Lễ Tế thần nước đánh thức trách nhiệm gìn giữ văn hóa của thế hệ trẻ người Pa Cô

Chứng kiến Lễ hội tế thần nước diễn ra tại thôn A Năm, chúng tôi nhận thấy rõ niềm vui của người dân Pa Cô hiện lên từng gương mặt khi tham gia Lễ hội. Ai nấy đều phấn khởi, nói cười rộn ràng, như thể sức sống của bản làng vừa được đánh thức sau một thời gian dài im ắng. Sau lễ, tiếng chiêng, tiếng hát như vẫn vang lên đều đặn, nối dài không khí lễ hội thêm nhiều ngày.

Lễ Tế thần nước năm nay đặc biệt hơn những lần trước bởi thanh, thiếu niên Pa Cô lần đầu được tham gia quá trình tập huấn, truyền dạy kiến thức lễ hội, do Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp tổ chức. Với lớp trẻ, đây không chỉ là dịp xem lễ hội, mà là lần đầu họ được tiếp cận nghi lễ truyền thống bằng cách học bài bản, nghe giảng, ghi chép, và chứng kiến từng bước thực hành.

Lớp trẻ Pa Cô muốn học chiêng, học múa để thực hành lễ Tế thần nước

Ở sân nhà cộng đồng xã, em Hồ Thị Tâm (18 tuổi) cẩn thận ôm chiếc chiêng bằng cả hai tay. Trước lễ hội, Tâm chỉ biết lễ Tế thần nước qua lời kể của cha mẹ, nhưng còn rất mơ hồ về ý nghĩa. Sau buổi tập huấn và ngày được trực tiếp xem lễ diễn ra đầy đủ nghi thức hôm 18/12, Tâm nói cảm nhận đã khác hoàn toàn, bảo tồn lễ hội không còn là câu chuyện của người già, mà là trách nhiệm của lớp trẻ trong tương lai.

"Tụi em mong lần sau được tự đánh chiêng, múa hát trong lễ hội. Bây giờ lễ Tế thần nước không còn xa lạ nữa, em muốn tham gia trực tiếp luôn", Tâm chia sẻ, nụ cười rạng rỡ.

Khác với Tâm, Hồ Gia Duyên (21 tuổi) từng biểu diễn văn nghệ nhiều lần trong thôn, nhưng phải đến khi xem lại cách dựng nêu, cách khấn cầu, cách đánh chiêng, Duyên mới hiểu ý nghĩa thật sự của từng câu hát, từng bước chân theo điệu múa. Em nói lớp trẻ chỉ hát theo, múa theo mà không biết giá trị bên trong thì lễ hội chẳng còn linh hồn.

"Đứng ngoài xem mà muốn bước vô múa liền. Nghe tiếng chiêng như nghe tiếng gọi của bản làng. Em mong có buổi tập múa thường xuyên hơn", Duyên nói rồi lại quay sang chỉnh lại áo để tập múa cùng nhóm bạn.

Với Lê Đình Hiền (20 tuổi), đang học nghề ở Huế, lễ hội mở ra một hướng nhìn mới về nguồn cội của mình. Trước khi về quê dự tập huấn, Hiền chỉ nghĩ lễ Tế thần nước là nghi thức xa xưa, ít liên quan tới thế hệ sống giữa thời đại công nghệ này. Nhưng sau khi xem toàn bộ nghi lễ, Hiền thừa nhận bản thân cảm thấy tự hào và gần gũi với dân tộc mình hơn bao giờ hết.

Hiền sẽ quay video, dựng clip dự tính chia sẻ lễ hội lên mạng xã hội để nhiều người biết đến văn hóa Pa Cô hơn. "Nếu tụi em không giới thiệu thì lễ hội chỉ quanh quẩn ở bản làng, không ai biết. Một lễ hội có thể đưa văn hóa mình ra ngoài", Hiền nói.

Còn Lê Tâng Koal Thành Đạt (19 tuổi) cho biết, lớp truyền dạy và lễ hội lần này giống như một cánh cửa mở ra ký ức mới. Đạt không tham gia trình diễn, chỉ ngồi dưới quan sát và ghi chép từng bước nghi lễ. Thế nhưng với Đạt, đó là trải nghiệm quý hơn bất kỳ buổi học nào từng có.

"Trước đây em chỉ nghe kể về lễ Tế thần nước, nhưng không hình dung được nghi lễ thiêng liêng ra sao. Lần này nhìn tận mắt mới biết nó lớn và có ý nghĩa như thế nào. Tụi em muốn được học thêm, để sau này đứng ra làm lễ được", Đạt nói.

Đạt hy vọng thời gian tới sẽ có thêm nhiều buổi hướng dẫn thực hành chiêng, múa, hát và khấn lễ cho thanh niên Pa Cô.

Chính quyền kỳ vọng vào thế hệ trẻ

Trao đổi với PV Báo PNVN, ông Lê Hoàng Vũ Hải Quang, Phó Chủ tịch UBND xã A Lưới 1, Trưởng ban Tổ chức Lễ hội, cho biết, việc thanh niên tham gia tập huấn đông như năm nay là bước chuyển lớn nhất của cộng đồng Pa Cô.

"Quan trọng nhất là thanh niên bắt đầu thấy mình có vai trò. Trước đây lễ hội chỉ có người già làm, lớp trẻ đứng xem. Nhưng bây giờ sau tập huấn, nhiều em hỏi khi nào được học chiêng, học múa, học hát. Đó là tín hiệu cho thấy văn hóa Pa Cô đang lan vào thế hệ kế tục của bản làng", ông Quang nói.

Theo ông Quang, chính quyền địa phương đặt mục tiêu xây dựng lực lượng thanh niên kế thừa nghi lễ Tế thần nước, lực lượng này sẽ thực hiện lễ trong 5, 10 năm tới. Vì già làng ngày càng lớn tuổi, số người am hiểu nghi lễ ngày càng ít, nên nếu lớp trẻ không học ngay, văn hóa sẽ đứt đoạn.

"Lễ hội không chỉ là tín ngưỡng. Nó còn là tài sản phát triển du lịch, là giá trị tinh thần gắn kết cộng đồng. Thanh niên Pa Cô có thể trở thành nghệ nhân, hướng dẫn viên văn hóa, người trình diễn cồng chiêng. Đây là cách giữ người trẻ ở lại quê hương, vừa làm kinh tế, vừa giữ hồn dân tộc", ông Quang cho hay.

Một số hình ảnh lại lễ hội Tế thần nước

Từ nhiều năm nay, do điều kiện kinh tế hạn chế, lễ Tế thần nước của người dân Pa Cô tại xã A Lưới 1, không phải lúc nào cũng diễn ra được đầy đủ nghi lễ. Nhiều giai đoạn, lễ chỉ tổ chức nhỏ trong phạm vi từng dòng họ, với quy mô thu hẹp.

Trước đây, lễ hội được tổ chức thường xuyên mỗi năm 1 lần vào dịp cuối năm. Tuy nhiên khoảng 20 gần đây lễ hội tổ chức thưa dần, thường là 5 – 10 năm mới tổ chức 1 lần.

Trong bối cảnh đó, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã tổ chức các hoạt động bảo tồn, phát huy Lễ hội tế thần nước của người Pa Cô tại xã A Lưới 1, TP Huế.

Ngày 16/12, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam phối hợp tổ chức lớp tập huấn nâng cao năng lực bảo tồn, phát huy giá trị lễ hội truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch. Nội dung tập huấn tập trung vào Lễ hội tế thần nước - nghi lễ tiêu biểu của cộng đồng người Pa Cô, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần và sinh kế của đồng bào vùng cao A Lưới.

Ngày 17/12, Cục tổ chức buổi truyền dạy nghi thức lễ tế thần nước cho người dân Pa Cô tại xã A Lưới 1. Ngày 18/12, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam phối hợp tổ chức tái hiện lại lễ Tế thần nước tại thôn A Năm, xã A Lưới 1.

Trong khuôn khổ lễ hội, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam đã trao tặng nhiều trang phục và nhạc cụ truyền thống cho xã A Lưới 1, gồm: 2 chiếc cồng bằng đồng (50 cm); 1 chiêng đồng (40 cm); 1 khèn dân tộc; 3 cặp chập cheng; 1 tù và; 30 bộ trang phục nữ Pa Cô; 30 bộ trang phục nam Pa Cô.