Dự thảo Luật Dân số: 3 trụ cột chính sách để thích ứng vấn đề già hóa dân số nhanh

Dự án Luật Dân số đang chuẩn bị được trình Quốc hội xem xét cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV diễn ra vào ngày 20/10 tới. Dự án luật này được kỳ vọng tạo ra bước chuyển lớn, đặt trọng tâm vào phát triển toàn diện thể lực, trí lực và tâm lực của người dân, đồng thời xây dựng các giải pháp bền vững cho vấn đề già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng. 

Phóng viên Báo Phụ nữ Việt Nam đã trao đổi với bà Vũ Thị Thanh Thúy, Phó Chi Cục Trưởng Chi Cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội Hà Nội, về vấn đề này.

Phát triển toàn diện chất lượng dân số

+ Thưa bà, Dự án Luật Dân số lần này được xây dựng trên tinh thần chuyển trọng tâm từ "kế hoạch hóa gia đình" sang "dân số và phát triển". Bà có bình luận gì về định hướng này, đặc biệt là việc chú trọng đến phát triển toàn diện chất lượng dân số (thể lực, trí lực, tâm lực và năng lực xã hội)?

Bà Vũ Thị Thanh Thúy: Nghị quyết số 21 của Trung ương Đảng về công tác dân số trong tình hình mới đã khẳng định: "Tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách dân số từ Kế hoạch hóa gia đình (KHHGĐ) sang dân số và phát triển. Công tác dân số phải chú trọng toàn diện về các mặt quy mô, cơ cấu, phân bố, đặc biệt là chất lượng dân số và đặt trong mối quan hệ hữu cơ với các yếu tố kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh". Đây là định hướng chiến lược giúp đảm bảo phát triển nhanh và bền vững.

Thực tiễn tại Hà Nội cho thấy sự cần thiết của định hướng này. Chúng tôi đã duy trì được mức sinh thay thế, kiểm soát tỷ số giới tính khi sinh, đồng thời nỗ lực nâng cao chất lượng dân số. Tỷ lệ sàng lọc trước sinh đủ 4 bệnh đạt 85%. Tỷ lệ sàng lọc sơ sinh đủ 5 bệnh đạt 90%; tỷ lệ tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn đạt 85%. Tỷ lệ người cao tuổi được khám sức khỏe định kỳ đạt 88%, tuổi thọ trung bình đạt 76,5 tuổi.

Việc đưa các nội dung về nâng cao chất lượng dân số vào Dự thảo Luật là cần thiết và hợp lý, vì nó cụ thể hóa định hướng của Đảng, tạo ra khung pháp lý đồng bộ để các cấp, ngành thực hiện công tác này một cách toàn diện hơn.

+ Để cải thiện rõ rệt tầm vóc, thể lực người Việt Nam, Dự thảo Luật Dân số cần tạo ra cơ chế như thế nào, ví dụ như về dinh dưỡng học đường hay sự lồng ghép với các chương trình phát triển khác?

Bà Vũ Thị Thanh Thúy: Phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam là nội dung quan trọng trong nâng cao chất lượng dân số. Chính phủ đã có Đề án về Phát triển Thể lực tầm vóc người Việt Nam đến năm 2030.

Hà Nội cũng đã triển khai Kế hoạch tương ứng. Đến nay, chiều cao trung bình người Hà Nội 18 tuổi đã đạt 167,5cm (nam) và 156,5 cm (nữ). Tỷ lệ suy dinh dưỡng thể thấp còi trẻ em dưới 5 tuổi là 9,8%.

Do đó, Dự thảo Luật Dân số cần đưa ra các nguyên tắc và phân định rõ trách nhiệm giữa các bộ, ngành liên quan. Luật không nhất thiết phải quy định chi tiết, nhưng phải là cơ sở pháp lý để Chính phủ ban hành các nghị định, thông tư về: 

Xây dựng khung chương trình dinh dưỡng học đường trên phạm vi toàn quốc. Quy định việc lồng ghép giáo dục dinh dưỡng và phát triển thể chất ngay trong chương trình giáo dục phổ thông. Xây dựng cơ chế tài chính để hỗ trợ cho những địa phương, nhóm đối tượng khó khăn, đảm bảo sự công bằng trong tiếp cận dịch vụ nâng cao thể lực. Quy định việc thống kê, giám sát và báo cáo định kỳ về chỉ số thể lực, tầm vóc người Việt Nam.

3 trụ cột thích ứng cơ cấu dân số mới

+ Vấn đề già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng, theo bà, Dự thảo Luật Dân số cần thiết lập các nguyên tắc và chính sách trụ cột nào để Việt Nam thích ứng một cách bền vững với cơ cấu dân số mới?

Bà Vũ Thị Thanh Thúy: Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh, đặt ra thách thức lớn về an sinh xã hội, chăm sóc y tế và phát triển kinh tế. Xây dựng Luật Dân số cần phải giải quyết vấn đề này một cách chiến lược, bằng cách đưa ra các nguyên tắc và định hướng chính sách ở ba trụ cột chính:

Thứ nhất, chính sách lao động và việc làm, Luật cần đưa ra nguyên tắc khuyến khích người cao tuổi tham gia lao động phù hợp sức khỏe, tạo khung chính sách về việc làm bán thời gian, và hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề để tận dụng nguồn lực kinh nghiệm này. 

Cần có nguyên tắc về phát triển hệ thống chăm sóc dài hạn, bao gồm việc xây dựng các mô hình dưỡng lão chất lượng (công - tư phối hợp) và hỗ trợ thiết thực cho gia đình trực tiếp chăm sóc (như chính sách nghỉ phép hoặc trợ cấp). 

Thứ 2, môi trường sống thân thiện, Luật cần quy định nguyên tắc lồng ghép yếu tố thân thiện với người cao tuổi vào các quy hoạch đô thị, giao thông và nhà ở. 

Thứ 3, cơ chế giám sát và dự báo, Luật phải quy định việc cập nhật thường xuyên dữ liệu dân số, tiến hành dự báo tác động kinh tế - xã hội của già hóa, và giao trách nhiệm xây dựng kế hoạch ứng phó cho từng địa phương, trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế từ các nước như Nhật Bản hay Hàn Quốc.

+ Xin trân trọng cảm ơn bà!