Phụ nữ nông thôn còn thiếu kỹ năng hòa nhập không gian số

Kết quả nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới cho thấy, dù phụ nữ nông thôn có động lực để tham gia "không gian số", nhưng kỹ năng và an toàn số vẫn còn hạn chế, khiến việc tận dụng công nghệ vào sản xuất, kinh doanh chưa phổ biến. 

Xung quanh vấn đề này, PV Báo PNVN đã có cuộc trao đổi với TS. Vũ Thị Thanh - Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới.

PV: Theo bà, đâu là những thách thức khiến phụ nữ nông thôn đang bị "nghèo thông tin" trong tiến trình chuyển đổi số?

TS. Vũ Thị Thanh: Thứ nhất là về mặt kinh tế, nhiều phụ nữ nông thôn hiện nay không sở hữu các thiết bị số hiện đại có thể tiếp cận internet, ví dụ như điện thoại thông minh cho riêng mình. Họ vẫn có xu hướng hy sinh, tiết kiệm tiêu dùng của bản thân nhưng lại sẵn sàng dành tiền cho chồng con mua các thiết bị số. Trong nhiều gia đình, việc "nâng cấp" điện thoại thường dành cho đàn ông, còn phụ nữ thường dùng lại điện thoại cũ của chồng, con. Phụ nữ ngại bỏ ra một khoản tiền lớn để mua những thiết bị phục vụ tốt cho việc tìm kiếm thông tin hoặc làm việc, kinh doanh trên nền tảng số.

Kế đến là thách thức về kỹ năng số. Họ chưa biết cách tìm kiếm, đánh giá và sử dụng thông tin đáng tin cậy trên mạng. Trong khi lượng thông tin trực tuyến hiện nay rất lớn, phụ nữ nông thôn lại thiếu kỹ năng nhận diện nguồn chính thống nên dễ tin nhầm, dễ bị tác động tiêu cực.

Vì vậy, họ vẫn bị "nghèo thông tin" khi thiếu cả công cụ, kỹ năng và sự tự tin để tham gia không gian số.

PV: Bà lý giải thế nào về việc phụ nữ nông thôn có động lực số cao nhưng kỹ năng và an toàn số lại thấp?

TS. Vũ Thị Thanh: Phụ nữ nông thôn có động lực số cao bởi hiện nay công nghệ số phát triển mạnh, có ảnh hưởng sâu rộng tới đời sống. Ở chừng mực nào đó, chúng tạo điều kiện thuận lợi hơn cho cuộc sống của phụ nữ. Họ dùng điện thoại để giao lưu, trò chuyện với con cháu ở xa, gọi video qua Zalo không tốn phí; hoặc xem phim, nghe nhạc để giải trí,... Điều này giúp cho đời sống tinh thần của họ tốt hơn, kết nối gia đình thuận lợi hơn.

Tuy nhiên, kỹ năng số của phụ nữ nông thôn còn yếu do chưa có nhiều hoạt động hỗ trợ phù hợp để giúp họ nâng cao năng lực sử dụng công nghệ. Các hoạt động của Hội LHPN một số địa phương giúp chị em nâng cao kỹ năng số còn có hạn chế nhất định. Đặc biệt, nhiều phụ nữ nông thôn còn tự định kiến về năng lực bản thân. Họ tự cho rằng mình "kém công nghệ", nên ngại học hỏi, ngại thử. Chính sự tự ti ấy khiến nhiều phụ nữ chưa sẵn sàng tiếp cận các công cụ mới.

Về an toàn số, đây là một vấn đề cần được quan tâm. Nhiều phụ nữ nông thôn dễ cả tin, thiếu kỹ năng nhận biết các hành vi lừa đảo hoặc các rủi ro trực tuyến. Họ không có kỹ năng bảo mật thông tin cá nhân, không biết cách giữ an toàn cho tài khoản mạng xã hội hay tài khoản ngân hàng. Vì thế, nhiều người dễ bị mất thông tin, bị lừa đảo hoặc gặp rắc rối khi giao dịch trực tuyến.

PV: Thực tế cho thấy chỉ bộ phận nhỏ phụ nữ nông thôn áp dụng công nghệ vào sản xuất, kinh doanh. Theo bà, cần những giải pháp nào để biến động lực số thành sinh kế số bền vững?

TS. Vũ Thị Thanh: Trước hết, phải nâng cao nhận thức về lợi ích kinh tế của công nghệ số mang lại. Nhiều người vẫn xem thiết bị số chỉ là phương tiện để giải trí, chứ chưa nhận ra lợi ích về mặt kinh tế mà nó có thể mang lại cho hoạt động kinh tế của họ.

Thực tế cho thấy, tỷ lệ phụ nữ nông thôn sử dụng công nghệ và thiết bị số để phục vụ hoạt động kinh tế còn thấp. Ngay cả khi họ nhận thức được lợi ích mà công nghệ có thể mang lại, thì vẫn thiếu kỹ năng để khai thác và tận dụng hiệu quả những lợi ích ấy.

Ví dụ, nhiều phụ nữ bán hàng nông sản vẫn không biết cách đăng bài, chụp ảnh, rao bán sản phẩm. Vì thế, họ phải nhờ con cháu chụp ảnh, đăng bán hộ, nhận tiền hộ, bởi họ ngại giao dịch trực tuyến, sợ chuyển khoản "không an toàn", thích giao dịch bằng tiền mặt hơn.

Vì vậy, cần có những chương trình đào tạo cụ thể và phù hợp, hướng dẫn kỹ năng sử dụng nền tảng số trong hoạt động kinh tế như bán hàng qua mạng xã hội, giao dịch ngân hàng điện tử, truy cập mua bán trên các sàn thương mại điện tử. Đồng thời phải xây dựng các trang thông tin chính thống, dễ sử dụng, chuyên hướng dẫn kỹ thuật sản xuất, kinh doanh cho phụ nữ nông thôn. Khi có nguồn thông tin đáng tin cậy và dễ tiếp cận, họ mới tự tin học và áp dụng.

PV: Từ thực tế nghiên cứu, theo bà, chính sách chuyển đổi số nên chú trọng điều gì để phụ nữ nông thôn thực sự hòa nhập và hưởng lợi?

TS. Vũ Thị Thanh: Thứ nhất phải nâng cao kỹ năng sử dụng cơ bản, giúp phụ nữ biết truy cập, tìm kiếm và vận dụng thông tin số vào đời sống. Thứ hai là đào tạo kỹ năng an toàn thông tin. Thứ ba là hướng dẫn kỹ năng ứng dụng nền tảng số trong hoạt động kinh tế.

Ví dụ như không chỉ bán hàng trên mạng xã hội Facebook, ứng dụng zalo mà cần biết khai thác các sàn thương mại điện tử. Hoặc như việc sử dụng tài khoản ngân hàng, theo kết quả khảo sát của chúng tôi, phụ nữ trung tuổi trở lên ở địa bàn nông thôn hầu như ít có tài khoản ngân hàng. Ngay cả những người buôn bán nông sản thường ngày ở chợ địa phương vẫn thích thanh toán tiền mặt hơn, vì họ không tin vào sự an toàn từ giao dịch điện tử. Hay thực tế, nhiều người có VNeID nhưng không biết dùng, không biết cả mật khẩu của mình vì họ chỉ được người khác cài giúp vào điện thoại mà không bao giờ sử dụng. Điều đó cho thấy họ chưa tận dụng được các tiện ích số phục vụ đời sống và công việc.

Một vấn đề nữa là tâm lý "tin kinh nghiệm hơn công nghệ". Phụ nữ nông thôn thường dựa vào kinh nghiệm sản xuất truyền thống; khi lên mạng, họ không biết thông tin nào chuẩn, thông tin nào sai, nên quay về với thói quen, kinh nghiệm của họ trong sản xuất nông nghiệp.

Vì vậy, cần xây dựng những nguồn thông tin chính thống, dễ sử dụng, thân thiện với phụ nữ nông thôn, chẳng hạn như các trang chuyên cung cấp kỹ năng, hướng dẫn trồng trọt, chăn nuôi, kinh doanh. Nếu có nền tảng đáng tin cậy, giao diện đơn giản, dễ thao tác, thì phụ nữ nông thôn sẽ dễ dàng tiếp cận, học hỏi và áp dụng hơn.

PV: Bà kỳ vọng "Bình dân học vụ số" sẽ tạo ra thay đổi gì cho phụ nữ nông thôn và làm thế nào để phong trào này không dừng ở khẩu hiệu mà thực sự đi vào đời sống?

TS. Vũ Thị Thanh: Giống như phong trào bình dân học vụ xưa, người biết chữ dạy người chưa biết chữ, thì "bình dân học vụ số" hôm nay cần thúc đẩy để làm sao những người sử dụng tốt, thành thạo công nghệ số sẽ hướng dẫn cho người chưa tốt.

Phong trào này cần được triển khai sâu rộng và gắn chặt với cộng đồng địa phương, thông qua hoạt động của các câu lạc, tổ truyền thông cộng đồng, các nhóm sinh hoạt, các hoạt động của Hội LHPN, kết hợp với Đoàn Thanh niên.

Những người biết sử dụng công nghệ tốt có thể hướng dẫn những người chưa biết bằng những cách đơn giản, dễ hiểu nhất. Quan trọng là "cầm tay chỉ việc", hướng dẫn chậm rãi, gần gũi thì mới hiệu quả. Còn những buổi hội thảo hay tập huấn quy mô lớn, thiên về hướng dẫn qua thuyết trình, thì phụ nữ nông thôn khó tiếp thu và không làm theo được.

Nếu duy trì đều đặn, định kỳ, phong trào này sẽ giúp phụ nữ nông thôn thực sự học được, làm được, từng bước làm chủ công nghệ và làm chủ cuộc sống của mình.

PV: Xin trân trọng cám ơn bà!