Phụ nữ Việt Nam - Chủ thể thay đổi hành vi vì một môi trường không rác thải nhựa

Từ các văn bản chỉ đạo đến hàng nghìn mô hình, hoạt động thực tiễn, phong trào "Chống rác thải nhựa" đã cho thấy sức mạnh mềm - bền bỉ và chuyển hóa - của phụ nữ trong hiện thực hóa chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước, vì phát triển bền vững.

Nhận diện thách thức môi trường và định hướng chính sách của Hội

Ô nhiễm rác thải nhựa đang trở thành một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nhất của thế kỷ 21, đe dọa hệ sinh thái, sức khỏe con người và sự phát triển bền vững của các quốc gia. Tại Việt Nam, Đảng và Nhà nước đã xác định bảo vệ môi trường (BVMT) là nhiệm vụ chiến lược, là điều kiện, nền tảng, yếu tố tiên quyết cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Thực hiện nhiệm vụ này cần có sự tham gia của toàn dân và các tổ chức đoàn thể trong việc xây dựng một môi trường sống bền vững. Trong đó, phụ nữ đóng vai trò quan trọng với tư cách là lực lượng nòng cốt trong gia đình và cộng đồng. Hội LHPN Việt Nam đã tiên phong trong việc tuyên truyền, vận động, thay đổi nhận thức và hành vi của hàng triệu phụ nữ và cộng đồng thông qua phong trào "Chống rác thải nhựa".

Từ các hoạt động hưởng ứng chiến dịch lớn như Tuần lễ quốc gia Nước sạch - Vệ sinh môi trường, Chiến dịch "Làm cho thế giới sạch hơn", đến các hoạt động cộng đồng như "Phiên chợ xanh", "Tấm lưới xanh",… Hội đã tạo sự thay đổi mạnh mẽ trong cán bộ, hội viên, phụ nữ tích cực bảo vệ môi trường; nỗ lực góp phần xây dựng một môi trường không rác thải nhựa.

Trung ương Hội thường xuyên ban hành các văn bản chỉ đạo các cấp Hội không sử dụng và tiến tới loại bỏ hoàn toàn sản phẩm nhựa dùng một lần trong các sự kiện, hoạt động, đời sống sinh hoạt; hướng dẫn và đẩy mạnh việc tuyên truyền, vận động hội viên, đặc biệt là nữ tiểu thương và người tiêu dùng, hạn chế sử dụng túi ni lông và sản phẩm nhựa dùng một lần.

Phong trào lan tỏa từ chính sách đến cộng đồng

Thông qua các chiến dịch, sự kiện truyền thông hưởng ứng Tuần lễ quốc gia Nước sạch - Vệ sinh môi trường và Chiến dịch "Làm cho thế giới sạch hơn", Hội đã truyền tải các thông điệp mạnh mẽ nâng cao nhận thức về tác hại của rác thải nhựa và khuyến khích thực hành hành vi tiêu dùng bền vững trong cán bộ, hội viên, phụ nữ và người dân trong cộng đồng.

Các hoạt động truyền thông cộng đồng như "Phiên chợ xanh" tại Ninh Bình (2023) và "Tấm lưới xanh" tại Quảng Ngãi (2022) là minh chứng sống động cho sức mạnh của phụ nữ Việt Nam. "Phiên chợ xanh" khuyến khích sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường như giỏ mây tre, túi tự hủy sinh học, hoặc lá chuối để gói thực phẩm, khuyến khích tái sử dụng túi nilon và sản phẩm từ nhựa, khuyến cáo hạn chế dùng các sản phẩm nhựa dùng một lần trong đời sống sinh hoạt. Hoạt động này tạo ra mô hình tiêu dùng xanh, lan tỏa đến các tiểu thương và người dân. Tương tự, "Tấm lưới xanh" kêu gọi ngư dân và cộng đồng ven biển thu gom rác thải nhựa trong hành trình đi biển. Hoạt động này góp phần bảo vệ môi trường biển và thực hiện Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 22/10/2018 về chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045, Chiến lược bảo vệ môi trường Quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050… Những hoạt động trên, được tổ chức tại các tỉnh, thành, góp phần hình thành thói quen từ sử dụng túi ni lông sang sản phẩm thân thiện với môi trường, từ vứt rác bừa bãi sang thug om, phân loại rác thải tại nguồn.

Hội LHPN không chỉ tổ chức các chiến dịch mà còn phát huy lợi thế công nghệ thông tin để lan tỏa thông điệp BVMT trên các nền tảng số. Với hơn 5 triệu lượt tiếp cận và 3 triệu lượt tương tác trên fanpage "Phụ nữ sống xanh" và Cổng thông tin điện tử của Hội, các chuỗi clip ngắn đã thu hút sự quan tâm của đông đảo hội viên và người dân.

Các sự kiện như "Tử tế vì môi trường" (2020, 2022) và cuộc thi trực tuyến "Phụ nữ chung tay phục hồi hệ sinh thái" (2021) sử dụng mạng xã hội để kêu gọi hành động thiết thực. Những hành động này bao gồm phân loại rác tại nguồn, tái chế rác thải nhựa, và trồng cây xanh.

Vai trò của phụ nữ không chỉ dừng ở các phong trào mà còn gắn với mục tiêu bình đẳng giới, theo Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021–2030 (Quyết định số 1671/QĐ-TTg). Hội đã khuyến khích phụ nữ tham gia các mô hình như "Phụ nữ sống xanh" và "Phân loại rác thải tại nguồn". Mô hình "Cửa tiệm hạnh phúc" tại Quảng Nam giúp phụ nữ khuyết tật tái chế hàng trăm kg vải và vật liệu cũ thành sản phẩm hữu ích, vừa bảo vệ môi trường vừa tạo sinh kế.

Chuyển biến thực tiễn và những vấn đề cần tiếp tục giải quyết

Bằng cách kết hợp truyền thông truyền thống và truyền thông số, Hội đã tiếp cận hiệu quả nhiều nhóm đối tượng: phụ nữ nông thôn, thành thị, tiểu thương, người khuyết tật, hội viên trẻ. Với các hoạt động truyền thông thiết thực, phù hợp với các nhóm hội viên, phụ nữ và người dân trong cộng đồng, Hội đã góp phần đưa các chủ trương, chính sách như Chỉ thị 33/CT-TTg và Luật Bảo vệ môi trường 2020 đi vào đời sống.

Hàng ngàn tiểu thương tại Thanh Hóa, An Giang, Hải Phòng… đã ký cam kết sử dụng các sản phẩm thay thế túi ni lông thân thiện với môi trường. Các cấp Hội vận động hội viên sử dụng giỏ đi chợ và vật dụng tái sử dụng, hình thành thói quen sống xanh trong cộng đồng. Những chuyển biến hành vi từ tự nguyện, kiên trì, đang từng bước trở thành nền nếp văn hóa ứng xử với môi trường.

Tuy nhiên, bên cạnh đó còn tồn tại như nhận thức về tác hại của rác thải nhựa chưa đồng đều; hạ tầng phân loại, thu gom, xử lý rác tại nguồn còn thiếu đồng bộ; một số địa phương chưa có điều kiện duy trì các mô hình hiệu quả dài hạn.

Những hạn chế này đòi hỏi Hội LHPN Việt Nam cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Môi trường để nâng cao năng lực cộng đồng, đề xuất chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất sản phẩm thân thiện với môi trường, đầu tư vào hệ thống thu gom, phân loại rác hiện đại và phù hợp điều kiện địa phương.

Phụ nữ Việt Nam, với vai trò tổ chức và dẫn dắt phong trào của tổ chức Hội LHPN, đã tạo nên bước chuyển mình quan trọng trong việc thay đổi hành vi cộng đồng vì một môi trường không rác thải nhựa. Không chỉ là lực lượng hưởng ứng phong trào, phụ nữ đang trở thành chủ thể hành động, lan tỏa, kiến tạo nếp sống xanh, gắn kết chặt chẽ giữa thực hiện chính sách với nhu cầu thực tiễn của nhân dân.