Phát triển kinh tế dược liệu: Cơ hội thoát nghèo và nâng cao quyền năng kinh tế cho phụ nữ

+ Xin ông cho biết, vùng dân tộc thiểu số và miền núi miền Trung - Tây Nguyên có tiềm năng ra sao để phát triển kinh tế dược liệu thành một ngành kinh tế mũi nhọn?

Việt Nam có hơn 5.000 loài cây dược liệu đã được ghi nhận, trong đó có khoảng 200 loài đã được khai thác thương mại. Nhiều loài cây dược liệu quý hiếm, đặc hữu sinh trưởng tự nhiên trong các khu rừng phòng hộ và dưới tán rừng ở vùng DTTS và miền núi khu vực miền Trung - Tây Nguyên, có giá trị kinh tế cao, được thế giới công nhận.

Khu vực miền Trung - Tây Nguyên có điều kiện đất đai, thổ nhưỡng và khí hậu rất phù hợp để phát triển nhiều loài cây dược liệu quý như ba kích, diệp hạ châu, đinh lăng, sâm Ngọc Linh, đảng sâm, trinh nữ hoàng cung...

+ Theo ông, đâu là những rào cản lớn nhất đang cản trở việc khai thác hiệu quả tiềm năng này?

Theo tôi, những thách thức chủ yếu bao gồm:

- Quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, manh mún, khiến việc áp dụng kỹ thuật hiện đại và đáp ứng chứng nhận GACP-WHO rất khó khăn.

- Thiếu nguồn giống chất lượng, nhiều hộ dân phải mua qua thương lái với giá cao, không rõ nguồn gốc.

- Công nghệ chế biến còn yếu, chủ yếu là sơ chế thủ công nên sản phẩm khó đạt chuẩn quốc tế.

- Thiếu thông tin thị trường và kết nối cung – cầu, nhiều hộ trồng tự phát, không tìm được đầu ra ổn định.

- Tập quán canh tác truyền thống và hạn chế nhận thức, người dân chưa quen với việc tuân thủ quy trình kỹ thuật khắt khe.

- Chưa xây dựng được hệ sinh thái dược liệu hoàn chỉnh, từ giống, trồng trọt, chế biến, bảo quản, thương mại, thương hiệu đến chỉ dẫn địa lý.

Trường hợp sâm Ngọc Linh là một ví dụ điển hình: dù có giá trị kinh tế cao, được cấp chỉ dẫn địa lý, nhưng vẫn đang đối mặt với nguy cơ làm giả thương hiệu, sản xuất phân tán và tiêu thụ chưa ổn định.

+ Ông từng nhấn mạnh đến vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế dược liệu. Vậy giải pháp cụ thể để nâng cao quyền năng kinh tế cho phụ nữ vùng đồng bào DTTS là gì, thưa ông?

Phụ nữ đóng vai trò then chốt trong nhiều khâu của chu trình sản xuất dược liệu và qua đó góp phần bảo tồn tri thức y học bản địa. Để nâng cao quyền năng kinh tế của phụ nữ, tôi đề xuất một số các giải pháp như:

- Thành lập và hỗ trợ phát triển hợp tác xã do phụ nữ làm chủ: Hội Liên hiệp Phụ nữ cần chủ động kết nối chính quyền và các tổ chức tín dụng để hỗ trợ vốn, kỹ thuật và thị trường.

- Tổ chức các lớp tập huấn "cầm tay chỉ việc" về quy trình trồng, chăm sóc, thu hái và chế biến dược liệu theo chuẩn GACP-WHO ngay tại mô hình điểm.

- Tăng cường chuyển giao công nghệ và hỗ trợ khởi nghiệp cho các hợp tác xã nữ, giúp tiếp cận kỹ thuật hiện đại và phát triển sản phẩm có giá trị cao.

- Xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường tiêu thụ, trong đó vai trò kết nối của Hội Phụ nữ rất quan trọng, đặc biệt là thông qua các hội chợ, lễ hội dược liệu.

- Khuyến khích phụ nữ tham gia vào các hội đồng quản trị, quyết định sản xuất và kinh doanh, nâng cao vị thế của họ trong cộng đồng.

Phụ nữ vùng DTTS và miền núi, nhất là trong các xã mẫu hệ, không chỉ là người nắm giữ tri thức dược liệu mà còn là người hoạch định kinh tế hộ gia đình. Do vậy, cần đầu tư bài bản để họ thực sự làm chủ chuỗi giá trị dược liệu từ vườn đến thị trường.

+ Xin ông cho biết những định hướng chính sách lớn cần thiết để phát triển bền vững ngành kinh tế dược liệu tại khu vực miền Trung - Tây Nguyên trong giai đoạn tới?

Để phát triển bền vững ngành kinh tế dược liệu tại khu vực miền Trung - Tây Nguyên, cần triển khai một số chính sách quan trọng như sau:

- Tăng cường đầu tư cho nghiên cứu và phát triển cây giống: Bộ Y tế cần xây dựng hệ thống trung tâm nghiên cứu dược liệu tại các vùng sinh thái, đầu tư trọng điểm vào công nghệ sinh học và chọn tạo giống.

- Xây dựng vùng trồng đạt chuẩn GACP-WHO: Cần quy hoạch lại vùng trồng dược liệu, ưu tiên các loài chủ lực như sâm Ngọc Linh, nghệ vàng, đảng sâm… gắn với tiêu chuẩn quốc tế.

- Đẩy mạnh chế biến sâu và xây dựng thương hiệu: Phát triển các nhà máy chế biến hiện đại, nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm và bảo vệ chỉ dẫn địa lý - thương hiệu dược liệu Việt.

- Tăng cường chuỗi liên kết sản xuất - tiêu thụ: Tạo mô hình liên kết giữa chính quyền - tổ chức nghiên cứu - doanh nghiệp - hợp tác xã - người dân để đảm bảo đầu ra bền vững.

- Phát triển thị trường và du lịch dược liệu: Xây dựng trung tâm thương mại dược liệu, tổ chức lễ hội định kỳ, phát triển loại hình du lịch khám phá vườn dược liệu như những mô hình đã thành công.

- Phát huy vai trò của Hội Phụ nữ trong cả tuyên truyền, kết nối và triển khai mô hình kinh tế dược liệu gắn với kinh tế hộ trong đó phụ nữ giữ vai trò chủ chốt.

Nếu có sự phối hợp đồng bộ từ trung ương đến địa phương, cùng sự vào cuộc của Hội Phụ nữ và các bên liên quan, kinh tế dược liệu hoàn toàn có thể trở thành "mũi nhọn" giúp các địa phương vùng dân tộc thiểu số và miền núi bứt phá trong xóa đói, giảm nghèo và thu hẹp khoảng cách phát triển với các vùng khác trên cả nước.

+ Trân trọng cảm ơn ông!