Phân biệt đột quỵ và đột tử: Cứu người trong tích tắc nhờ hiểu đúng

Theo ThS.BS Nguyễn Thu Huyền, Khoa Nội Tim mạch, Bệnh viện 19-8, tuy đột quỵ và đột tử đều là các tình huống y tế khẩn cấp, nhưng chúng xuất phát từ hai cơ quan hoàn toàn khác nhau, có nguyên nhân, biểu hiện và cách sơ cứu rất khác. "Hiểu đúng để hành động kịp thời chính là chìa khóa giúp bảo toàn sinh mạng", bác sĩ nhấn mạnh.

Đột quỵ - cơn tấn công não; đột tử - cơn tấn công tim

Sự khác biệt cơ bản nhất giữa hai tình trạng này nằm ở cơ quan bị tấn công.

Đột quỵ (Stroke) là tổn thương xảy ra tại não bộ, thường được gọi là tai biến mạch máu não. Khi nguồn máu lên não bị tắc nghẽn (nhồi máu não) hoặc mạch máu bị vỡ (xuất huyết não), não sẽ không còn nhận được oxy và dưỡng chất, khiến tế bào não chết chỉ sau vài phút. Đó là lý do vì sao bệnh nhân đột quỵ dù được cấp cứu muộn chỉ vài chục phút cũng có thể rơi vào hôn mê hoặc tàn phế suốt đời.

Trong khi đó, đột tử (Sudden Death) lại là tình trạng ngừng tim đột ngột, thường xảy ra chỉ trong vòng một giờ kể từ khi khởi phát triệu chứng. Đây là hậu quả của sự cố về điện trong tim, khiến tim ngừng co bóp hiệu quả và máu không còn được bơm đi nuôi cơ thể. Nguyên nhân phổ biến là nhồi máu cơ tim, rối loạn nhịp tim ác tính như rung thất, nhịp nhanh thất, hoặc bóc tách động mạch chủ.

"Hiểu một cách đơn giản, đột quỵ là 'cơn tấn công não', còn đột tử thường là 'cơn tấn công tim' ở khía cạnh điện học. Cả hai đều đến đột ngột, nhưng bản chất hoàn toàn khác nhau", ThS.BS Nguyễn Thu Huyền giải thích.

Đằng sau mỗi cơn đột quỵ hay đột tử đều có cả một quá trình âm thầm diễn ra trong cơ thể.

Đối với đột quỵ, nguyên nhân chủ yếu liên quan đến tổn thương mạch máu não. Trong đó, nhồi máu não chiếm khoảng 85% các trường hợp. Cục máu đông có thể hình thành tại chỗ hoặc di chuyển từ nơi khác – thường là từ tim hoặc động mạch cảnh – lên não, làm tắc nghẽn mạch máu. Xuất huyết não chiếm khoảng 15%, thường do mạch máu yếu vỡ ra, máu tràn vào mô não, khiến bệnh nhân hôn mê nhanh và tiên lượng nặng.

Các yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ bao gồm: tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, rung nhĩ, béo phì, hút thuốc lá, và lối sống ít vận động. Trong đó, tăng huyết áp không kiểm soát được xem là "thủ phạm" chính gây ra cả nhồi máu não và xuất huyết não.

Ngược lại, đột tử do tim lại xuất phát từ bệnh lý tim mạch. Phổ biến nhất là bệnh mạch vành – khi mảng xơ vữa tích tụ trong lòng mạch làm hẹp đường lưu thông máu, dẫn đến nhồi máu cơ tim cấp, chiếm đến 80–90% các trường hợp đột tử. Ngoài ra, rối loạn nhịp tim ác tính như rung thất khiến tim co bóp hỗn loạn, không còn đủ sức đẩy máu đi nuôi cơ thể. Một số bệnh khác như bệnh cơ tim, suy tim nặng, bệnh van tim hoặc tim bẩm sinh cũng là yếu tố nguy cơ cao.

"Điều đáng nói là cả hai căn bệnh này đều chia sẻ nhiều yếu tố nguy cơ giống nhau. Một người bị tăng huyết áp, tiểu đường, mỡ máu cao hay hút thuốc lá có thể đối mặt với nguy cơ vừa đột quỵ, vừa đột tử", bác sĩ Huyền cho biết thêm.

Nhận biết triệu chứng - bước đầu tiên để cứu sống

Khi nói đến cấp cứu, thời gian chính là mạng sống. Đột quỵ và đột tử đều diễn ra rất nhanh, nhưng triệu chứng của chúng lại khác nhau hoàn toàn.

Đối với đột quỵ, người bệnh thường vẫn còn mạch đập và nhịp thở, song xuất hiện những dấu hiệu thần kinh rất đặc trưng:

Liệt hoặc yếu nửa người, méo miệng, nói ngọng hoặc không nói được.

Mất thị lực một hoặc hai mắt, chóng mặt, đau đầu dữ dội, mất thăng bằng.

Bác sĩ Huyền khuyên người dân nên ghi nhớ quy tắc F.A.S.T để nhận biết nhanh:

F (Face – Khuôn mặt): Một bên mặt xệ xuống, méo miệng.

A (Arm – Cánh tay): Một tay yếu, không thể giơ lên.

S (Speech – Lời nói): Nói ngọng, không rõ chữ, hoặc không nói được.

T (Time – Thời gian): Gọi cấp cứu 115 ngay lập tức.

Khi gặp người nghi bị đột quỵ, tuyệt đối không cạo gió, không chích máu đầu ngón tay, không cho ăn uống hoặc uống thuốc, vì có thể làm tình trạng tệ hơn. Hãy để bệnh nhân nằm yên, đầu hơi cao, nới lỏng quần áo, ghi nhớ thời điểm khởi phát triệu chứng để bác sĩ có hướng điều trị chính xác.

Ngược lại, đột tử do tim thường diễn ra chớp nhoáng. Bệnh nhân đột ngột ngã quỵ, mất ý thức, ngừng thở, không còn mạch đập. Một số trường hợp có thể thở ngáp cá, thở yếu và thưa dần trước khi ngừng hẳn.

Lúc này, người xung quanh phải hành động ngay. Gọi 115, sau đó tiến hành hồi sức tim phổi (CPR) – ép tim ngoài lồng ngực liên tục để duy trì máu lên não và tim. Nếu có máy khử rung tim tự động (AED) tại nơi công cộng, cần sử dụng theo hướng dẫn ngay lập tức.

"Trong ngừng tim, mỗi phút trôi qua mà không ép tim hoặc sốc điện, cơ hội sống giảm 7–10%. Chỉ CPR và AED mới có thể kéo bệnh nhân trở lại sự sống", bác sĩ Huyền nhấn mạnh.

Cả đột quỵ và đột tử đều là kẻ thù thầm lặng, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu biết lắng nghe cơ thể và chăm sóc sức khỏe đúng cách.

Bác sĩ Nguyễn Thu Huyền khuyến cáo: "Để bảo vệ trái tim và bộ não - hai cơ quan quan trọng nhất của cơ thể - chúng ta phải xây dựng lối sống lành mạnh ngay từ hôm nay". Cụ thể, mỗi người nên: Tránh căng thẳng, stress kéo dài, cân bằng giữa công việc và nghỉ ngơi, ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi ngày. Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia, ăn uống lành mạnh, giảm muối, tránh chất béo bão hòa, tăng rau xanh và trái cây. Duy trì cân nặng hợp lý, tập thể dục đều đặn, ít nhất 30 phút/ngày.

Đồng thời, khám sức khỏe định kỳ 3-6 tháng/lần, đặc biệt vào mùa lạnh, thời điểm dễ khởi phát các bệnh lý tim mạch và tăng huyết áp. Với người có bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, cần tuân thủ điều trị và theo dõi sát hướng dẫn của bác sĩ.