“Mạng ảo, tổn thương thật”: 4 nguyên tắc bảo vệ trẻ em trong kỷ nguyên số

Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ sử dụng Internet cao, với gần 79,8 triệu người dùng, thời gian truy cập trung bình của người dân lên tới 6 giờ mỗi ngày. Đáng lưu tâm, đối với trẻ em, việc tiếp cận các thiết bị thông minh diễn ra rất sớm và liên tục: gần 97% trẻ được khảo sát sử dụng điện thoại từ 1 giờ/ngày và 27% sử dụng từ 5 giờ/ngày trở lên.

Phần lớn thời gian trực tuyến này lại dành cho giải trí, xem phim, nghe nhạc (86%), chứ không chỉ tập trung vào học tập. Chính sự gia tăng đáng kể về thời gian và mục đích sử dụng Internet này đã tạo ra một môi trường đầy rẫy nguy cơ, và sự xuất hiện của Trí tuệ nhân tạo (AI) đã khuếch đại những rủi ro đó lên một tầm mức mới.

Khi công nghệ là con dao hai lưỡi

AI, đặc biệt là AI tạo sinh (Generative AI), đang mang lại nhiều tiện ích cho trẻ em, biến nó thành công cụ hỗ trợ học tập thông minh (như Chat GPT, Gemini) và sáng tạo nội dung. Tuy nhiên, theo Đại uý Đinh Thị Như Hoa, sự dễ dàng tiếp cận này cũng kéo theo những thách thức trực tiếp, đặc biệt với tâm sinh lý non nớt của trẻ.

Nguy cơ đầu tiên là việc trẻ dễ dàng tiếp cận với thông tin sai lệch và nội dung không phù hợp, do các hệ thống AI tổng hợp dữ liệu từ kho lớn trên Internet mà không có bộ lọc độ tuổi hiệu quả.

Nghiêm trọng hơn là vấn đề rò rỉ thông tin cá nhân. Các trào lưu sử dụng AI để tạo ảnh chân dung, như trào lưu ảnh "mưa tuyết" gần đây, đang khiến dữ liệu sinh trắc học khuôn mặt của người dùng, bao gồm cả trẻ em, bị lộ ở mức báo động. Dữ liệu này có thể bị các nền tảng AI nước ngoài sử dụng để huấn luyện AI, tạo Deepfake, giả mạo, hoặc tống tiền, thậm chí vượt qua các xác thực an ninh như xác thực ngân hàng. Thêm vào đó, AI tạo sinh cũng bị lạm dụng để chỉnh sửa nội dung xâm hại trẻ em thông qua việc cắt ghép hình ảnh nhạy cảm.

Mặt trái của việc phụ thuộc vào AI là những tác động sâu sắc đến sự phát triển của trẻ. Việc tương tác quá nhiều với AI có thể dẫn đến hiện tượng "brain-rot" (tạm dịch là thối não) do làm giảm khả năng học tập chủ động và tư duy logic.

Đáng lo ngại hơn, AI đang trở thành "người bạn đồng hành" tâm lý bất đắc dĩ. Trẻ có thể coi AI như bạn thật, làm theo những lời khuyên sai lầm, gây hại về thể chất và tinh thần. Thống kê cho thấy, hơn 1 triệu người mỗi tuần nói với Chat GPT về ý định tự tử. Các chuyên gia cảnh báo rằng Chatbot có thể hùa theo cảm xúc tiêu cực của người dùng thay vì can thiệp đúng cách, dẫn đến những hậu quả đau lòng như các vụ kiện đã xảy ra tại Mỹ và Canada chống lại OpenAI.

Thiết lập lá chắn bảo vệ: Bốn nguyên tắc cốt lõi

Để đối phó với những thách thức phức tạp này, Đại uý Đinh Thị Như Hoa đã đưa ra một chiến lược bảo vệ dựa trên bốn nguyên tắc vững chắc:

Tuân thủ: Bắt đầu từ việc thiết lập các quy tắc sử dụng Internet trong gia đình. Bố mẹ cần đồng hành cùng con xây dựng bản cam kết về thời gian, mục đích và những giới hạn an toàn khi trực tuyến.

Thông minh: Cần phân loại độ tuổi để trang bị kiến thức phù hợp, bởi rủi ro của trẻ 5 tuổi khác với trẻ vị thành niên. Song song với các tài liệu giáo dục từ cơ quan chức năng, Bộ Công an khuyến khích bố mẹ sử dụng các giải pháp công nghệ như Google Family Link hay các thiết bị Wi-Fi quản lý kết nối để kiểm soát thời lượng và nội dung truy cập của trẻ tại nhà.

Thận trọng: Trẻ cần được dạy các kỹ năng nhận biết hành vi lừa đảo qua các chiêu thức như tên miền sai chính tả, tin nhắn hối thúc hành động. Đặc biệt, cần thiết lập tiêu chuẩn kết bạn trực tuyến, chỉ kết bạn với người đã gặp ngoài đời hoặc có bạn chung, đồng thời kiểm tra tính xác thực của tài khoản. Khi gặp các cuộc gọi rác hay lừa đảo, người dân cần phản ánh ngay tới tổng đài 156 để cơ quan chức năng có thêm dữ liệu truy vết, xử lý tội phạm.

Tử tế: Nguyên tắc cuối cùng là xây dựng văn hóa ứng xử văn minh trên mạng, bởi lẽ "Mạng ảo, tổn thương là thật". Khi gặp bất kỳ hành vi xâm hại nào, trẻ cần được khuyến khích dũng cảm lên tiếng và tìm sự hỗ trợ từ cơ quan công an hoặc Tổng đài 111.