Cần có "Tuyên ngôn về Dân số" trong Dự thảo Luật Dân số

Phiên họp của Ủy ban Văn hóa và Xã hội bàn về Dự thảo Luật Dân số, Dự thảo Luật Phòng bệnh và Nghị quyết của Quốc hội về Y tế. Ông Nguyễn Đắc Vinh, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội, chủ trì phiên họp.

Tại buổi làm việc, các đại biểu đã tập trung thảo luận về các vấn đề dân số đang đứng trước nhiều thách thức lớn, đặc biệt là nguy cơ giảm mức sinh liên tục và những hệ lụy kinh tế - xã hội kèm theo.

Một trong những quan điểm được nhiều đại biểu đồng tình và nhấn mạnh xuyên suốt là sự cấp thiết phải có một bản "Tuyên ngôn về Dân số" để định hướng chiến lược và cam kết của Nhà nước.

Mức sinh giảm và vòng luẩn quẩn

Cho ý kiến ngay đầu buổi làm việc, GS.TS Nguyễn Thiện Nhân- Đoàn ĐBQH TP Hồ Chí Minh - đã đưa ra một góc nhìn thẳng thắn về thực trạng và mục tiêu của Việt Nam. Ông khẳng định: "Chúng ta không thể chọn con đường sinh không đủ thì nhập cư mà Việt Nam phải phát triển kinh tế và sinh đủ". Ông Nhân bày tỏ lo ngại sâu sắc về việc mức sinh giảm liên tục trong 3 năm qua: "Mức sinh giảm liên tục, thậm chí Dự báo năm tới, mức sinh có thể chỉ dưới 1,8. Tôi mong dự đoán này là sai!". 

Theo ông Nguyễn Thiện Nhân, không chỉ mức sinh liên tục giảm, Việt Nam còn đang phải đối mặt với thực trạng hết "thời kỳ Dân số vàng: "Việt Nam đã kết thúc giai đoạn dân số vàng từ 2012-2013, đòi hỏi phải tăng tuổi nghỉ hưu để tránh lãng phí nguồn lực". Đối mặt với hàng loạt  thách thức như vậy nhưng Dự thảo Luật Dân số lại không có bất cứ điều khoản nào thể hiện mục tiêu cũng như đánh giá tác động của những vấn đề này.

GS.TS Nguyễn Thiện Nhân nhấn mạnh rằng nếu Dự thảo Luật Dân số không có dự báo mục tiêu và đánh giá tác động, thì câu hỏi đặt ra là: "Mấy năm nữa mức sinh thay thế mới có thể hồi phục, mức sinh thay thế không đạt thì ai là người chịu trách nhiệm?".

Ông cũng cảnh báo về "vòng luẩn quẩn" thiếu lao động do mức sinh thấp và di cư cao (như trường hợp Cà Mau - tỉnh có mức sinh thấp thứ 4 cả nước): "Không sinh sẽ thiếu lao động, thiếu lao động thì không phát triển kinh tế, không có kinh tế thì lại không sinh".

Sự cần thiết của "Tuyên ngôn về Dân số" và Cam kết chính sách

Các đại biểu đều thống nhất rằng để đối phó với những thách thức trên, Dự thảo Luật Dân số phải có đột phá về tư duy và đột phá về chính sách, mà nền tảng chính là "Tuyên ngôn về Dân số".

Ông Nguyễn Đắc Vinh, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội, chỉ ra một nghịch lý: "Nước nghèo sinh nhiều, càng giàu sinh càng ít đi". Ông Vinh phân tích các yếu tố tác động là do xu hướng gia đình trẻ hiện đại có tâm lý sinh ít con. Mặt khác, khó khăn về nhà ở cũng khiến cho các gia đình ngại sinh. Ông Nguyễn Đắc Vinh nhấn mạnh: "An cư mới lạc nghiệp. Nhưng hiện nay nhu cầu về nhà ở tại các khu công nghiệp là một vấn đề lớn. Do đó, Dự thảo Luật cần phải có một chương về Chính sách nhà nước đối với dân số và giải quyết nơi ở cho người dân".

Về đề xuất cần có một chương về Chính sách nhà nước đối với dân số, GS. Nguyễn Anh Trí, Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội, đề nghị: "Theo tôi, nên đưa nội dung này thành một mục riêng hoặc làm sâu sắc hơn tại Điều 3 của Dự thảo luật hiện tại, và nên coi đó là cam kết của Nhà nước". Ông Nguyễn Anh Trí cho rằng đặc biệt cần chuyển trọng tâm công tác dân số theo tinh thần Nghị quyết 21-NQ/TW.

Những kiến nghị đột phá 

Bên cạnh vấn đề về Tuyên ngôn và Cam kết chính sách, nhiều ý kiến khác cũng được đưa ra nhằm hoàn thiện Dự thảo Luật.

Ông Nguyễn Hoàng Mai, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội, đặt câu hỏi về vai trò của doanh nghiệp khi không có đủ nguồn lao động. Ông Mai cho rằng: "Cần để doanh nghiệp cùng tham gia bàn thảo về vấn đề này". Đặc biệt là về chính sách nghỉ thai sản kéo dài thì phải làm thế nào để các các bà mẹ không bị mất việc sau thời gian nghỉ thai sản.

GS.TS.BS Phạm Như Hiệp, Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Huế, lại kiến nghị Ban soạn thảo luật nên quan tâm tới nhóm 8% dân số vô sinh, đồng thời đưa những quy định hỗ trợ về chẩn đoán và chữa trị cho đối tượng này vào Dự thảo Luật. Theo ông: "Nếu có những chính sách hỗ trợ phù hợp, nhóm đối tượng này sinh con được sẽ góp phần cải thiện mức sinh".

Ngoài ra, một số đại biểu khác cũng kiến nghị Ban soạn thảo nên điều chỉnh lại quy định cấm siêu âm giới tính vì "rất khó thực hiện", mà nên tập trung nghiêm cấm việc phá thai tác động lớn tới việc làm mất cân bằng giới tính. Về truyền thông, cần tách bạch đối tượng và bổ sung truyền thông gián tiếp qua mạng xã hội, đồng thời cần có giải pháp thay đổi tư tưởng "con nối dõi" ở nam giới.

Bà Nguyễn Thị Liên Hương, Thứ trưởng Bộ Y tế, cho biết, khi xây dựng Dự thảo Luật Dân số, Bộ Y tế đã chủ trì phối hợp với các bộ ngành liên quan để nghiên cứu, đưa ra những quy định bao trùm nhất. Tuy nhiên, ban soạn thảo sẽ tiếp thu những ý kiến đóng góp của các đại biểu trong buổi làm việc ngày hôm nay, đồng thời sẽ bổ sung quy định dài hạn và giải trình bằng văn bản về các vấn đề các đại biểu đã đặt ra tại buổi làm việc.

Phát biểu kết luận tại buổi làm việc, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh nhấn mạnh: "Đây là Dự thảo Luật rất quan trọng để thể chế hóa Nghị quyết 72-NQ/TW 2025". Ông đề nghị Ban soạn thảo tập trung thiết kế lại, đưa chính sách của nhà nước về dân số và quan trọng nhất là phải có Tuyên ngôn về Dân số. Đây sẽ là kim chỉ nam để căn cứ vào đó xây dựng và triển khai các chính sách hỗ trợ kinh tế, giáo dục, nhà ở phù hợp, tạo ra một sự thay đổi đột phá, vực dậy mức sinh và thoát khỏi "vòng luẩn quẩn" thiếu lao động - kém phát triển kinh tế.