Bảo tồn văn hóa dân tộc Lự: Từ chủ trương đến hành động cụ thể

Đây không chỉ là nhiệm vụ gìn giữ di sản văn hóa, mà còn là giải pháp quan trọng góp phần thúc đẩy phát triển bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số rất ít người, gắn bảo tồn văn hóa với sinh kế và nâng cao đời sống cộng đồng.

Chủ trương nhất quán, chính sách kịp thời

Dân tộc Lự là 1 trong 14 dân tộc có quy mô dân số dưới 10.000 người tại Việt Nam, hiện có khoảng hơn 1.300 hộ với gần 7.000 nhân khẩu, sinh sống chủ yếu tại các xã vùng cao của tỉnh Lai Châu. Trải qua quá trình lịch sử lâu dài, đồng bào Lự đã sáng tạo nên kho tàng văn hóa truyền thống phong phú, thể hiện qua nghề dệt thổ cẩm, trang phục truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian, lễ hội, phong tục tập quán và hệ thống tri thức bản địa gắn với đời sống cộng đồng.

Tuy nhiên, trước tác động của kinh tế thị trường và quá trình giao thoa văn hóa ngày càng mạnh mẽ, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Lự đang có nguy cơ bị mai một. Đội ngũ nghệ nhân ngày càng ít, lớp trẻ thiếu điều kiện tiếp cận, thực hành văn hóa truyền thống, trong khi điều kiện kinh tế xã hội tại các địa bàn cư trú còn nhiều khó khăn.

Nhận thức rõ vai trò then chốt của văn hóa trong phát triển bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng, nổi bật là Quyết định số 1719/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2030. Trong khuôn khổ Chương trình, Dự án 6 "Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch" do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì đã tạo hành lang pháp lý và nguồn lực quan trọng để triển khai các nhiệm vụ cụ thể, có trọng tâm, trọng điểm.

Hành động cụ thể, cách làm bài bản

Thực hiện Kế hoạch của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam được giao chủ trì, phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lai Châu cùng các đơn vị liên quan tổ chức khôi phục, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc Lự trong giai đoạn từ tháng 8 đến tháng 12/2025.

Điểm nổi bật của kế hoạch là cách tiếp cận toàn diện, khoa học và bám sát thực tiễn địa phương. Trước hết, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam tổ chức khảo sát, điều tra, thống kê, thu thập thông tin về các loại hình văn hóa tiêu biểu của dân tộc Lự, trọng tâm là nghề dệt thổ cẩm và nghệ thuật trình diễn dân gian. Trên cơ sở đó, các chuyên gia, nhà nghiên cứu uy tín được mời tham gia xây dựng báo cáo, chuyên đề khoa học, làm rõ giá trị, thực trạng và đề xuất giải pháp bảo tồn phù hợp.

Song song với nghiên cứu, việc khôi phục, truyền dạy và thực hành văn hoá truyền thống được xác định là nội dung then chốt. Các lớp truyền dạy nghề dệt thổ cẩm và nghệ thuật trình diễn dân gian được tổ chức ngay tại cộng đồng, do chính các nghệ nhân am hiểu trực tiếp hướng dẫn, kết hợp hỗ trợ trang thiết bị, nguyên liệu, đạo cụ và tổ chức các hoạt động trình diễn, tái hiện văn hoá phục vụ du lịch cộng đồng.

Trao đổi về ý nghĩa của hoạt động, bà Nguyễn Hải Nhung, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho biết: Việc khôi phục, bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Lự không chỉ nhằm gìn giữ những giá trị truyền thống tiêu biểu đang đứng trước nguy cơ mai một, mà còn góp phần cụ thể hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng và chính sách của Nhà nước về bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số rất ít người trong giai đoạn hiện nay.

Theo bà Nguyễn Hải Nhung, quá trình triển khai kế hoạch được định hướng theo nguyên tắc lấy cộng đồng làm trung tâm, trong đó phát huy vai trò chủ thể của đồng bào dân tộc Lự, đặc biệt là đội ngũ nghệ nhân, người có uy tín và thế hệ trẻ, lực lượng trực tiếp gìn giữ, thực hành và truyền dạy các giá trị văn hoá truyền thống. Cách tiếp cận này không chỉ bảo đảm tính chân thực của di sản mà còn tạo sự đồng thuận, gắn bó và trách nhiệm của cộng đồng trong công tác bảo tồn.

Người dân tham gia lớp tập huấn giàn giữ bản sắc văn hóa

Bên cạnh đó, việc gắn bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch cộng đồng được xác định là hướng đi phù hợp với điều kiện thực tiễn tại địa phương, góp phần tạo sinh kế, nâng cao thu nhập cho người dân. Thông qua các hoạt động trải nghiệm, trình diễn và giới thiệu văn hóa truyền thống, các giá trị di sản không chỉ được gìn giữ mà còn được lan tỏa một cách bền vững, qua đó đóng góp thiết thực vào mục tiêu phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, phù hợp với định hướng chung của Đảng và Nhà nước.

Phát huy vai trò cộng đồng, hướng tới phát triển bền vững

Từ thực tiễn triển khai tại cơ sở, bà Tao Thị Pín, Chi hội trưởng Chi hội Phụ nữ bản Thẳm, xã Khun Há, chia sẻ: Khi trang phục truyền thống, nghề dệt thổ cẩm, lễ hội, dân ca được khôi phục, người dân thêm tự hào về bản sắc dân tộc mình và có cơ hội giới thiệu văn hóa Lự tới du khách.

Theo bà Pín, việc gắn bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch cộng đồng đã mở ra hướng sinh kế mới cho phụ nữ và người dân trong bản thông qua dịch vụ lưu trú, ẩm thực, bán sản phẩm thổ cẩm truyền thống.

Có thể khẳng định, với vai trò nòng cốt của Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam cùng sự phối hợp chặt chẽ của các địa phương, nhiệm vụ khôi phục, bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Lự năm 2025 sẽ tạo tiền đề quan trọng để gìn giữ những giá trị văn hóa quý báu, góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng.