Từ bản hùng ca "Ba đảm đang" đến khát vọng vươn mình của phụ nữ Việt Nam

Trong những trang ký ức linh thiêng của dân tộc Việt Nam, bóng hình người phụ nữ luôn hiển hiện trong dáng núi tên sông, trong truyền thống hào hùng, trong khát vọng phồn vinh hạnh phúc. Họ là những người mẹ, người chị, người em gái luôn kề vai sát cánh cùng ông, cha, anh trải qua thăng trầm lịch sử, dệt thêu nên non sông gấm vóc hôm nay.

Đặc biệt, phong trào "Ba đảm nhiệm," sau này đổi thành "Ba đảm đang” của phụ nữ Việt Nam ra đời cách đây tròn 60 năm, ngày 23/3/1965 đã trở thành một mốc son chói lọi trong lịch sử phong trào phụ nữ Việt Nam, lôi cuốn đông đảo phụ nữ hai miền thi đua sản xuất, phục vụ chiến đấu và trực tiếp chiến đấu, góp phần to lớn vào sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của cả dân tộc.

"Ba đảm đang" - bản hùng ca vang mãi

Nhìn lại dòng chảy lịch sử đầy vẻ vang và tự hào của dân tộc Việt Nam, phụ nữ luôn giữ một vai trò trọng yếu. Nhưng chưa có thời kỳ nào sự đóng góp của phụ nữ vào các hoạt động quân sự lại sôi nổi, mạnh mẽ như trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ.

Năm 1964, bị thua ở chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ tăng thêm hàng vạn lính Mỹ và vũ khí, mở rộng chiến tranh ra miền Bắc nhằm ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc đối với tiền tuyến lớn miền Nam. Với khẩu hiệu "Tất cả vì miền Nam ruột thịt," toàn miền Bắc dấy lên phong trào tình nguyện vào miền Nam chống Mỹ cứu nước, tích cực lao động sản xuất, sẵn sàng chiến đấu chống lại cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ.

Tinh thần "xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” sục sôi trong tầng lớp thanh niên, thôi thúc họ nô nức lên đường tòng quân ra chiến trường. Miền Bắc trở thành một hậu phương khổng lồ, nơi phụ nữ trở thành lực lượng lao động chính, vừa đảm bảo đời sống và sản xuất, vừa tiếp sức cho tiền tuyến.

Phụ nữ các địa phương hăng hái làm đơn tình nguyện gửi Ủy ban Nhân dân, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam... xin được làm thêm những công việc của nam giới, tự nguyện đảm đang "việc nước, việc nhà” để chồng con yên tâm chiến đấu.

Trong không khí sục sôi thi đua đó, ngày 22/3/1965, Ban Thường trực Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đã ra Chỉ thị số 03/CT phát động phong trào "Ba đảm nhiệm" trong phụ nữ cả nước với nội dung: "Đảm nhiệm sản xuất, công tác, thay thế cho nam giới đi chiến đấu; Đảm nhiệm gia đình, khuyến khích chồng con yên tâm chiến đấu; Đảm nhiệm phục vụ chiến đấu và sẵn sàng chiến đấu khi cần thiết." Sau đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trực tiếp sửa tên phong trào "Ba đảm nhiệm” thành "Ba đảm đang," đồng thời kêu gọi: "Chị em phụ nữ hãy thực hiện thật tốt "Ba đảm đang” góp phần đắc lực đánh thắng giặc Mỹ xâm lược…."

Như tiếng trống thôi thúc tinh thần lao động và cống hiến, "Ba đảm đang” đã trở thành một mốc son chói lọi trong lịch sử phong trào phụ nữ Việt Nam, tạo nên một làn sóng thi đua rộng khắp chưa từng có. Hàng chục triệu phụ nữ từ nông thôn tới thành thị, từ miền ngược đến miền xuôi cùng chung một khát vọng, một lý tưởng, một hoài bão: "đảm đang” vì Tổ quốc, vì nhân dân, vì hạnh phúc gia đình.

Trên mặt trận lao động sản xuất, công tác, không quản ngày đêm và bom đạn kẻ thù, phụ nữ vừa hăng hái thi đua lao động, vừa sẵn sàng chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Với tinh thần "Ruộng rẫy là chiến trường, cuốc cày là vũ khí," chị em nông dân "tay cày, tay súng," sôi nổi thi đua đảm đang làm chủ ruộng đồng, tham gia quản lý hợp tác xã, nhiều chị là chủ nhiệm giỏi.

Trên các công trường, nhà máy, xí nghiệp, hàng triệu phụ nữ đã không quản ngày đêm hăng hái thi đua lao động sản xuất. "Tim có thể ngừng đập, máy không thể ngừng chạy," hàng chục vạn nữ công nhân nêu cao tính tiền phong gương mẫu của giai cấp công nhân, nén lòng gửi con đi sơ tán, anh dũng bám sát vị trí sản xuất và chiến đấu. Ngay dưới làn bom đạn của kẻ thù, chị em tham gia sôi nổi các phong trào thi đua” Giỏi một nghề, biết nhiều việc," "Luyện tay nghề, thi thợ giỏi"...

Nhiều nhà máy, xí nghiệp đông nữ đã liên tục hoàn thành kế hoạch từ 5 đến 12 năm. Nhiều đơn vị, cá nhân được Nhà nước tuyên dương đơn vị anh hùng như tổ sợi 1 máy conca A (Nhà máy dệt Nam Định), Anh hùng lao động Cù Thị Hậu, công nhân nhà máy dệt 8/3, chồng đi chiến đấu, 2 con còn nhỏ vẫn phấn đấu kiên trì suốt 8 năm chiến tranh đảm bảo ngày công bình quân cao nhất nhà máy, trong 9 năm dệt vượt mức kế hoạch hơn 8 vạn mét vải.

Trong các ngành y tế, giáo dục, thương nghiệp, văn hóa nghệ thuật… chị em phụ nữ chiếm tỷ lệ cao đã luôn nêu cao tinh thần phục vụ, tận tụy hy sinh, không những hoàn thành nhiệm vụ mà còn lập nhiều thành tích xuất sắc. Chiếm tỷ lệ gần 60% trong ngành y tế, chị em đã góp phần xây dựng mạng lưới y tế rộng khắp phục vụ phòng bệnh, chữa bệnh, xây dựng trạm xá, nhà hộ sinh; dũng cảm xông vào lửa đạn để cứu chữa nạn nhân; thực hiện khẩu hiệu "Thầy thuốc như mẹ hiền” và có nhiều sáng kiến, công trình nghiên cứu thiết thực phục vụ chiến đấu và đời sống.

Trong giáo dục, phụ nữ chiếm 52% số cán bộ nhân viên cũng tích cực xây dựng trường sở, đào hầm hào tránh máy bay địch, đảm bảo cho gần 5 triệu học sinh được tiếp tục học tập an toàn. Họ cũng là những người vợ, người mẹ đảm đang chăm lo việc gia đình, nuôi dưỡng, dạy dỗ các con, tận tình chăm sóc cha mẹ già, giữ trọn đạo thủy chung.

Giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của phụ nữ Việt Nam qua đó được nhân lên gấp bội, trở thành nguồn động viên, cổ vũ to lớn, tiếp thêm sức mạnh cho người chiến sỹ vững tay súng nơi chiến trường.

Đến cuối tháng 5/1965, chỉ hơn 2 tháng phát động, đã có hơn 1,7 triệu phụ nữ trên khắp miền Bắc ghi tên phấn đấu đạt danh hiệu "Phụ nữ Ba đảm đang."

Cùng với phong trào "Ðồng khởi," "Ðội quân tóc dài” của phụ nữ miền Nam, hàng chục nghìn nữ thanh niên miền Bắc hăng hái gia nhập các đơn vị dân quân tự vệ, bộ đội chủ lực, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến trực tiếp chiến đấu và phục vụ chiến đấu trên khắp các mặt trận, lập nên những chiến công vẻ vang.

Hình ảnh những nữ thanh niên "sống bám cầu đường, chết kiên cường dũng cảm," ngày đêm bám trụ dưới bom rơi đạn nổ, sửa đường thông xe, hàng chục lần bị bom vùi, bị thương vẫn không rời vị trí, tình nguyện làm lễ truy điệu sống để đi phá bom nổ chậm đã hằn sâu trong ký ức dân tộc. Nhiều cô gái đã anh dũng hy sinh giữa lúc tuổi xuân phơi phới, viết tiếp những chiến công trên trang sử anh hùng của con cháu Bà Trưng, Bà Triệu, đóng góp máu xương vào ngày độc lập của Tổ quốc.

Năm 1966, tại lễ kỷ niệm Ngày thành lập Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Bác đánh giá: "phong trào "Năm tốt” của phụ nữ miền Nam, phong trào "Ba đảm đang” của phụ nữ miền Bắc là phong trào yêu nước nồng nàn và rộng khắp, lôi cuốn đông đảo phụ nữ hai miền thi đua sản xuất, phục vụ chiến đấu và trực tiếp chiến đấu, góp phần to lớn vào sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước của toàn dân… Như thế là từ xưa đến nay, từ Nam đến Bắc, từ trẻ đến già, phụ nữ Việt Nam ta thật anh hùng."

Chưa bao giờ phụ nữ được ghi công nhiều trong sổ vàng đất nước như thời kỳ "Ba đảm đang." Tính đến năm 1971, miền Bắc có 42 nữ Anh hùng; 13 đơn vị nữ Anh hùng; 1.718 chị em được thưởng Huy hiệu Bác Hồ; 5.000 nữ Chiến sỹ thi đua; hơn 3 triệu phụ nữ "Ba đảm đang" xuất sắc...

Trong đó có những tấm gương tiêu biểu như mẹ Nguyễn Thị Suốt, Anh hùng Trần Thị Lý, Anh hùng La Thị Tám, Anh hùng Lao động Cù Thị Hậu… đã tô thắm thêm truyền thống anh hùng của dân tộc Việt Nam. Được tôi luyện và trưởng thành trong phong trào "Ba đảm đang," đội ngũ cán bộ nữ cũng phát triển nhanh chóng cả về số lượng và chất lượng.

Tỷ lệ đại biểu nữ trong quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp không ngừng tăng, trong Quốc hội khoá II năm 1960, tỷ lệ phụ nữ chiếm 11,6%; khoá IV năm 1971 đã tăng thành 29,76%.

Có thể nói, phong trào "Ba đảm đang” có ý nghĩa toàn diện về tư tưởng, chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội, đã khơi dậy tiềm năng to lớn, sức mạnh phi thường của người phụ nữ Việt Nam, nâng trách nhiệm, vị trí người phụ nữ lên tầm cao mới, tạo bước ngoặt lịch sử đối với sự phát triển của phụ nữ và phong trào phụ nữ, góp phần làm thay đổi cả diện mạo đất nước trong một thời kỳ đặc biệt của lịch sử.

Bay cao khát vọng vươn mình

Ngày nay, phong trào "Xây dựng người phụ nữ Việt Nam thời đại mới” với bốn tiêu chí: có tri thức, có đạo đức, có sức khỏe, có trách nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội và đất nước, chính là sự tiếp nối và phát triển của truyền thống "Ba đảm đang” trong tình hình mới. Tinh thần ấy như một dòng chảy không ngừng, được các thế hệ phụ nữ Việt Nam tiếp nối và làm giàu thêm bằng những đóng góp mới.

Trong lĩnh vực chính trị, phụ nữ ngày càng tích cực, chủ động thực hiện quyền công dân, nghĩa vụ đối với đất nước. Tỷ lệ đại biểu Quốc hội nữ đã tăng từ 18% giai đoạn 1986-1991 lên 30,26% giai đoạn 2021-2025, cao hơn mức trung bình của thế giới và đứng đầu các nước Đông Nam Á. Tỷ lệ phụ nữ giữ vị trí lãnh đạo quan trọng trong các bộ, ngành và cơ quan thuộc Chính phủ ngày càng tăng (đạt 46,67% vào năm 2023).

Việt Nam được đánh giá là một trong 10 quốc gia thực hiện tốt nhất mục tiêu số 5 về thúc đẩy bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ và trẻ em gái trong các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc, xếp hạng 72/146 quốc gia về bình đẳng giới trong năm 2024, tăng 11 bậc so với năm 2022.

Ngày 9/4/2024, Việt Nam đã được Hội đồng Kinh tế-Xã hội Liên hợp quốc bầu vào Hội đồng Chấp hành Cơ quan Liên hợp quốc về Bình đẳng giới và Trao quyền cho phụ nữ (UN Women) nhiệm kỳ 2025-2027.

Trong lĩnh vực kinh tế, Việt Nam là một trong số ít quốc gia có tỷ lệ phụ nữ tham gia lực lượng lao động cao nhất thế giới, khi chiếm hơn 46,7% tổng số lao động từ 15 tuổi trở lên của cả nước, có mặt ở nhiều lĩnh vực, từ nông nghiệp, công nghiệp đến dịch vụ và đang mở rộng sang các lĩnh vực tài chính và công nghệ cao. Không chỉ là lực lượng lao động chính, phụ nữ Việt Nam còn đang dần khẳng định vị thế của mình trong giới doanh nhân và quản lý.

Báo cáo năm 2024 cho thấy khoảng 30% vị trí quản lý và lãnh đạo doanh nghiệp tại Việt Nam do phụ nữ nắm giữ, một con số đáng tự hào, giúp Việt Nam xếp thứ 6 toàn cầu về tỷ lệ nữ doanh nhân và là đại diện châu Á duy nhất trong tốp 10 quốc gia có tỷ lệ doanh nghiệp do phụ nữ lãnh đạo cao nhất.

Sự năng động và sáng tạo của phụ nữ còn thể hiện rõ nét trong các lĩnh vực khởi nghiệp, phát triển kinh tế tập thể, kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn. Họ tham gia tích cực vào nền kinh tế quốc gia, đặc biệt là phong trào "Quốc gia khởi nghiệp” và phát triển bền vững với tỷ lệ sở hữu doanh nghiệp lên tới 26,5% tổng số doanh nghiệp Việt Nam. Nhiều phụ nữ đã khởi nghiệp thành công, xây dựng thương hiệu và đưa sản phẩm ra thị trường quốc tế, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ kinh doanh toàn cầu.

Trong doanh nghiệp thuộc lĩnh vực công nghệ cao, phụ nữ chiếm 15% vị trí lãnh đạo, một con số khá ấn tượng so với tỷ lệ trung bình toàn cầu là 9%. Điều này không chỉ khẳng định vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh doanh, mà còn cho thấy tiềm năng lớn của họ trong việc thúc đẩy kinh tế quốc gia trong kỷ nguyên mới.

Phụ nữ cũng đóng vai trò then chốt trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, giữ gìn phong tục, ẩm thực, nghệ thuật dân gian và giáo dục thế hệ trẻ về bản sắc dân tộc, đồng thời thể hiện vai trò ngày càng quan trọng trong phát triển nguồn nhân lực, dịch vụ công cộng, nghiên cứu khoa học. Nhiều nhà khoa học nữ đạt được thành tựu lớn với các công trình khoa học có giá trị thực tiễn cao.

Đặc biệt, sự xuất hiện của các nữ quân nhân Việt Nam tham gia sứ mệnh gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc đã để lại ấn tượng tốt đẹp về Việt Nam trong lòng bạn bè quốc tế.

Như những cánh chim hòa bình không ngừng vươn cao, mang theo trí tuệ, bản lĩnh và sự năng động, sáng tạo, phụ nữ Việt Nam đã, đang và sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong công cuộc xây dựng một nước Việt Nam hùng cường, thịnh vượng, hội nhập sâu rộng với thế giới, đúng như lời khen tặng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Non sông gấm vóc Việt Nam do phụ nữ, trẻ cũng như già, ra sức dệt thêu mà thêm tốt đẹp rực rỡ".