Nhật Bản: Mẹ đơn thân phải bỏ bữa để nhường đồ ăn cho con trong đại dịch Covid-19

Tại Nhật Bản, đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng nặng nề đến sinh kế của các gia đình, đặc biệt là các bà mẹ đơn thân làm công việc đơn giản hoặc bán thời gian với mức độ đảm bảo việc làm thấp. Rất nhiều tập đoàn, công ty tại Xứ sở mặt trời mọc đang phải tái cơ cấu, cắt giảm lương, thực hiện nhiều biện pháp khác để đối phó với sự suy thoái kinh tế do đại dịch Covid-19 gây ra.

Thất nghiệp và tuyệt vọng

Cuối năm 2020 khi chị Maeda Tomomi (đã đổi tên), một nhân viên bán thời gian tại một tiệm làm tóc ở Tokyo, đã buộc phải nghỉ việc do không chịu nổi áp lực từ người chủ. Chị đã nhận được tháng lương cuối cùng của mình vào giữa tháng 1/2021, không có tiền trợ cấp thôi việc. Maeda hiện mải miết tìm kiếm việc làm tại Văn phòng việc làm công cộng Hello Work ở địa phương. Gánh nặng kiếm tiền để nuôi bản thân cũng như chăm sóc hai đứa con đang học cấp 2 và cấp 3 khiến chị Maeda vô cùng căng thẳng.

Nguyên nhân khiến chị Maeda phải thôi việc bắt nguồn từ tháng 4/2020, khi số lượng khách hàng của salon nơi chị làm việc đã giảm mạnh do sự lan rộng của Covid-19. Vào thời điểm đó, chị Maeda thúc giục ông chủ cải thiện điều kiện vệ sinh tại salon, bao gồm cung cấp khẩu trang, chất khử trùng và lắp đặt máy lọc không khí. Tuy nhiên, chị chỉ nhận lại sự bỡn cợt.

Tháng 9/2020, chị Maeda bị ông chủ gọi lên văn phòng và cho biết rằng tình hình kinh doanh không khả quan đồng nghĩa công việc của chị có thể gặp rủi ro. Để làm rõ mọi chuyện, chị Maeda hỏi thẳng người chủ có muốn mình nghỉ việc hay không nhưng chỉ nhận được câu trả lời lấp lửng.

Trước áp lực nặng nề của ông chủ, chị Maeda chủ động xin nghỉ việc. Tuy nhiên, chủ lao động lại từ chối ra quyết định sa thải. Chị Maeda không còn cách nào khác ngoài thừa nhận mình tự ý bỏ việc, điều này ảnh hưởng đến thời điểm chị có thể nhận hỗ trợ thất nghiệp. Chị nghe nói những người lao động không thường xuyên ở các chi nhánh khác cũng gặp áp lực phải nghỉ việc theo cách tương tự.

Chị Maeda làm việc bán thời gian, nhưng chị là chuyên gia chăm sóc lông mi với nhiều năm kinh nghiệm. Tự tin vào kỹ năng và kinh nghiệm của mình, chị đã nộp hồ sơ vào khoảng 20 salon, nhưng vẫn không thể tìm được vị trí nào. Độ tuổi ngoài 40 của bà mẹ đơn thân này là rào cản. Tuyệt vọng, chị Maeda thường xuyên đến văn phòng Hello Work với hy vọng tìm được công việc trong bất kỳ ngành nghề nào.

Chị Maeda tự ý nghỉ việc, đồng nghĩa với việc chị phải đợi hơn 3 tháng để yêu cầu trợ cấp thất nghiệp, trong khi chị sẽ đủ điều kiện nhận tiền chỉ sau 1 tuần nếu công ty thừa nhận để Maeda đi. Chị Maeda đã kiếm được ít hơn 100.000 yên/tháng, thậm chí, kể cả cộng với 50.000 yên/tháng mà chị nhận được từ chương trình trợ cấp nuôi dạy trẻ của chính phủ Nhật Bản thì số tiền này cũng hầu như không đủ để trang trải cuộc sống.

Bây giờ, trừ khi Maeda sớm tìm được việc làm, nếu không, chị sẽ không có thu nhập cho đến đầu tháng 4/2021. Cha mẹ già của Maeda cũng không thể hỗ trợ tài chính, khiến chị không còn nơi nào để tìm sự giúp đỡ. Mỗi ngày trôi qua, Maeda ngày càng lo lắng và tuyệt vọng.

Nhu cầu tìm việc làm tăng vọt

Theo một cuộc khảo sát của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản, tính đến đầu tháng 1/2021, hơn 80.000 công nhân đã phải nghỉ việc hoặc bị sa thải do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19.

Moyai, một tổ chức phi lợi nhuận (NPO) hỗ trợ những người có nhu cầu, báo cáo rằng, kể từ mùa xuân năm 2020, họ đã nhận được gấp đôi số lượng yêu cầu hỗ trợ thông thường. Trong dịp năm mới 2021, tổ chức này đã dựng một gian hàng tại Tòa nhà Chính phủ Thủ đô Tokyo ở Shinjuku và phân phát bữa ăn cho hơn 200 người nghèo.

Đại diện của Moyai cho biết, họ đang nhận thấy sự gia tăng trong các lời kêu gọi trợ giúp từ các nhóm thường không dựa vào dịch vụ của họ, bao gồm cả thanh niên và các bà mẹ đơn thân đột ngột mất việc làm. Một điểm chung của nhiều người là họ đều là những người lao động không thường xuyên.

Chủ tịch Moyai Onishi Ren chia sẻ: "Một số công ty đang chống lại áp lực buộc phải cho nhân viên nghỉ việc. Nhưng khi tình hình kinh doanh tiếp tục xấu đi, họ ưu tiên giữ lại nhân viên toàn thời gian hơn là nhân viên bán thời gian".

Ngay cả khi không bị sa thải, nhiều người lao động vẫn thấy số giờ làm và thu nhập của họ giảm mạnh. Diễn đàn Bà mẹ đơn thân - tổ chức phi chính phủ ở Nhật Bản - đã khảo sát tác động của đại dịch đối với các nhóm dân số dễ bị tổn thương về kinh tế.

Theo khảo sát của diễn đàn này, 59% bà mẹ đơn thân bị giảm thu nhập. Đối với nhiều người vốn đang phải vật lộn để kiếm sống, tác động kinh tế của Covid-19 đẩy họ vào cảnh nghèo đói tồi tệ hơn.

Thu nhập sụt giảm

Một số người tuy chưa rơi vào cảnh thất nghiệp nhưng thu nhập của họ cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng vì đại dịch Covid-19. Nishida Rin (đã đổi tên) - cựu nhân viên hợp đồng tại một công ty nhập khẩu đồ thể thao - tại Tokyo là một ví dụ điển hình. Chị bị giảm lương đột ngột vào tháng 2/2020 và không có thu nhập vào tháng 3, 4.

Hầu hết sản phẩm của công ty nơi chị làm việc, đến từ Italy và Trung Quốc. Nhưng đại dịch đã cắt giảm các lô hàng từ cả hai quốc gia. Khách hàng hủy đơn đặt hàng khiến công ty phải vật lộn với vấn đề dòng tiền ngày càng tồi tệ. Nhận thấy mình sẽ cạn kiệt tiền tiết kiệm nếu ở lại, chị Nishida xin nghỉ vào tháng 5/2020 và bắt đầu tìm việc làm khác.

Vốn có khả năng tiếng Anh, được rèn giũa khi học đại học tại Hoa Kỳ, chị Nishida tìm được công việc dịch giả tự do. Tuy nhiên, thay đổi công việc khiến chị phải trả giá đắt. Tại công ty nhập khẩu, Nishida từng kiếm được tới 170.000 yen/tháng sau thuế. Công việc không ổn định hiện tại của Nishida khiến thu nhập của chị chỉ còn 40.000-100.000 yen/tháng.

Dù có khoản tiết kiệm, chị Nishida nói rằng số tiền này không đủ để duy trì cuộc sống nếu tình hình kinh tế của chị có chiều hướng xấu đi. Chị cắt giảm chi tiêu bằng cách nhận thức ăn từ tổ chức phi chính phủ. Tuy nhiên, chi phí nuôi dạy con cái và phụng dưỡng cha mẹ đã khiến ngân sách của Nishida cạn kiệt.

Nippon trích dữ liệu khảo sát về tác động Covid-19 trên Diễn đàn Bà mẹ đơn thân cho thấy, một số cách nhóm các mẹ đơn thân đối phó với khó khăn bao gồm: bỏ bữa để nhường cho con cái hoặc giảm số bữa ăn trong ngày; tiết kiệm lương thực, ví như nấu cháo thay vì cơm; mua hàng giảm giá tại siêu thị; tiết kiệm chi phí sinh hoạt bằng cách dùng vòi nước tại công viên và nhà vệ sinh công cộng; tìm kiếm trực tuyến thay vì mua tài liệu học tập; rao bán đồ dùng không dùng đến trên internet.

Bạo lực học đường

Tác động của đại dịch cũng thể hiện rất rõ trong lĩnh vực giáo dục. Một trường tiểu học ở cùng quận với trường của con trai Nishida đã chứng kiến các vấn đề kỷ luật làm gián đoạn lớp học với tần suất ngày càng tăng. Tình trạng bạo lực học đường cũng liên tục gia tăng giữa các học sinh.

Một nguyên nhân quan trọng là do yêu cầu hạn chế các tương tác xã hội để ngăn chặn sự lây lan của Covid-19 đã khiến trẻ em khó vui chơi bên ngoài, làm tăng căng thẳng cho trẻ. Các trường học đã phải vật lộn để đối phó với các sự cố. Chuyện gì đến cũng đã phải đến, con trai của Nishida bị một đứa trẻ khác đánh, khiến chị phải tạm dừng công việc dịch thuật để chăm sóc con trai và đưa cậu bé đến trường.

Đại dịch cũng đã đẩy một số lượng đáng lo ngại các bà mẹ đơn thân làm việc tại nhà lao đao. Yahagi Madoka, một cư dân Tokyo (đã đổi tên) làm việc trong ngành logistics. Tuy nhiên, vào mùa xuân, chị bị bệnh và vài tháng sau đó, các bác sĩ chẩn đoán chị bị bệnh ung thư. Yahagi đã phải làm việc quá nhiều giờ kể từ tháng 3/2020 và chị đã tự hỏi liệu đây có phải là một yếu tố gây ra bệnh tật của chị, hay chỉ đơn giản là số năm làm việc quá sức.

Tháng 7/2020, Yahagi bắt đầu nghỉ việc. Chị đã trải qua cuộc phẫu thuật vào tháng 8 và ở lại bệnh viện cho đến tháng 10. Trong thời gian đó, một người bạn chăm sóc con gái nhỏ của Yahagi, người không thể đến thăm chị do các biện pháp cách ly phòng Covid-19 của bệnh viện.

Chị Yahagi đã rời khỏi căn hộ của mình vào cuối năm 2020 và đang sống trong một khu tạm trú miễn phí cho phụ nữ có con. Mặc dù vẫn còn quá yếu để trở lại làm việc, Yahagi nói rằng, chị đang cố gắng giữ tinh thần lạc quan: "Tôi không thể bỏ cuộc bây giờ. Tôi còn phải chăm sóc con".

Sức lực đã cạn kiệt

Số người chết vì Covid-19 của Nhật Bản đã lên đến hơn 6.000 người, khi đất nước này phải vật lộn với làn sóng thứ ba của đại dịch. Ngày 7/1/2021, chính phủ Nhật Bản đã ban bố tình trạng khẩn cấp thứ hai. Điều này ban đầu chỉ áp dụng cho Tokyo và các tỉnh xung quanh, nhưng các nhà chức trách sau đó đã phải mở rộng phạm vi, sang cả vùng Kansai và các khu vực đô thị lớn khác trên khắp đất nước.

Ông Kobayashi Keiichiro - Giám đốc nghiên cứu tại Quỹ Nghiên cứu Chính sách Tokyo kiêm thành viên của Tiểu ban Kiểm soát dịch Covid-19 của chính phủ - tin rằng điều quan trọng là phải gạt bỏ những lo lắng về kinh tế và tập trung vào việc giảm sự lây lan của virus.

Ông Kobayashi nhận định phản ứng muộn sẽ dẫn đến việc trả giá đắt. Theo ông, chính phủ buộc phải thực hiện các biện pháp mạnh mẽ nhằm hạn chế số ca mắc Covid-19, đồng thời triển khai hỗ trợ kinh tế quy mô lớn và đưa ra cho công chúng những thông điệp rõ ràng.

Như một phần của tình trạng khẩn cấp, chính phủ yêu cầu các quán bar và nhà hàng đóng cửa trước 20h để ngăn chặn sự lây lan của virus. Tuy nhiên, điều này đã vô tình làm tăng tình trạng đông đúc vào giờ ăn trưa. Ông Kobayashi chỉ trích thông điệp của chính phủ bị thiếu sót.

Bất chấp lời kêu gọi thực hiện chế độ "làm việc tại gia", số lượng người đi làm vẫn chưa giảm. Với hệ thống y tế quá tải, ông Kobayashi nghi ngờ tình trạng khẩn cấp, vốn được kéo dài thêm 1 tháng, sẽ sớm kết thúc.

Lần giãn cách xã hội thứ ba có thể làm dấy lên những lo ngại nghiêm trọng về tác động kinh tế. Chị Maeda từng tưởng mình luôn có thể tìm được việc nhưng giờ đây, chị lo lắng mọi chuyện sẽ trở nên khó khăn hơn. Trợ cấp điều chỉnh việc làm của chính phủ thường không mang lại lợi ích cho người lao động không thường xuyên.

Các nhà chức trách đã phê chuẩn khoản hỗ trợ 50.000 yen cho các bậc cha mẹ đơn thân vào cuối năm 2020. Tuy nhiên, ông Kobayashi tin rằng, chính quyền nên cung cấp các khoản thanh toán trực tiếp bằng tiền mặt trong thời gian nhất định, tập trung vào các hộ gia đình có thu nhập thấp.

Chủ tịch Moyai Onishi của Moyai tin rằng chờ đợi kinh tế phục hồi không phải là lựa chọn. "Người dân cần hỗ trợ tài chính ngay bây giờ. Họ gần như đang ở điểm phá sản", ông nói.