Từ lễ Tế thần nước đến định hướng phát triển du lịch văn hóa Pa Cô

Lễ Tế thần nước của người Pa Cô vừa được tái hiện tại thôn A Năm (xã A Lưới 1, TP Huế), trong khuôn khổ chương trình bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số do Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) triển khai.

Sự kiện được coi là dấu mốc quan trọng không chỉ với người Pa Cô, mà còn với định hướng phát triển kinh tế, du lịch của địa phương. Lần đầu tiên, nghi thức cúng nước vốn gián đoạn nhiều năm được phục dựng trọn vẹn, tạo nền tảng để A Lưới 1 tính tới câu chuyện biến lễ hội thành sản phẩm văn hóa du lịch lâu dài.

Ông Nguyễn Thiên Bình, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Huế, cho biết, bảo tồn vốn văn hóa truyền thống, đặc biệt văn hóa dân tộc thiểu số, đang được TP Huế xác định là nhiệm vụ trọng tâm. Theo ông, di sản văn hóa Pa Cô là một phần cấu thành bản sắc văn hóa vùng đất Cố đô và có giá trị kinh tế rõ rệt nếu được khai thác bài bản.

"Chúng tôi định hướng gắn bảo tồn với du lịch. Khi văn hóa sống trong cộng đồng và trở thành sản phẩm du lịch, nó tạo nguồn thu, tạo sinh kế và tạo điều kiện duy trì văn hóa bền vững", ông Bình nói.

Ngành văn hóa TP Huế hiện đang phục dựng nhiều lễ hội truyền thống, bảo tồn nhạc cụ, trang phục, duy trì câu lạc bộ dân gian và truyền dạy chữ viết Pa Cô. Theo ông Bình, đây là con đường bảo tồn thế hệ, đảm bảo thanh thiếu niên có cơ hội tiếp cận và tiếp nhận trách nhiệm truyền giữ di sản.

Ở góc độ địa phương, ông Hồ Mạnh Giang, Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội xã A Lưới 1, cho biết, sau sáp nhập, xã có điều kiện quy hoạch hệ sinh thái văn hóa – du lịch tốt hơn, với điểm du lịch A Nôr, mạng lưới homestay và các câu lạc bộ văn nghệ dân gian hoạt động thường xuyên.

Xã đang xây dựng Đề án phát triển du lịch gắn với lễ hội truyền thống Pa Cô đến năm 2030, tầm nhìn 2035, trong đó lễ Tế thần nước sẽ là sản phẩm trung tâm. Tuy nhiên, theo ông Giang, tài chính là thách thức lớn nhất.

"Giữ câu lạc bộ, tạo sân tập chiêng, chăm lo đầu tư trang phục truyền thống cho thanh niên, tất cả đều cần kinh phí. Không thể duy trì văn hóa chỉ bằng tinh thần tự nguyện", ông Giang cho hay.

Vì vậy, xã xác định mô hình "lấy du lịch nuôi văn hóa" là hướng đi tất yếu. Khi lễ hội, cồng chiêng, múa vòng, nhạc cụ và trình diễn trở thành sản phẩm du lịch, nguồn thu sẽ quay trở lại nuôi chính hoạt động bảo tồn.

Ông Giang nhấn mạnh đây là chặng đường dài hơi: "Không thể vội vàng thương mại hóa khi văn hóa chưa kịp hồi sinh. Muốn du lịch vận hành, phải có sản phẩm đúng bản sắc, con người biết thực hành và cộng đồng đồng thuận. Đây là quá trình nhiều năm, không phải một mùa lễ", ông Giang nói.

Theo ông Lê Hoàng Vũ Hải Quang, Phó Chủ tịch UBND xã A Lưới 1, cho biết, điểm sáng nhất của lễ hội năm nay chính là thanh niên Pa Cô tham gia đông đảo vào quá trình tập huấn và truyền dạy nghi thức.

"Nhiều thanh niên tự hỏi khi nào được học đánh chiêng, múa vòng, hát lễ. Đây là tín hiệu cực kỳ quan trọng, vì nếu lớp trẻ không học, 5–10 năm nữa nghi lễ khó có người kế tục", ông Quang nói.

Chính quyền đặt mục tiêu hình thành lực lượng thanh niên thực hành nghi thức lễ trong tương lai gần, thay thế dần vai trò già làng khi thế hệ lớn tuổi không còn đủ sức gánh trách nhiệm.

"Lễ hội không chỉ là tín ngưỡng, mà còn là sản phẩm du lịch, là tài sản tinh thần gắn kết cộng đồng. Nếu du lịch phát triển, thanh niên có việc làm trên chính bản làng vừa làm kinh tế, vừa giữ văn hóa", ông Quang nói.

Ông Quang cho biết, nếu được đầu tư đúng hướng và chuẩn hóa nghi lễ, lễ Tế thần nước có thể được tổ chức định kỳ, trở thành sản phẩm phục vụ du khách trong tương lai. Mô hình du lịch sinh thái – lễ hội – trải nghiệm văn hóa đang được xem là con đường phù hợp nhất với địa hình, đời sống và năng lực cộng đồng Pa Cô.

Nghi lễ có thể đi kèm các sản phẩm: homestay Pa Cô, ẩm thực rừng, thổ cẩm, trình diễn cồng chiêng, kể chuyện dân gian… tất cả tạo thành hệ sinh thái kinh tế văn hóa. Nếu thành công, người Pa Cô sẽ không chỉ giữ được lễ hội, mà còn sống được bằng lễ. Văn hóa không còn là gánh nặng bảo tồn, mà trở thành động lực phát triển.

Nếu hành trình này đi đúng hướng, A Lưới 1 sẽ không chỉ có một lễ hội được khôi phục, mà có cả một mô hình phát triển văn hóa – du lịch đặc trưng từ chính mạch nguồn di sản Pa Cô.