Thắp lửa đam mê tiếng Tày cho học sinh vùng cao

Hành trình lan tỏa tiếng nói cội nguồn

Đến xã Vân Sơn, nhiều người không khỏi ngạc nhiên khi nghe tiếng đọc bài bằng tiếng Tày vang lên từ một lớp học đặc biệt từ Trường THCS Vân Sơn. Đó là lớp học do chính cô giáo Dương Thị Bền giảng dạy, nơi tình yêu ngôn ngữ mẹ đẻ được lan tỏa từ trái tim cô giáo đến tâm hồn non trẻ của các em.

Cô Bền sinh ra và lớn lên tại thôn Gà, một ngôi làng có đông đồng bào dân tộc Tày sinh sống. Ngay từ nhỏ, cô đã thấm nhuần những giá trị văn hóa của dân tộc mình. Cô nhận thấy, trong mỗi câu ca, tiếng hát, mỗi câu chuyện cổ của người Tày đều chứa đựng vốn sống, kinh nghiệm lao động, kiến thức về giữ gìn sức khỏe, và quan niệm sâu sắc về tình yêu con người, quê hương, đất nước.

Với ước mơ trở thành cô giáo, cô phải vượt qua quãng đường gần chục cây số để đến học tại Trường Phổ thông dân tộc nội trú huyện. Năm 2001, cô đỗ vào Khoa Sư phạm Lịch sử, Trường Cao đẳng Ngô Gia Tự Bắc Giang (nay là Trường Cao đẳng Bắc Giang). Sau khi tốt nghiệp, cô trở về giảng dạy tại Trường THCS An Lạc, huyện Sơn Động cũ. Đến năm 2011, cô Bền chuyển về công tác tại Trường THCS Vân Sơn.

Là một người con của dân tộc Tày, cô Bền luôn canh cánh nỗi lo về việc tiếng mẹ đẻ đang dần mai một. Cô nhận thấy phần lớn học sinh, thậm chí cả thế hệ thanh niên và trung niên, không còn sử dụng tiếng Tày trong giao tiếp hằng ngày. Từ nỗi niềm ấy, cô khao khát được dạy tiếng Tày cho các em, để tiếng nói của cha ông được bảo tồn và phát triển.

Bắt đầu từ những việc làm đơn giản, cô Bền tự ghi chép lại những từ ngữ mình biết, học hỏi thêm qua giao tiếp với người thân. Điều đặc biệt là từ gia đình bố mẹ đẻ đến gia đình chồng, mọi người đều là người Tày và luôn sử dụng tiếng Tày để trò chuyện. Nhờ vậy, vốn ngôn ngữ địa phương của cô được trau dồi mỗi ngày. Đây là một điều hiếm thấy trong xã hội hiện đại, khi nhiều gia đình trẻ đã không còn duy trì thói quen này.

Với mong muốn lan tỏa tình yêu ngôn ngữ dân tộc, ban đầu cô Bền truyền dạy tiếng Tày cho con cháu trong họ. Chỉ sau một thời gian ngắn, bọn trẻ đã có thể chuyện trò bằng tiếng Tày một cách râm ran. Thấy vậy, nhiều gia đình trong làng đã gửi con đến học.

Lớp học tiếng Tày miễn phí của cô ngày càng đông, thu hút cả những bạn trẻ có niềm đam mê với văn hóa truyền thống. Trong ngôi nhà nhỏ của mình ở thôn Phe, xã Vân Sơn, gần 5 năm nay, giữ nếp truyền thống, khi dạy ngôn ngữ Tày cho các em thơ, cô đều mặc trang phục dân tộc.

Từ năm học 2023-2024, tiếng Tày đã chính thức được đưa vào giảng dạy trong hoạt động giáo dục địa phương tại Trường THCS Vân Sơn. Điều này đã tiếp thêm động lực cho cô Bền và các em học sinh.

Thầy giáo Phạm Văn Sĩ, Hiệu trưởng nhà trường, cho biết thêm, nhà trường đã thành lập Câu lạc bộ gìn giữ và phát triển ngôn ngữ Tày với 30 thành viên là cán bộ, giáo viên và học sinh. Cô Bền được giao trọng trách truyền dạy tiếng Tày cho câu lạc bộ.

Để nâng cao hiệu quả giảng dạy, ngoài tài liệu in giấy, cô đã dày công biên soạn bài giảng điện tử có hình ảnh và video minh họa. Với giọng nói truyền cảm, cô đã gợi mở, dẫn dắt học trò say sưa học cách phát âm, nghe, nói theo từng chủ đề. Qua đó, cô không chỉ dạy ngôn ngữ mà còn giới thiệu về lịch sử, văn hóa dân tộc Tày gắn liền với đời sống của người dân trên mảnh đất Vân Sơn.

Bảo tồn, phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống

Không chỉ dừng lại ở việc truyền dạy, cô Bền còn dấn thân vào một hành trình đầy thử thách là sưu tầm, biên soạn tài liệu giảng dạy. Ban đầu, cô tự soạn một cuốn giáo trình đơn giản, dễ học, dễ nhớ với các nội dung cơ bản như chào hỏi, số đếm, cách xưng hô và giới thiệu đồ vật sinh hoạt.

Cô nhận thấy rằng ngôn ngữ của đồng bào dân tộc Tày rất phong phú, giàu tính biểu cảm nhưng chưa được biên soạn thành sách. Các tư liệu chỉ tồn tại trong trí nhớ của người cao tuổi, thầy cúng, hoặc được thể hiện qua các họa tiết trên trang phục và trong các lễ nghi truyền thống.

Với lòng kiên trì, cô Bền đã đi khắp các thôn, bản có người Tày sinh sống trên địa bàn huyện Sơn Động để sưu tầm tư liệu. Thậm chí, cô còn lặn lội sang sườn Tây dãy núi Trán Voi để tìm hiểu tiếng nói của người Tày ở địa bàn lân cận thuộc tỉnh Lạng Sơn. Cô tỉ mỉ ghi chép, mở rộng vốn từ ngữ theo từng chủ đề, đồng thời tìm kiếm, sưu tầm các bài thơ, bài hát, truyện dân gian, bài cúng và bài thuốc dân gian.

Trải qua một thời gian dài tìm tòi, nghiên cứu, cô đã biên soạn thành công cuốn giáo trình giảng dạy tiếng Tày từ cơ bản đến nâng cao, chứa đựng nhiều kiến thức chuyên sâu về văn hóa, tập tục sinh hoạt, lễ nghi của người Tày. Đây không chỉ là nguồn tài liệu quý cho học sinh mà còn là cơ sở để các nhà nghiên cứu tìm hiểu về văn hóa và ngôn ngữ của dân tộc Tày.

Ngoài việc giảng dạy và biên soạn, cô Bền còn là một hạt nhân văn nghệ tiêu biểu, giữ vai trò quan trọng trong câu lạc bộ hát then của xã. Cô tích cực tham gia các phong trào văn hóa, văn nghệ, góp phần giúp câu lạc bộ đạt nhiều giải cao trong các cuộc giao lưu hát then, đàn tính giữa các tỉnh miền núi phía Bắc.

Với những đóng góp nổi bật, cô giáo Dương Thị Bền đã nhận được nhiều sự ghi nhận từ các cấp chính quyền. Trong hai năm 2023 và 2024, cô lần lượt được Chủ tịch UBND tỉnh và Chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh tặng Bằng khen vì có thành tích xuất sắc trong các phong trào thi đua góp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tỉnh Bắc Giang (nay là tỉnh Bắc Ninh).

Các đề tài, sáng kiến của cô cũng đã được ứng dụng vào thực tiễn giảng dạy, như: "Tìm hiểu, giới thiệu, biên soạn tài liệu học tiếng Tày vận dụng vào giảng dạy chương trình giáo dục địa phương cho học sinh Trường THCS Vân Sơn"; "Tìm hiểu và gìn giữ dân ca của dân tộc Tày tại Sơn Động" và "Một số nét văn hóa bản địa của người Tày ở xã Vân Sơn".

Năm 2024, cô Bền được Ban Dân tộc tỉnh (nay là Sở Dân tộc và Tôn giáo) chọn làm thành viên hội đồng biên dịch ngôn ngữ dân tộc Tày tỉnh Bắc Giang, tham gia vào công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát triển văn hóa vùng đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh.

Bằng tình yêu tha thiết với ngôn ngữ và văn hóa dân tộc, cô Bền đã thắp lên ngọn lửa đam mê trong lòng các thế hệ học sinh vùng cao. Cô không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn trao cho các em niềm tự hào về cội nguồn. Công việc của cô góp phần tích cực vào công cuộc bảo tồn, phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống, đồng thời tạo động lực phát triển du lịch cộng đồng, xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.