Ba Bể và hành trình đổi đời từ du lịch cộng đồng

Động lực mới ở vùng hồ di sản

Nhiều năm gần đây, Ba Bể nổi lên như điểm sáng du lịch cộng đồng của tỉnh Thái Nguyên. Sở hữu cảnh quan đặc biệt với hồ nước ngọt tự nhiên, hệ thống hang động kỳ vĩ cùng bản sắc văn hóa dân tộc Tày - Nùng đậm nét. Năm 2025, nơi đây đã thu hút 113.000 lượt khách, gồm 60.000 khách thu phí và 53.000 khách miễn giảm; doanh thu 3,2 tỷ đồng, nộp ngân sách 640 triệu đồng. Con số tăng trưởng đều đặn này cho thấy sức hút ngày càng rõ rệt của vùng hồ di sản, đồng thời trở thành động lực thúc đẩy thay đổi sinh kế cho người dân địa phương.

Từ năm 2022, xã Ba Bể đẩy mạnh phát triển mô hình du lịch cộng đồng tại các thôn Pác Ngòi, Bó Lù, Cốc Tộc, Bản Cám. Người dân được khuyến khích cải tạo nhà cửa làm homestay, phục hồi nghề truyền thống, tham gia các tổ du lịch cộng đồng, đa dạng hóa dịch vụ dành cho du khách. Mô hình được kỳ vọng không chỉ khai thác cảnh quan, văn hóa mà còn tạo công ăn việc làm bền vững.

HTX tiên phong và câu chuyện đổi đời của người dân

Trong số các mô hình tiêu biểu, HTX Du lịch xanh Hồ Ba Bể (thôn Pác Ngòi), do anh Đổng Văn Hoán làm Giám đốc, là điểm tựa sinh kế cho nhiều hộ dân. Từ một hộ kinh doanh nhỏ, anh Hoán đã liên kết cùng bà con thành lập HTX vào năm 2023 với mục tiêu chuyên nghiệp hóa dịch vụ, tạo việc làm ổn định, nhất là cho nhóm lao động từng sống bằng nghề đánh bắt thủy sản trên hồ.

Thời điểm ra mắt, HTX có khoảng 30-40 thành viên, cung cấp dịch vụ vận chuyển bằng thuyền, lưu trú nhà sàn, ẩm thực, biểu diễn văn nghệ Tày - Nùng và nhiều hoạt động trải nghiệm văn hóa bản địa. Nhờ đón đầu nhu cầu của du khách, đặc biệt trong mùa cao điểm, HTX có ngày phục vụ tới 200 lượt khách.

Trung bình mỗi tháng, HTX đạt doanh thu hơn 20 triệu đồng, tạo việc làm cho hơn chục lao động với thu nhập ổn định khoảng 5 triệu đồng/người/tháng. Đây là mức thu nhập đáng kể với vùng còn nhiều khó khăn như Ba Bể, góp phần giảm phụ thuộc vào khai thác tự nhiên, đồng thời mở ra hướng phát triển bền vững dài hạn.

Anh Đổng Văn Hoán cho biết, chìa khóa thành công không chỉ nằm ở cảnh quan Hồ Ba Bể - vốn là lợi thế sẵn có, mà quan trọng hơn là giữ được "cái hồn" văn hóa Tày trong từng dịch vụ. Đặc biệt phải làm theo đúng định hướng tuyên truyền của chính quyền địa phương, phát triển kinh tế từ vốn văn hóa gốc. "Du khách tìm đến Ba Bể vì muốn trải nghiệm văn hóa bản địa chứ không chỉ ngắm cảnh. Điều đó buộc chúng tôi phải làm du lịch đúng chất, giữ được nét riêng mà thiên nhiên và tổ tiên để lại", anh Hoán chia sẻ.

Bảo tồn văn hóa: Nền tảng của phát triển

Quan điểm "phát triển phải song hành với bảo tồn" được xã Ba Bể xác định là nguyên tắc cốt lõi. Các giá trị văn hóa đặc trưng như hát then - đàn tính, lễ hội Lồng Tồng, lễ cấp sắc, nghề dệt thổ cẩm… được bảo tồn thông qua việc mở lớp truyền dạy, duy trì câu lạc bộ, tăng cường hoạt động cho các đội văn nghệ phục vụ du khách.

Hiện xã có 3 câu lạc bộ văn nghệ và 11 đội văn nghệ duy trì sinh hoạt thường xuyên. Trong đó, nghề dệt vải truyền thống của người Tày tại thôn Pác Ngòi đang được khôi phục mạnh mẽ. HTX Du lịch xanh Hồ Ba Bể còn phát triển dịch vụ dệt vải như một hoạt động trải nghiệm, giúp du khách hiểu sâu hơn về đời sống văn hóa, đồng thời tạo việc làm cho phụ nữ địa phương.

Ba Bể vì thế không chỉ có cảnh quan đẹp, mà còn sở hữu "vốn văn hóa sống" tạo nên chiều sâu cho sản phẩm du lịch, yếu tố quyết định giúp nơi đây khác biệt với nhiều điểm du lịch cộng đồng khác.

Để du lịch cộng đồng thực sự mang lại thu nhập ổn định và phát triển lâu dài, xã Ba Bể đặc biệt chú trọng đào tạo nguồn nhân lực. Nhiều lớp tập huấn được tổ chức hằng năm: hướng dẫn viên du lịch, kỹ thuật nấu ăn, kỹ năng giao tiếp, nghiệp vụ homestay, đào tạo then - tính, dạy dệt thổ cẩm… Qua đó, người dân được nâng cao cả kỹ năng nghề lẫn khả năng phục vụ khách.

Các xã viên của HTX cũng thường xuyên tham gia các khóa bồi dưỡng nhằm hoàn thiện quy trình dịch vụ, đảm bảo chất lượng khi đón khách trong nước và quốc tế.

Nhờ hoạt động đào tạo đều đặn, người dân tại Pác Ngòi, Bó Lù, Cốc Tộc, Bản Cám ngày càng tự tin trong giao tiếp, gia tăng số lượng hộ làm dịch vụ du lịch lên con số 149 hộ, trong đó riêng Pác Ngòi có 97 hộ. Đây là sự chuyển biến rõ nét trong nhận thức và cách làm du lịch của cộng đồng.

Theo bà Trần Thị Linh, chuyên viên Phòng Kinh tế xã Ba Bể: "Du lịch cộng đồng không chỉ quảng bá cảnh quan, văn hóa địa phương mà còn tạo việc làm, tăng thu nhập cho đồng bào dân tộc thiểu số, đóng vai trò quan trọng trong giảm nghèo bền vững".

Tạo chuỗi giá trị địa phương, hướng tới phát triển chuyên nghiệp và thân thiện

Du lịch phát triển kéo theo sự hình thành chuỗi giá trị mới, cải tạo nhà cửa làm homestay, nấu ăn phục vụ khách, bán sản phẩm thủ công, lái thuyền, tham gia đội văn nghệ… Nhiều lao động trẻ lựa chọn ở lại quê nhà, hạn chế tình trạng di cư lao động.

Sự tham gia của người dân vào chuỗi giá trị không chỉ tạo thêm thu nhập mà còn nâng cao sự gắn kết trong cộng đồng. Ba Bể đang từng bước xây dựng mô hình du lịch cộng đồng mang tính hệ sinh thái, mỗi dịch vụ hỗ trợ cho một dịch vụ khác, tạo dòng chảy kinh tế bền vững ngay trong thôn bản.

Để tạo bước tiến mới, xã Ba Bể định hướng xây dựng 3 nhóm sản phẩm chủ đạo: Du lịch sinh thái dựa trên cảnh quan thiên nhiên đặc sắc của Hồ Ba Bể; Du lịch cộng đồng khai thác văn hóa người Tày - Nùng; Du lịch văn hóa tâm linh gắn với các điểm sinh hoạt tín ngưỡng bản địa.

Trong thời gian tới, xã đặt mục tiêu tiếp tục hoàn thiện hệ thống hạ tầng du lịch, kết nối các tuyến - điểm tham quan theo hướng chuyên nghiệp; đồng thời đẩy mạnh quảng bá hình ảnh gắn với gìn giữ môi trường và bảo tồn bản sắc văn hóa. Sự phát triển của các nghề truyền thống cũng sẽ được chú trọng nhằm đa dạng hóa sản phẩm và tạo thêm việc làm cho người dân.

Nhờ những nỗ lực đồng bộ, du lịch cộng đồng tại Ba Bể - mà nòng cốt là HTX Du lịch xanh Hồ Ba Bể đang dần khẳng định hiệu quả trong nâng cao thu nhập, tạo sinh kế và gìn giữ bản sắc văn hóa cho đồng bào dân tộc thiểu số. Ba Bể không chỉ là điểm đến đẹp, mà còn là hình mẫu chuyển đổi sinh kế dựa vào văn hóa và cảnh quan, mở ra cơ hội thoát nghèo bền vững cho người dân.

Du lịch cộng đồng vì thế không chỉ làm thay đổi diện mạo kinh tế - xã hội, mà còn góp phần định vị Ba Bể như một điểm sáng văn hóa - sinh thái mới của vùng Việt Bắc.