Liken phẳng là gì? Những điều cần biết về liken phẳng

1. Liken phẳng là gì

Liken phẳng là tình trạng da bị phát ban, khởi phát bởi hệ miễn dịch của cơ thể. Hiện tại, các bác sĩ vẫn chưa tìm ra được nguyên nhân vì sao lại xảy ra hiện tượng đáp ứng miễn dịch này.

Liken phẳng gây ra bởi tình trạng sưng nề và kích thích da, tóc, móng và niêm mạc. Trên bề mặt da, liken phẳng xuất hiện các đốm màu đỏ tía, ngứa, bằng phẳng, bệnh tiến triển kéo dài nhiều tuần. Tại các vùng da được bao phủ bởi niêm mạc như miệng, âm đạo, bệnh biểu hiện với các mảng màu tráng, có thể kèm theo rát.

Một vài trường hợp liken phẳng nhẹ, người bệnh có thể tự điều trị tại nhà, không cần sự hỗ trợ của nhân viên y tế. Đối với các bệnh nặng, gây ngứa nhiều, đau, cần sử dụng thuốc hỗ trợ giảm đau. Liken phẳng là bệnh không lây lan từ người sang người.

2. Phân loại liken phẳng

2.1 Phân loại dựa vào hình thái học

Liken phẳng phì đại (hypertrophic Liken planus): đây là dạng tổn thương ngứa nhiều và thường được tìm thấy ở bề mặt da, đặc biệt là khu vực thấp của cơ thể như vùng mắt cá chân. Liken phẳng phì đại là bệnh lý mạn tính. Khi tổn thương biến mất thường để lại sẹo hoặc vết thâm.

Liken phẳng dạng teo (atrophic Liken planus): thường đặc trưng bởi những tổn thương nhỏ, rải rác, thường là hậu quả sau của liken phì đại và liken hình vòng.

Liken phẳng dạng loét (erosive/ ulcerative Liken planus): là dạng liken phẳng xuất hiện nhiều ở niêm mạc, là dạng tiến triển của các loại liken phẳng khác. Bệnh đặc trưng bởi những vết loét ở vùng âm hộ, âm đạo và miệng.

Liken phẳng vùng tóc, lông (follicular Liken planus): đặc trung bởi những sẩn kết lại thành từng mảng. Bệnh thường gặp ở nữ giới nhiều hơn nam giới, thường kèm theo tình trạng ăn mòn các lớp niêm mạc. Hói tóc do sẹo có thể gặp. Bên cạnh hói, rụng chân mày và rụng lông vùng nách cũng có thể gặp. Một trong những hội chứng có thể gặp là Graham-Little-Piccardi-Laseur. Điển hình của hội chứng này là tình trạng rụng lông ở những vùng có sẹo do bệnh liken phẳng gây nên như hói tóc, rụng lông nách cũng như vùng sinh dục.

Liken phẳng dạng vòng: hiếm gặp, thường có dạng vòng và lõm ở giữa. Bệnh có thể gặp ở vùng má hoặc cơ quan sinh dục ngoài của nam giới.

Liken phẳng dạng bóng nước (vesicular and bullous Liken planus): thường gặp, bệnh phát triển trên những nền tổn thương dạng liken có sẵn, thường gặp ở má, chi dưới. Liken phẳng dạng bóng nước có thể kết hợp với cả bệnh pemphigoides.

Liken phẳng do ánh sáng (actinic Liken planus): có nhiều ở các vùng như Châu Phi, Trung Đông, Ấn Độ. Thường gặp ở móng, da đầu, niêm mạc và những vùng da tiếp xúc với ánh sáng. Đặc trưng tổn thương là các mảng giảm sắc tố ở vùng rìa và tăng sắc tố ở vùng trung tâm.

Liken phẳng sắc tố: bệnh hiếm gặp, nhưng lại phổ biến hơn ở những người có sắc tố da sậm màu, ví dụ người Latin hoặc người châu Á. thường xuất hiện chủ yếu ở vùng cổ và mặt.

2.2 Những dạng đặc biệt của bệnh liken phẳng

Phát ban thuốc dạng Liken hoá

Dạng chồng lấp giữa Liken phẳng và lupus đỏ

Liken phẳng dạng bóng nước

Dày sừng dạng Liken mãn tính

Liken phẳng và thể chuyển sang ác tính

Phản ứng dạng Liken phẳng của bệnh mảnh ghép chống ký chủ

Liken phẳng dày sừng

Liken phẳng dạng viêm da

3. Triệu chứng bệnh liken phẳng

Một vài triệu chứng thường gặp của liken phẳng bao gồm:

Tổn thương có màu đỏ tía hoặc phát ban trên bề mặt da hoặc cơ quan sinh dục ngoài.

Tổn thương phát triển và lan rộng khắp cơ thể kéo dài hàng tuần, hàng tháng.

Có cảm giác ngứa, rát vùng phát ban.

Mảng tổn thương màu trắng ở niêm mạc miệng, tổn thương dạng này có thể gây đau hoặc cảm giác nóng rát.

Nổi bóng nước có thể vỡ ra và diễn tiến thành vết loét.

Xuất hiện những đường kẻ sọc màu trắng trên nền phát ban.

Đặc trung tổn thương dạng liken phẳng:

Papule -sẩn

Planar -phẳng

Pruritic -ngứa

Purple -đỏ tím

Polygonal -đa giác

Hầu hết các dạng liken phẳng có ảnh hưởng trên da. Sau khoảng vài tuần, các tổn thương bắt đầu phát triển và lan rộng ra toàn cơ thể. Tình trạng này có thể tự khỏi sau khoảng từ 6 đến 16 tháng. Tổn thương có thể tập trung thành đám, thành dải, hình nhẫn hoặc rải rác khi bệnh lan tỏa toàn thân. Vị trí thường gặp: cổ tay, thắt lưng, cẳng chân.

Trong một số ít trường hợp, tổn thương xảy ra ở phía dưới da hoặc ở cơ quan sinh dục bao gồm các vị trí như: niêm mạc, móng, da đầu.

4. Nguyên nhân gây bệnh liken phẳng

Liken phẳng xảy ra khi hệ miễn dịch của cơ thể tấn công vào các vị trí tổn thương như da, niêm mạc khiến các tế bào này tăng trưởng bất thường và gây bệnh. Các bác sĩ vẫn chưa rõ tại sao lại xảy ra tình trạng này.

Liken phẳng có thể xảy ra ở bất cứ người nào, bất cứ lứa tuổi nào, tuy nhiên vẫn có những yếu tố nguy cơ khiến bệnh chỉ xảy ra trong những trường hợp nhất định.

Đối với liken phẳng trên bề mặt da thì tỷ lệ mắc bệnh ở nam và nữ là như nhau, tuy nhiên liken phẳng ở niêm mạc miệng tỷ lệ mắc bệnh của nam gấp đôi nữ. Bệnh hiếm xảy ra ở trẻ em và người già, lứa tuổi thường mắc bệnh nhất là độ tuổi người trưởng thành.

Một vài yếu tố nguyên nhân thúc đẩy phát triển bệnh như:

Có tiền sử gia đình có người mắc bệnh liken phẳng

Nhiễm siêu vi, ví dụ như siêu vi viêm gan C

Hoặc tiếp xúc với các hóa chất là những chất khởi phát bệnh ví dụ như: kháng sinh, arsenic, vàng, hợp chất có chứa iod, thuốc lợi tiểu, một vài loại thuốc nhuộm, các loại thuốc điều trị bệnh khác.

5. Phương pháp chuẩn đoán bệnh liken phẳng

Bất cứ khi nào bạn thấy trên da phát ban, hoặc có những tổn thương ở miệng, cơ quan sinh dục, người bệnh cần đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt.

Những test giúp chẩn đoán liken phẳng chủ yếu là nhìn bằng mắt thường và giải phẫu bệnh mẫu mô bị tổn thương, test kháng nguyên dị ứng, hoặc kiểm tra nhiễm viêm gan C (nếu bác sĩ nghi ngờ người bệnh có nhiễm siêu vi C).

Giải phẫu bệnh là lấy một lượng nhỏ mẫu xét nghiệm tại vị trí da bị tổn thương và quan sát dưới kính hiển vi.

6. Phương pháp điều trị

Trường hợp bệnh nhẹ, bệnh có thể tự giới hạn sau vài tuần, vài tháng, do đó không cần điều trị. Tuy nhiên nếu triệu chứng gây ảnh hưởng nhiều và nặng, bác sĩ sẽ kê thêm đơn thuốc.

Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị cụ thể dành cho bệnh liken phẳng, chủ yếu vẫn là điều trị triệu chứng là chính. Tuy nhiên, đã có một vài thuốc có thể điều trị trúng đích nguyên nhân gây bệnh.

Những loại thuốc có thể được liệt kê như:

Retinoid: là một dạng thuốc khá tương tự như vitamin A, thuốc có thể sử dụng bằng đường bôi hoặc đường uống

Corticosteroids: thuốc giúp hạn chế tiến triển viêm, các đường sử dụng thuốc: uống, bôi trên da, tiêm tĩnh mạch.

Kháng viêm: có tác dụng kháng viêm và hiệu qua dối với những trường hợp phát da da do yếu tố dị ứng gây nên.

Kháng viêm nonsteroid: thuốc có thể tác động lên hệ miễn dịch và giúp giảm đỏ da, thuốc được sử dụng bằng đường bôi.

Liệu pháp ánh sáng: sử dụng tia cực tím điều trị liken phẳng.

Thuốc mỡ chứa tacrolimus hoặc kem chứa pimecrolimus: hỗ trợ điều trị các vấn đề về da, bao gồm cả eczema.

Cần báo ngay với bác sĩ nếu có bất kì tác dụng phụ nào của thuốc.

Nếu liken phẳng xuất hiện trong miệng, và không gây bất kì triệu chứng đau hoặc các khó chịu gì khác thì không cần điều trị ngay. Tuy nhiên, nếu bệnh xuất hiện các triệu chứng như gây đau, nóng rát, đỏ da, nổi bóng nước, loét, tốt nhất nên nhờ can thiệp của bác sĩ chuyên khoa.

Hầu hết những bệnh lý ở miệng sẽ gây các triệu chứng ảnh hưởng đến nướu. Do đó, điều quan trọng cần lưu ý là phải đánh răng và sử dụng chỉ nha khoa đúng chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Một vài hướng dẫn điều trị liken phẳng tại nhà:

Tắm với sữa tắm có chứa bột yến mạch

Hạn chế gãi

Chườm lạnh lên các phát ban da, giúp làm dịu ban và hạn chế đỏ, ngứa da.

Sử dụng các thuốc giảm ngứa hoặc kem giảm ngứa.

7. Biến chứng bệnh liken phẳng

Liken phẳng có thể sẽ rất khó điều trị nếu bệnh xuất hiện ở âm đạo hoặc âm hộ. Khi liken xuất hiện ở những vùng da này sẽ gây đau nhiều, để lại sẹo và gây khó chịu khi quan hệ tình dục.

Sự phát triển của liken phẳng kéo dài không điều trị có thể dẫn đến carcinoma tế bào vảy. Mặc dù khả năng phát triển thành ung thư là khá thấp, tuy nhiên người bệnh vẫn cần đến gặp bác sĩ và thăm khám định kì.

8. Phòng tránh

Hiện nay vẫn chưa có cách giúp phòng tránh bệnh liken phẳng. Tuy nhiên, dưới đây là những cách giúp hạn chế tiến triển nặng hơn của bệnh:

Tránh các chấn thương ảnh hưởng tới làn da.

Chườm lạnh để giảm triệu chứng thay thế cho gãi ngứa

Hạn chế stress

Đối với những trường hợp, liken phẳng xuất hiện trong miệng, người bệnh cần ngưng hút thuốc lá, hạn chế rượu, bia, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, tránh các loại thức ăn có thể gây kích thích như quá chua, quá cay, quá nóng, hoặc quá lạnh.

Liken phẳng không phải là một căn bệnh quá nguy hiểm, bệnh có thể tự thoái triển. Tuy nhiên đối với một vài người, bệnh có thể tái phát nhiều lần.

9. Chế độ ăn dành cho người mắc liken phẳng

Thức ăn không nên ăn:

Rau xà lách

Dứa

Ngũ cốc đóng hộp

Trái cây sấy khô

Tinh bột từ gạo, đậu nành, bột gạo lức

Quả hạnh nhân

Khoai tây: khoai tây chiên, khoai tây nướng,..

Củ cải

Bột ca cao, sô cô la nóng

Các sản phẩm từ các loại hạt

Bơ đậu phộng

Thực phẩm nên sử dụng:

Thực phẩm chứa ít oxalate

Thịt gia cầm, cá, thịt bò

Các sản phẩm từ sữa: sữa bò, sữa dê, phô mai

Bơ

Táo, dưa hấu, nho, đào, mận

Bông cải xanh, măng tây, súp lơ, rau diếp cá

Sô cô la trắng

Đậu xanh

Các loại dầu: dầu olive, dầu thực vật,..

Bia và các loại rượu, cà phê

Trà xanh

10. Câu hỏi thường gặp

Làm cách nào để hỗ trợ điều trị bệnh Liken phẳng tại nhà?

Nếu bệnh xảy ra trên bề mặt da:

Tắm với nước nóng, hạn chế sử dụng sữa tắm và các chất tẩy rửa khác

Gội đầu ở trong những bồn, hoặc chậu để hạn chế xà phòng có thể tiếp xúc với phần còn lại của cơ thể.

Sử dụng kem dưỡng ẩm cho những vùng da bị phát ban đỏ.

Nếu bệnh ở vị trí âm hộ, âm đạo:

Sử dụng vaseline trước và sau khi quan hệ tình dục

Chườn lạnh cũng có thể giúp giảm ngứa, kích ứng và hạn chế sưng nề

Tránh không mặc quần áo quá chật

Nếu bệnh ở miệng

Đánh răng và vệ sinh răng miệng cẩn thận hai lần mỗi ngày để giúp răng, nướu khỏe mạnh.

Hạn chế các thức ăn quá mặn, quá cay hoặc chứa nhiều acid.

Tránh không sử dụng bia, rượu, hoặc các sản phẩm có chứa rượu.

Nguồn:

https://www.healthline.com/health/Liken-planus#complications

https://www.aad.org/diseases/a-z/Liken-planus-treatment

https://www.nhs.uk/conditions/Liken-planus/