Bún khô Hương Quê và hành trình giảm nghèo thông tin ở Hợp Thành

Trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, định hướng đến giai đoạn 2026-2030, giảm nghèo về thông tin được xác định là một cấu phần quan trọng, nhất là tại các xã miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Thực tiễn tại Hợp Thành cho thấy, khi thông tin không còn nằm trên văn bản hay khẩu hiệu, mà được "đặt" vào một sản phẩm cụ thể, hiệu quả giảm nghèo trở nên rõ ràng và bền bỉ hơn.

Ở Hợp Thành, sản phẩm bún khô Hương Quê do Hợp tác xã Nông sản Phú Lương tổ chức sản xuất đã trở thành điểm tựa cho quá trình đó. Từ nghề làm bún truyền thống vốn tồn tại rải rác trong các hộ gia đình, hợp tác xã từng bước tổ chức lại sản xuất, chuẩn hóa quy trình và quan trọng hơn là đưa thông tin đến gần người dân bằng những việc làm cụ thể.

Bún khô Hương Quê - sản phẩm đi lên từ hạt gạo địa phương

Hợp Thành là xã miền núi, nơi cây lúa gắn bó lâu đời với đời sống người dân. Trước đây, gạo chủ yếu được bán thô, giá trị thấp; nghề làm bún tồn tại manh mún, sản xuất theo kinh nghiệm, tiêu thụ quanh vùng. Thu nhập vì thế thiếu ổn định, phụ thuộc nhiều vào mùa vụ và thị trường nhỏ lẻ.

Khi Hợp tác xã Nông sản Phú Lương lựa chọn bún khô Hương Quê là một trong nhóm những sản phẩm chủ lực, một hướng đi mới được mở ra: chế biến sâu từ chính hạt gạo quê để giữ lại giá trị ngay tại địa phương. Nguyên liệu làm bún là 100% gạo sạch trồng trên địa bàn xã. Thóc sau thu hoạch được phơi, quạt sạch, sàng lọc kỹ, xay xát đến đâu sử dụng đến đó nhằm giữ độ tươi và hương vị tự nhiên.

Không chỉ tạo ra một sản phẩm ổn định về chất lượng, cách làm này còn giúp người dân hiểu rõ hơn mối liên hệ giữa đồng ruộng, hạt gạo và sinh kế của chính mình.

Điểm thay đổi lớn nhất không nằm ở máy móc, mà ở cách người dân tiếp cận thông tin. Thông qua Hợp tác xã, các hộ tham gia sản xuất bún được tập huấn định kỳ về an toàn thực phẩm, hướng dẫn ghi chép nhật ký sản xuất, làm quen với truy xuất nguồn gốc và yêu cầu thị trường.

Quy trình làm bún được chuẩn hóa từ khâu ngâm gạo, nghiền bột, ép - đùn sợi đến phơi, sấy và đóng gói. Sợi bún được phơi tự nhiên ở nhiệt độ phù hợp để khô thấu lõi, giữ màu trắng tự nhiên, không sử dụng chất tẩy hay phụ gia. Mỗi công đoạn đều có hướng dẫn cụ thể, dễ hiểu, gắn trực tiếp với công việc hằng ngày.

Theo cán bộ cơ sở, đây chính là tinh thần cốt lõi của giảm nghèo thông tin: không nói những điều to tát, mà giúp người dân hiểu rõ vì sao phải làm đúng, làm sai sẽ ảnh hưởng thế nào đến sản phẩm và thu nhập.

Bà Trịnh Ngọc Trà, Chủ tịch Ủy ban MTTQ xã Hợp Thành, nhận định: "Hợp tác xã Nông sản Phú Lương đóng vai trò như một 'cầu nối mềm'. Thông tin về tiêu chuẩn, thị trường, chính sách không còn xa lạ, mà đi thẳng vào từng mẻ bún, từng khâu sản xuất của người dân".

Khi sản xuất được tổ chức theo kế hoạch chung của Hợp tác xã, thu nhập của các hộ làm bún không còn phụ thuộc hoàn toàn vào mùa vụ lúa. Nhiều gia đình duy trì việc làm thường xuyên cho 2-3 lao động, thu nhập được phân bổ đều theo thời gian, giúp chủ động chi tiêu và giảm áp lực vay mượn.

Quan trọng hơn, người dân biết trước đầu ra và kế hoạch sản xuất, thay vì làm xong mới tìm nơi tiêu thụ. Đây là điểm khác biệt căn bản giữa hỗ trợ sinh kế đơn thuần và giảm nghèo dựa trên thông tin.

Chị Huế tham gia làm bún từ những ngày đầu HTX đi vào hoạt động, chia sẻ: "Ngày trước làm bún chủ yếu bán quanh làng, được bao nhiêu hay bấy nhiêu. Giờ vào HTX, mình được hướng dẫn từng khâu, biết mẻ nào đạt, mẻ nào không. Làm nghiêm hơn nhưng yên tâm hơn".

Với những phụ nữ lớn tuổi, việc tiếp cận khái niệm truy xuất nguồn gốc hay an toàn thực phẩm từng là rào cản. Tuy nhiên, cách truyền đạt trực tiếp, gắn với thực hành đã giúp họ dần làm quen. Chị Lý, một xã viên khác, kể: "Không ai nói chung chung. Chỉ ngay vào mẻ bún mình đang làm, thế là hiểu".

Theo lãnh đạo địa phương, chính sự thay đổi trong cách tiếp cận thông tin này đã giúp phụ nữ - lực lượng lao động chính của nghề bún tự tin hơn, chủ động hơn và ý thức rõ vai trò của mình trong chuỗi sản xuất.

Khi sinh kế bắt đầu từ việc hiểu đúng giá trị mình làm ra

Từ sản phẩm bún khô Hương Quê, có thể thấy rõ cách tiếp cận giảm nghèo đang âm thầm phát huy hiệu quả ở cơ sở: giảm nghèo bắt đầu từ việc người dân hiểu đúng giá trị lao động của chính mình. Khi còn làm nghề theo thói quen, nhiều hộ chỉ quan tâm "làm được bao nhiêu", ít khi nghĩ đến tiêu chuẩn, quy trình hay đầu ra lâu dài. Nhưng khi tham gia vào Hợp tác xã, thông tin không còn là khái niệm trừu tượng, mà trở thành điều gắn chặt với từng mẻ bún, từng sợi gạo, từng công đoạn quen tay.

Theo các cán bộ địa phương, chính việc "đặt thông tin vào sản phẩm cụ thể" đã giúp người dân thay đổi tư duy. Họ hiểu vì sao phải giữ quy trình, vì sao không thể làm ẩu, và vì sao một sản phẩm đạt chuẩn lại có giá trị hơn về lâu dài. Đây cũng là tinh thần cốt lõi của Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững: không chỉ hỗ trợ sinh kế, mà giúp người dân làm chủ thông tin để tự quyết định con đường mưu sinh của mình.

Từ góc nhìn chính sách, hiệu quả của mô hình không chỉ thể hiện ở thu nhập ổn định, mà ở sự hình thành thói quen sản xuất có kế hoạch, biết tính toán chi phí, lợi ích và chủ động thích ứng với yêu cầu thị trường. Khi tham gia Hợp tác xã, người dân được tiếp cận thông tin, tập huấn và chính sách hỗ trợ một cách hệ thống, thay vì manh mún như trước.

Ở Hợp Thành, những sợi bún gạo vì thế không chỉ là thực phẩm quen thuộc trong bữa ăn hằng ngày, mà còn là "bài học sống" về giảm nghèo bền vững - nơi tri thức, sự kiên nhẫn và trách nhiệm được tích lũy từng ngày, chậm rãi nhưng chắc chắn, để sinh kế không chỉ đủ sống hôm nay mà còn có nền tảng cho ngày mai.