Hợp tác xã tơ lụa Mã Châu (huyện Duy Xuyên, Quảng Nam) hoạt động trong lĩnh vực trồng dâu, nuôi tằm, dệt lụa ra thành phẩm và phân phối tới người tiêu dùng. HTX là mô hình kinh doanh kết hợp làng nghề truyền thống, nuôi trồng, sản xuất dệt may theo làng nghề kết hợp với du lịch, tạo ra đặc sắc sản phẩm truyền thống địa phương.
 |
| Dệt lụa ở HTX |
Làng nghề dệt lụa Mã Châu (TT Nam Phước, H. Duy Xuyên, Quảng Nam) có lịch sử hơn 500 năm. Thời cực thịnh của làng nghề, có đến hơn 2.000 ha dâu tằm được trồng để cung cấp kén tơ tằm cho cả huyện sản xuất lụa. Hàng sản xuất ra được sử dụng trong cung đình, dành cho vua chúa và quan lại, hoặc xuất khẩu đi nước ngoài. Tuy nhiên, đó là hào quang quá khứ. Những năm 2006 – 2009 là giai đoạn khó khăn nhất đối với nghề trồng dâu nuôi tằm, ươm tơ dệt lụa của làng nghề Mã Châu. Lúc này, cả huyện Duy Xuyên có chưa đến trăm hộ bám trụ với nghề, diện tích trồng dâu chưa đến chục héc-ta, đời sống của người dân theo nghề bấp bênh, nhiều hộ dân chuyển đổi nghề sang dệt vải sợi tổng hợp để kiếm sống, số khác chuyển sang trồng màu khiến diện tích dâu tằm ngày càng thu hẹp, có lúc tưởng chừng như nghề tơ lụa Mã Châu đi vào ngõ cụt.
Trước tình cảnh mai một của làng nghề, HTX tơ lụa Mã Châu tiến hành cải tổ với hy vọng cứu vãn nghề tơ lụa nức tiếng một thời. “Lúc này, mọi sự rất khó khăn, khó nhất là nguồn vốn. Các xã viên phải nộp tiền để HTX trả nợ. Thậm chí, HTX còn phải bán máy móc để trả nợ”, anh Trần Hữu Nghĩa, Trưởng Ban quản trị HTX tơ lụa Mã Châu cho biết. Đến cuối năm 2010, HTX cải tổ theo hướng đi mới với 16 xã viên. Lúc này, HTX thiếu vốn hoạt động, xã viên phải cầm cố sổ đỏ cá nhân để góp vốn sản xuất. Với việc phát triển mẫu mã, đa dạng hóa sản phẩm và đảm bảo tơ lụa 100%, nghề tơ lụa Mã Châu đã dần lấy lại chỗ đứng trên thị trường. Đến nay, HTX có hơn 400 mẫu hàng mới như lụa hoa văn, satin, tuyxoa, đũi, the, voan, habutai... Không chỉ thế, giá cả lụa cũng hợp lý, với nhiều phân đoạn thị trường như hàng thông thường, hàng thời trang, hàng cao cấp.
 |
| Sản phẩm từ HTX |
Trong năm 2011, HTX sản xuất được 40.000m lụa, doanh thu lên đến 4,2 tỷ đồng. HTX tạo việc làm thường xuyên cho 40 lao động với mức thu nhập trung bình từ 3 – 5 triệu đồng/tháng. “Chúng tôi chỉ đáp ứng được tầm 5 – 10% nhu cầu của thị trường. Có nhiều đơn đặt hàng rất lớn nhưng do năng lực chưa đáp ứng được nên HTX đành phải từ chối”, anh Nghĩa cho biết. Đơn cử, doanh nghiệp ở Ấn Độ đặt hàng 50.000m lụa/tháng, hay một công ty ở Lào đặt hàng 20.000m lụa/tháng... nhưng HTX Mã Châu phải tiếc nuối từ chối.
Mặc dù tơ lụa Mã Châu đã tìm lại được thương hiệu và chỗ đứng trên thị trường, tuy nhiên HTX vẫn còn gặp phải nhiều khó khăn. Bà Trần Thị Yến - Phó Giám đốc HTX Tơ lụa Mã Châu chia sẻ, hiện tại HTX có khoảng 16 xã viên tham gia sản xuất, có tâm huyết với nghề. Tuy nhiên, để dệt được lụa tơ tằm truyền thống phải cần người có tay nghề cao. “Diện tích trồng dâu của HTX còn một héc ta, do đó nguồn tơ tằm chủ yếu lấy từ Lâm Đồng với giá thành cao. Tuy nhiên khó khăn lớn nhất mà HTX đối mặt là thiếu nguồn vốn” - Bà Yến nói. Được biết, tổng số vốn để HTX duy trì sản xuất là không nhiều, lại gặp trở ngại trong việc tiếp cận các chương trình hỗ trợ vay vốn ưu đãi do thủ tục khó khăn, không đủ điều kiện thế chấp để vay ngân hàng. Trong khi đó, HTX lại không nhận được nguồn vốn hỗ trợ từ chính quyền địa phương và Liên minh HTX tỉnh. Để có được nguồn vốn, nhiều xã viên đang phải cầm cố sổ đỏ để HTX tiếp tục hoạt động. Cũng theo bà Yến, HTX đã nhận được rất nhiều đơn đặt hàng lớn nhưng lại không có khả năng sản xuất do thiếu vốn, nguồn nhân lực cũng như máy móc. HTX hiện rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước về vốn lẫn cơ chế, chính sách.
 |
| Gian hàng của HTX tại phố cổ Hội An |
Kết hợp nghề truyền thống với du lịch. Đến nay, HTX tơ lụa Mã Châu đã đi vào hoạt động ổn định với mẫu mã sản phẩm đa dạng, đầu ra ổn định và dần khôi phục được nghề. HTX đã trồng được 10 ha dâu tằm, và dự kiến tháng 5-2012 sẽ nuôi tằm ươm tơ để tự chủ động được một phần nguyên liệu đầu vào. Với sự kiện này, HTX tơ lụa Mã Châu trở thành nơi duy nhất trong nước sản xuất tơ lụa với quy trình khép kín, từ trồng dâu nuôi tằm ươm tơ cho đến dệt lụa và phân phối đến tay người tiêu dùng.
Anh Trần Hữu Nghĩa cho biết, năm 2012, HTX phát triển hướng đi mới, kết hợp làng nghề với du lịch để đưa sản phẩm trực tiếp đến tay người tiêu dùng. Dự kiến, tháng 5 và 6-2012, HTX sẽ mở 4 khu trưng bày, giới thiệu sản phẩm, gồm: Khu gian hàng tại làng nghề ở Duy Xuyên, khu văn hóa lụa Mã Châu ở Hội An, 2 khu trưng bày và kinh doanh sản phẩm ở Mỹ Sơn và Tam Kỳ. Thời gian dài hơi, HTX hình thành tour du lịch, trong đó du khách được tham quan tất cả các khâu của quy trình sản xuất tơ lụa, từ trồng dâu ươm tằm cho đến xe sợi, dệt lụa. Khách du lịch cũng có thể trực tiếp tham gia tất cả các khâu trên để hiểu thêm về văn hóa dệt lụa. Dự kiến, năm 2013, mô hình này sẽ bắt đầu triển khai hoạt động.