Phụ nữ Sán Dìu gìn giữ trang phục truyền thống

Giống như nhiều dân tộc thiểu số vùng núi phía Bắc, từ xưa, cuộc sống của người Sán Dìu chủ yếu dựa vào tự cung, tự cấp - “tự làm ra cái ăn, cái mặc”. Ở đó, vai trò của người phụ nữ đặc biệt quan trọng. Họ không chỉ là người giữ lửa gia đình mà còn là người tạo nên từng tấm vải, từng đường kim mũi chỉ để may nên trang phục cho cả nhà.

Bà Nguyễn Thị Thơ, người Sán Dìu ở phường Phúc Thuận, tỉnh Thái Nguyên, nhớ lại: “Ngày trước, nhà nào cũng phải dành một khoảnh đất để trồng bông, trồng chàm. Người phụ nữ vừa chăm sóc cây, vừa thu hoạch, xe sợi, dệt vải, nhuộm chàm. Ai khéo léo, đảm đang thì áo quần trong nhà đều do tay mình làm ra. Con gái Sán Dìu từ nhỏ đã được mẹ, bà dạy cách se sợi, dệt vải, như một phần tất yếu của cuộc sống”.

Từ những thửa nương bông trắng, từ khung cửi vang tiếng lách cách, những tấm vải chàm ra đời. Mỗi bộ trang phục không chỉ mang giá trị sử dụng, mà còn là kết tinh của sự cần mẫn, sáng tạo và tâm hồn người phụ nữ Sán Dìu.

Tuy nhiên, bước sang cuối những năm 1990, khi đất nước chuyển mình mạnh mẽ trong cơ chế thị trường, đời sống kinh tế - xã hội thay đổi nhanh chóng, quần áo, vải vóc sản xuất công nghiệp tràn ngập thị trường. Việc mua sắm trở nên tiện lợi, rẻ hơn, khiến nghề trồng bông, dệt vải, nhuộm chàm dần mai một. Không ít phụ nữ trẻ lớn lên không còn biết cách dệt vải hay nhận ra vẻ đẹp sâu xa trong bộ trang phục truyền thống của dân tộc mình.

Đó là giai đoạn nhiều giá trị văn hóa đứng trước nguy cơ bị lãng quên. Nhưng cũng từ thực tế ấy, ý thức gìn giữ, phục hồi nét văn hóa truyền thống trong cộng đồng người Sán Dìu ở Thái Nguyên bắt đầu trỗi dậy.

Từ sau năm 2010, cùng với chủ trương của Nhà nước về bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số, chính quyền địa phương và các tổ chức đoàn thể đã tích cực tuyên truyền, vận động người dân khôi phục nghề dệt vải, may trang phục truyền thống. Phong trào thành lập Câu lạc bộ bảo tồn văn hóa dân tộc Sán Dìu được triển khai ở nhiều thôn, bản. Thành viên các câu lạc bộ phần lớn là phụ nữ - những người trực tiếp học hỏi, truyền dạy, khôi phục kỹ thuật nhuộm chàm, may vá, trang trí trang phục truyền thống.

Ông Nguyễn Văn Mão, người dân xã Đại Từ, chia sẻ: “Bộ trang phục của người Sán Dìu thường được may từ loại vải "diềm bâu", trước kia do giao thương với các dân tộc khác mà có, sau đó được nhuộm đồng nhất bằng màu chàm. Dù không sặc sỡ hay cầu kỳ như nhiều dân tộc khác, trang phục Sán Dìu vẫn toát lên vẻ đẹp riêng, giản dị, khỏe khoắn, kín đáo nhưng duyên dáng".

Ngày nay, nhờ sự chung tay gìn giữ của cộng đồng, hầu như mỗi phụ nữ Sán Dìu ở Thái Nguyên đều có cho mình ít nhất một bộ trang phục truyền thống. Mỗi dịp lễ, Tết, hay trong các ngày hội văn hóa dân tộc, họ lại khoác lên mình bộ áo váy chàm thân thuộc: Khăn đội đầu gọn gàng, áo dài ngang gối, áo ngắn mặc trong, yếm trắng trước ngực, váy xẻ nhiều lớp dài đến đầu gối, bắp chân quấn xà cạp trắng, thắt lưng là dải lụa xanh hoặc đỏ. Cùng với đó là những món trang sức bằng bạc, từ vòng cổ, vòng tay, xà tích, nhẫn, túi trầu…, tạo nên vẻ đẹp thanh thoát, nền nã mà vẫn rực rỡ sức sống.

Không chỉ dừng lại ở việc mặc trong dịp đặc biệt, nhiều chị em còn tích cực truyền dạy nghề may, nhuộm vải cho thế hệ trẻ. Một số địa phương như Đại Từ, Phú Bình, Phổ Yên đã xây dựng mô hình “Phụ nữ Sán Dìu bảo tồn văn hóa truyền thống”, kết hợp với du lịch cộng đồng, trình diễn trang phục trong các sự kiện văn hóa, hội chợ. Những hoạt động này giúp khôi phục nghề thủ công cổ truyền, góp phần tạo sinh kế, nâng cao thu nhập cho phụ nữ địa phương.

Theo chị Lý Thị Thắm, thành viên Câu lạc bộ phụ nữ Sán Dìu phường Phúc Thuận: “Chúng tôi mong muốn con cháu sau này vẫn nhận ra đâu là bản sắc riêng của dân tộc mình. Bộ trang phục không chỉ để mặc, mà còn là kỷ vật của ông bà để lại, là niềm tự hào về cội nguồn".

Giờ đây, trong những ngày hội lớn của tỉnh, hình ảnh những phụ nữ Sán Dìu trong bộ váy áo chàm nền nã, tay nắm tay trong điệu múa dân gian truyền thống, đã trở thành điểm nhấn đẹp đẽ, khẳng định sức sống bền bỉ của văn hóa dân tộc thiểu số giữa nhịp sống hiện đại.

Gìn giữ trang phục truyền thống, với người Sán Dìu, không đơn thuần là bảo lưu một phong tục, mà còn là giữ hồn cốt của văn hóa dân tộc. Mỗi đường chỉ, nếp váy, thớ vải là ký ức của bao thế hệ, là câu chuyện về sự cần cù, sáng tạo và lòng tự tôn dân tộc của những người phụ nữ chân chất nơi miền trung du Thái Nguyên.

Bằng tình yêu quê hương và ý thức gìn giữ bản sắc, phụ nữ Sán Dìu hôm nay đang góp phần làm sống dậy những giá trị văn hóa truyền thống, truyền lại cho con cháu mai sau. Trang phục chàm của họ chính là biểu tượng của một dân tộc biết trân quý quá khứ, tự tin hòa mình trong hiện tại và vững vàng hướng đến tương lai.