Từ lễ hội tế thần nước của người Pa Cô: Thanh niên đã bắt đầu vào cuộc

Không còn chỉ là một lễ hội được phục dựng, lễ tế thần nước của người Pa Cô tại thôn A Năm (xã A Lưới 1, TP Huế) sau khi kết thúc đã để lại nhiều tín hiệu xã hội đáng chú ý. 

Từ sự hào hứng của lớp trẻ, sự yên tâm của người cao tuổi đến những định hướng rõ ràng từ chính quyền địa phương, có thể thấy lễ hội lần này không chỉ làm sống lại một nghi thức truyền thống, mà còn mở ra một chu trình bảo tồn mới.

Giới trẻ hào hứng

Buổi chiều ở thôn A Năm, sau khi lễ hội đã khép lại vài ngày, sân nhà cộng đồng vẫn chưa ngưng tiếng chiêng. Không có lịch tập chính thức, không có ai phân công nhưng nhóm thanh niên trong thôn vẫn tự rủ nhau ra sân tập lại những điệu múa vòng, những nhịp chiêng đã được học trong buổi truyền dạy trước lễ hội.

Hồ Thị Tâm (18 tuổi) là một trong những người trẻ thường xuyên có mặt ở đây. Em cho biết trước đây lễ tế thần nước đối với mình chỉ là "chuyện của người lớn".

"Ngày trước tụi em chỉ đứng ngoài xem, nghe chiêng rồi về. Nhưng sau khi được học và xem lễ đầy đủ, tụi em mới hiểu vì sao phải dựng nêu, vì sao phải múa, hát. Tự nhiên thấy lễ này cũng là việc của mình", Tâm nói.

Theo Tâm, điều khiến em thay đổi không phải là sự hoành tráng của lễ hội, mà là cảm giác được đứng giữa cộng đồng, được nghe tiếng chiêng vang lên và thấy mình thuộc về một không gian văn hóa rất riêng của người Pa Cô.

"Nghe chiêng là muốn bước vô vòng múa liền. Giờ tụi em mong có dịp được trực tiếp tham gia, chứ không chỉ đứng ngoài nhìn nữa", Tâm cười.

Không chỉ Tâm, nhiều bạn trẻ khác cũng có chung cảm nhận. Họ bắt đầu hỏi về lời khấn, hỏi về ý nghĩa từng điệu múa, từng loại lễ vật. Những câu hỏi mà trước đây chỉ người già mới đặt ra, giờ được nhắc lại trong các buổi trò chuyện giữa thanh niên với nhau.

"Mấy đứa nhỏ giờ không chỉ quay clip đăng mạng nữa. Tụi nó bắt đầu muốn học thật", một già làng tại thôn A Năm chia sẻ.

Già làng hài lòng

Ngồi trước hiên nhà sàn nhìn ra suối A Lin, già làng Hồ Tâu (70 tuổi) cho biết, trong nhiều năm ông từng lo rằng lễ tế thần nước sẽ chỉ còn tồn tại trong ký ức của người già.

"Có thời gian lễ không tổ chức, thanh niên cũng không ai hỏi. Tôi nghĩ mai mốt chắc chỉ còn mấy ông già nhớ", ông Tâu nói.

Nhưng sau lễ hội vừa qua, ông cho biết mình đã yên tâm hơn. "Bây giờ tụi trẻ bắt đầu hỏi lại: vì sao phải dựng nêu, vì sao phải múa vòng, vì sao phải cúng nước. Có người hỏi là tôi biết lễ này còn sống", ông Tâu chia sẻ.

Theo già làng, điều quan trọng nhất không phải lễ hội tổ chức lớn hay nhỏ, mà là còn người hiểu và muốn giữ. "Lễ mà không có người kế tục thì cũng mất. Thấy tụi nhỏ ngồi nghe già làng giảng là mừng rồi. Không sợ mất nữa", ông Tâu nói.

Với nhiều người cao tuổi trong thôn, lễ hội năm nay không chỉ là dịp vui, mà còn là một sự "xác nhận", văn hóa Pa Cô chưa bị đứt đoạn như họ từng lo lắng. Sự hài lòng ấy không ồn ào, nhưng sâu sắc, bởi đó là sự yên tâm của những người đã dành cả đời để giữ gìn nghi lễ của dân tộc mình.

Chính quyền đặt niềm tin

Ở góc độ quản lý, ông Lê Hoàng Vũ Hải Quang, Phó Chủ tịch UBND xã A Lưới 1, Trưởng ban Tổ chức lễ hội, đánh giá, lễ hội năm nay đã tạo ra một chuyển biến quan trọng trong cộng đồng.

"Điều chúng tôi thấy rõ nhất là thanh niên bắt đầu chủ động. Không chỉ đến xem, mà muốn học, muốn tham gia. Đây là điều nhiều năm nay địa phương rất mong", ông Quang nói.

Theo ông Quang, lễ hội không chỉ dừng lại ở việc phục dựng nghi thức, mà đã bắt đầu hình thành lực lượng kế thừa, một yếu tố sống còn để bảo tồn lâu dài.

"Già làng ngày càng lớn tuổi, người hiểu lễ ngày càng ít. Nếu lớp trẻ không học ngay bây giờ, 10 năm nữa sẽ không còn ai làm lễ", ông Quang nhận định.

Mục tiêu trong thời gian tới là từng bước xây dựng lực lượng thanh niên có thể thực hành nghi lễ, đánh chiêng, múa vòng, hiểu lời khấn và sau này trở thành hạt nhân cho các hoạt động văn hóa - du lịch cộng đồng.

"Lễ hội không chỉ là tín ngưỡng. Nó còn là tài sản văn hóa và tài nguyên du lịch. Khi người trẻ tham gia, lễ có thể trở thành sinh kế, thành nghề, chứ không chỉ là kỷ niệm", ông Quang nói.

Theo ông Quang, đây cũng là cách để giữ người trẻ ở lại quê hương, tạo việc làm từ chính bản sắc văn hóa của mình.

Nhìn lại lễ hội tế thần nước năm nay, điều đáng chú ý không chỉ nằm ở nghi thức được phục dựng, mà ở chu trình xã hội đang hình thành. Người già truyền dạy, người trẻ tiếp nhận, chính quyền đồng hành và cộng đồng bắt đầu nhìn thấy tương lai từ chính văn hóa của mình.

Khi thanh niên tự rủ nhau tập chiêng, khi người già yên tâm vì có người kế tục, khi chính quyền đặt niềm tin vào lực lượng trẻ, đó là lúc lễ hội không còn là một sự kiện đơn lẻ, mà trở thành một dòng chảy văn hóa có khả năng tự nuôi sống mình.