Thấy gì sau chương trình truyền dạy và phục dựng Lễ mừng lúa mới?

Làm thế nào để thế hệ trẻ thực sự yêu, hiểu và gắn bó với văn hóa dân tộc mình? Làm thế nào để những lễ hội truyền thống không chỉ dừng lại ở các sự kiện của riêng xóm làng mà trở thành những sản phẩm văn hóa – du lịch đặc sắc, vừa giữ được hồn cốt bản sắc, vừa tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng? Đó chính là những câu hỏi lớn được đặt ra sau mỗi mùa lễ hội. Đây cũng là "thước đo" cho thành công lâu dài của những chương trình phục dựng như thế.

Có thể nói, chương trình phục dựng và truyền dạy Lễ phục dựng mừng lúa mới của đồng bào Giẻ Triêng tại làng Đăk Răng (Dục Nông, Quảng Ngãi) là "lớp học thực tế" quý giá, khơi dậy niềm tự hào và tình yêu văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ.

Với các em học sinh, lễ hội như một lớp học ngoại khóa sống động và đầy sắc màu. Qua việc tham gia các tiết mục văn nghệ, tận mắt chứng kiến nghi thức cúng Thần Lúa thiêng liêng hay hào hứng hòa mình vào các trò chơi dân gian như bắt vịt, kéo co... những nét đẹp văn hóa dân tộc không còn nằm trong sách vở mà thấm sâu vào tâm hồn các em một cách tự nhiên. Đó là cách giáo dục hiệu quả nhất để vun đắp lòng tự hào và ý thức gìn giữ cội nguồn ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Với các già làng và nghệ nhân, dân làng… đây là dịp quý giá để ôn lại truyền thống. Trong không gian lễ hội, những câu chuyện kể về nguồn gốc dân tộc, những kỹ năng dệt thổ cẩm tinh xảo hay nghệ thuật đan lát thủ công được truyền dạy trực tiếp cho thế hệ kế cận. Qua đó, mỗi người dân trong làng đều nhận thức rõ hơn vai trò là một "sứ giả văn hóa", có trách nhiệm trao truyền nhiều hơn cho người trẻ…

Dưới góc độ quản lý, lễ hội là cơ hội để chính quyền địa phương gần gũi và thấu hiểu đời sống văn hoá của bà con, đặc biệt là trong bối cảnh sáp nhập địa bàn rộng với nhiều cán bộ mới về địa phương nhận nhiệm vụ. Sau khi rút kinh nghiệm từ chương trình phục dựng và truyền dạy Lễ phục dựng mừng lúa mới sẽ là tiền đề để địa phương trăn trở, xây dựng những kế hoạch dài hơi nhằm biến lễ hội thành một sản phẩm du lịch đặc sắc, tạo ra sinh kế và công ăn việc làm tại chỗ cho người dân tại địa phương.

Để bảo tồn và phát huy văn hoá truyền thống của đồng bào Giẻ Triêng nói riêng và các dân tộc thiểu số Tây Nguyên nói chung, TS. Chử Thị Thu Hà, Giảng viên Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, cho rằng việc trang bị kiến thức nền tảng cho cộng đồng là bước đi tiên quyết. Qua thực tế lớp tập huấn cho đồng bào Giẻ Triêng tại xã Dục Nông (Quảng Ngãi), bà nhấn mạnh rằng chương trình cần sự kết hợp hài hòa giữa lý thuyết và thực hành:

Về lý thuyết, đây là nền tảng để bà con hiểu sâu hơn về ý nghĩa phong tục của chính dân tộc mình. Thực tế cho thấy nhiều bạn trẻ chưa nắm rõ giá trị văn hóa, thậm chí một số nghệ nhân dù thực hành thành thạo nhưng do tuổi tác đã dần quên đi ý nghĩa cốt lõi hoặc chưa có nhiều kinh nghiệm trong truyền đạt kiến thức cho thế hệ trẻ. Vậy nên, khi lý thuyết được hiểu đúng, bà con mới thực sự trân trọng và có ý thức giữ gìn.

Về thực hành, để bà con có thể trực tiếp khai thác văn hóa làm du lịch, cần các buổi "cầm tay chỉ việc", hướng dẫn cụ thể về kỹ năng và quy trình. Đặc biệt, việc tổ chức các chuyến tham quan mô hình du lịch cộng đồng tại các địa phương khác sẽ tạo động lực mạnh mẽ để người dân về xây dựng quê hương.

Công tác bảo tồn và phát huy chỉ thực sự hiệu quả khi dựa vào chính người dân địa phương – những chủ thể văn hóa đích thực. Chính quyền, cán bộ văn hóa cần giúp bà con nhận thức rõ vai trò trung tâm của mình: họ không chỉ là người tham gia mà phải là người đề xuất ý tưởng, tổ chức và thực hiện lễ hội. Chỉ khi cộng đồng tự tay vận hành, lễ hội mới giữ được đúng bản sắc và sự sống động tự nhiên.

TS. Chử Thị Thu Hà cũng nhấn mạnh: Trong quá trình chuyển hóa lễ hội thành sản phẩm du lịch, cần có chiến lược phát triển phù hợp. 

Phần Lễ (Linh hồn di sản) phải được tôn trọng và giữ nguyên vẹn các giá trị truyền thống, sự thiêng liêng và tính nguyên bản. Đây là ranh giới không thể xâm phạm để bảo vệ bản sắc.

Phần Hội có thể khai thác linh hoạt để tăng tính hấp dẫn. Nên khuyến khích du khách cùng tương tác thông qua các hoạt động như: Chuẩn bị lễ vật, làm bánh truyền thống, chơi trò chơi dân gian, múa xoang hay đánh cồng chiêng.

Bà Y Hồng, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam xã, Chủ tịch Hội LHPN xã Dục Nông (Quảng Ngãi) chia sẻ: "Trong chương trình phục dựng Lễ mừng lúa mới vừa qua, nhiều chị em, hội viên phụ nữ trực tiếp đảm nhiệm các khâu quan trọng từ truyền dạy múa xoang, dệt thổ cẩm, tham gia nghi thức cúng… Tôi mong các lễ hội như thế này sẽ được hỗ trợ tổ chức thường xuyên để phụ nữ và cộng đồng chủ động hơn trong việc giới thiệu, quảng bá các sản phẩm đặc trưng… tới du khách trong và ngoài nước. Ở góc độ cán bộ Hội, tôi cũng sẽ thường xuyên hỗ trợ chị em tham gia các lớp tập huấn, dạy nghề truyền thống, xây dựng những hội viên nòng cốt, hiểu sâu về các nghi thức của dân tộc mình để cùng góp sức với địa phương khi có việc cần".