thành, việc truyền dạy cho con cháu không chỉ được thực hiện trong gia đình mà rộng hơn cần phải đưa vào giảng dạy ở trường học hoặc các lớp tập huấn, thực hành.

Hoạt động trình diễn, tái hiện Tết Cơm mới do Cục Văn hóa Các Dân tộc Việt Nam phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và UBND xã Khả Cửu, tỉnh Phú Thọ tổ chức có ý nghĩa rất lớn. Hoạt động này là cơ hội để các nghệ nhân có dịp truyền dạy, hướng dẫn học viên các kỹ năng thực hành và ý nghĩa của các nghi lễ, nghi thức, nghệ thuật trình diễn dân gian trong Tết Cơm mới của dân tộc Mường. Từ đó thúc đẩy việc bảo tồn và gìn giữ nét đẹp của Tết cơm mới.

Không chỉ bảo tồn, xa hơn, nghệ nhân Đinh Thị Thanh Hà, cho rằng cần gắn mỹ tục này với phát triển du lịch cộng đồng.

Cần tổ chức nhiều hơn nữa những các tour trải nghiệm như gặt lúa, đồ xôi, nấu cơm mới

Theo nghệ nhân Đinh Thị Thanh Hà, du khách hiện nay rất thích khám phá và trải nghiệm những nét văn hóa độc đáo của đồng dân tộc. Vì thế cần phục dựng các nghi thức truyền thống, tổ chức các tour trải nghiệm như gặt lúa, đồ xôi, nấu cơm mới. Việc gìn giữ các nghi thức lễ cúng, nghi lễ rước vía lúa… cần được thực hiện một cách sống động thường xuyên trong đời sống hàng ngày chứ không chỉ vào dịp lễ hội.

Đây là hướng đi không chỉ có ý nghĩa trong phát triển du lịch, mà còn là cách gìn giữ bản sắc dân tộc, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc Mường sinh sống trên địa bàn.