Phụ nữ bản Thẳm góp phần đưa văn hóa Lự trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc

Những người phụ nữ lan tỏa văn hóa truyền thống

Ở bản Thẳm, xã Khun Há, câu chuyện bảo tồn văn hóa Lự luôn bắt đầu từ tiếng khung cửi. Phụ nữ nơi đây từ nhỏ đã được mẹ, bà truyền cho kỹ năng dệt vải chàm, nhuộm sáp ong, thêu hoa văn với những đường nét thể hiện tinh tế quan niệm thẩm mỹ của người Lự. Có thời điểm, nghề dệt tưởng chừng bị mai một khi nhiều gia đình chuyển sang làm nương rẫy hoặc đi làm ăn xa.

Nhưng vài năm trở lại đây, nhờ định hướng phát triển du lịch cộng đồng, phụ nữ bản Thẳm đã chủ động khôi phục nghề dệt. Nhiều tổ nhóm phụ nữ được thành lập, cùng nhau dệt thổ cẩm, chia sẻ nguyên liệu, hướng dẫn nhau gìn giữ chuẩn mực kỹ thuật truyền thống. Những chiếc váy, chiếc áo, khăn quàng, túi thổ cẩm… do chính đôi tay phụ nữ làm ra trở thành sản phẩm được du khách yêu thích.

Không chỉ bán sản phẩm, chị em còn tổ chức trải nghiệm dệt vải cho du khách. Hành trình “trải sáp – nhuộm chàm – se sợi – dệt thổ cẩm” hiện diện sống động ngay trong gian nhà sàn. Nhiều du khách chia sẻ rằng trải nghiệm ấy khiến họ hiểu hơn công sức của người phụ nữ Lự, đồng thời trân trọng những giá trị văn hóa được giữ gìn qua từng đường kim mũi chỉ.

Văn hóa của người Lự không chỉ nằm trong hoa văn trang phục, mà còn trong những điệu múa, câu hát chứa đầy tinh thần lạc quan. Trong hành trình xây dựng sản phẩm du lịch cộng đồng, phụ nữ bản Thẳm đóng vai trò chủ đạo trong việc thành lập và duy trì các đội văn nghệ phục vụ khách du lịch.

Những điệu múa Bông, múa Xòe, múa Cồng, những bài dân ca nói về tình yêu đôi lứa, sự gắn bó bản làng, lễ hội mùa màng… đều được tập luyện thường xuyên và biểu diễn vào buổi tối khi có khách đến bản. Sân khấu không phải là nơi xa hoa, mà là ngay sân nhà sàn hoặc bãi đất giữa bản. Nhưng chính sự mộc mạc ấy lại tạo nên sức hút đặc biệt, giúp du khách cảm nhận trọn vẹn nét đẹp văn hóa Lự.

Điều đáng quý là nhiều em gái, phụ nữ trẻ chủ động tham gia đội văn nghệ, học lại những bài hát, điệu múa tưởng như chỉ còn trong ký ức của thế hệ trước. Du lịch vì thế trở thành động lực để văn hóa phi vật thể được hồi sinh mạnh mẽ.

Phụ nữ giữ vai trò chủ thể phát triển du lịch cộng đồng

Nếu như trước đây, phụ nữ người dân tộc Lự chủ yếu gắn với công việc nội trợ và nương rẫy, thì nay, trong mô hình du lịch cộng đồng ở bản Thẳm, họ trở thành chủ thể chính. Từ việc làm homestay, nấu ăn truyền thống, hướng dẫn tham quan, biểu diễn văn nghệ cho đến bán sản phẩm thủ công, phụ nữ đều tham gia tích cực và có thu nhập ổn định.

Nhiều gia đình mạnh dạn cải tạo nhà sàn thành homestay theo hướng giữ nét truyền thống nhưng có tiện nghi tối thiểu. Phụ nữ là người biết rõ nhất cách sắp đặt không gian sống vừa đậm chất Lự, vừa mang tính trải nghiệm. Bữa cơm tiếp khách cũng được chị em chuẩn bị với những món đặc trưng như cá suối nướng, xôi nếp nương, canh rau rừng, thịt treo gác bếp… tạo ấn tượng khó quên với du khách.

Sự tham gia của phụ nữ không chỉ giúp tăng thu nhập cho gia đình mà còn thay đổi nhận thức trong cộng đồng: Phụ nữ có thể làm kinh tế, có thể dẫn dắt mô hình phát triển du lịch, có thể trở thành những “đại sứ văn hóa” thực sự của bản.

Một trong những điểm nhấn của du lịch bản Thẳm là hệ thống nhà sàn truyền thống còn được gìn giữ khá nguyên vẹn. Phụ nữ đóng vai trò then chốt trong việc giữ gìn không gian sống này. Từ việc dọn dẹp, bảo quản cột gỗ, mái lá, đến việc trưng bày khung cửi, chum chàm, đồ dùng sinh hoạt truyền thống, tất cả đều được phụ nữ chăm chút tỉ mỉ.

Nhờ đó, mỗi nhà sàn ở bản Thẳm không chỉ là nơi ở, mà còn là một “bảo tàng sống” về văn hóa Lự. Du khách đến đây có thể nhìn, chạm, trải nghiệm và hiểu hơn cách người Lự thích ứng với thiên nhiên qua kiến trúc nhà sàn, nếp sinh hoạt và vật dụng truyền thống.

Kết nối truyền thống mở đường phát triển tương lai

Nhờ sự góp sức của phụ nữ, văn hóa Lự đã và đang trở thành nguồn lực quan trọng cho phát triển kinh tế của bản Thẳm. Sản phẩm du lịch ngày càng hoàn thiện, bao gồm: Dệt thổ cẩm và trải nghiệm thủ công; ẩm thực truyền thống; biểu diễn dân ca dân vũ; du lịch homestay nhà sàn; trải nghiệm đời sống, phong tục Lự.

Những mô hình này giúp nhiều hộ gia đình tăng thu nhập rõ rệt, tạo việc làm cho phụ nữ, đặc biệt là nhóm phụ nữ bị hạn chế cơ hội lao động trước đây. Bản Thẳm nhờ đó đã trở thành điểm sáng du lịch cộng đồng độc đáo ở địa phương.

Bên cạnh những kết quả tích cực, phụ nữ bản Thẳm cũng đang đối diện với nhiều thách thức: Nguồn nhân lực trẻ rời bản đi học, đi làm; nghề dệt truyền thống đối mặt với cạnh tranh từ hàng công nghiệp; du lịch phát triển nhanh có nguy cơ làm biến dạng bản sắc.

Để phát triển bền vững, cần tiếp tục: Tổ chức lớp truyền dạy nghề dệt cho thanh thiếu nữ; hỗ trợ phụ nữ cải tiến mẫu mã sản phẩm nhưng vẫn giữ kỹ thuật truyền thống; nâng cao kỹ năng du lịch, kỹ năng giao tiếp cho các nhóm phụ nữ làm homestay; xây dựng chuỗi sản phẩm du lịch gắn liền thương hiệu văn hóa Lự; tăng cường sự tham gia của phụ nữ vào các tổ hợp tác, hợp tác xã du lịch.

Phụ nữ bản Thẳm hôm nay không chỉ là những người gìn giữ văn hóa, mà còn là người truyền cảm hứng, biến giá trị văn hóa Lự thành nguồn thu nhập, thành tài sản chung của cộng đồng. Họ chính là cầu nối giữa quá khứ và tương lai, giữa bản sắc truyền thống và sự phát triển kinh tế mới.

Văn hóa Lự nhờ thế không còn là “kho tàng để ngắm”, mà đã trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, sống động, có giá trị thực tiễn. Và trong hành trình ấy, những người phụ nữ Lự ở bản Thẳm xứng đáng được gọi là “linh hồn” của sự chuyển mình đầy tự hào này.