Chuyển đổi cơ cấu ngành nghề, mở ra hướng đi mới cho sản phẩm khu vực dân tộc thiểu số và miền núi

Hiện nay, nhiều chủ trương, chính sách chuyển đổi, tái cơ cấu ngành nghề đang được triển khai, tạo động lực mạnh mẽ cho khu vực dân tộc thiểu số và miền núi phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy sản xuất hàng hóa theo hướng hiện đại, bền vững.

Những chính sách trọng điểm dành cho vùng dân tộc thiểu số và miền núi

Từ các nghị quyết của Chính phủ, các chương trình của Bộ Công Thương đến kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương… đều hướng tới đổi mới mô hình sản xuất, phát huy thế mạnh vùng miền, nâng cao chất lượng sản phẩm và giá trị lao động.

Tiêu biểu có thể kể đến như: Chương trình Đầu tư Phát triển Kinh tế - Xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, đưa ra các giải pháp đầu tư trọng điểm vào cơ sở hạ tầng, đào tạo, việc làm, sản xuất hàng hóa nhằm khai thác tiềm năng vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Chương trình cũng quy định cơ chế ưu tiên, linh hoạt thiết kế theo đặc điểm văn hóa, điều kiện dân tộc để các địa phương có thể gắn phát triển nghề truyền thống, HTX dân tộc vào kế hoạch phát triển kinh tế.

Quyết định 1719/QĐ-TTg về Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 (Giai đoạn I: 2021-2025) là một trong những quyết định quan trọng, tập trung nguồn lực đầu tư vào các dự án: cơ sở hạ tầng, định cư dân cư, giáo dục - đào tạo, y tế, phát triển sản xuất, bảo tồn văn hóa, an ninh biên giới… Chương trình khuyến khích sản xuất theo chuỗi giá trị, hỗ trợ kỹ thuật và vốn để người dân, trong đó nhiều phụ nữ dân tộc, tham gia các mô hình kinh tế tập thể, HTX, tổ hợp tác.

Những quyết định, chính sách này được ví như "đòn bẩy" giúp các hộ sản xuất nhỏ lẻ hình thành tổ hợp tác, hợp tác xã, từng bước đưa tư duy sản xuất hàng hóa vào đời sống vùng sâu, vùng xa.

Tại các tỉnh miền núi như Tuyên Quang, Sơn La, Lào Cai, Điện Biên, Thanh Hóa…, kế hoạch chuyển đổi, tái cơ cấu ngành nghề được lồng ghép với Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thông mới, OCOP, phát triển đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi…, cho thấy chiến lược phát triển ngành nghề truyền thống, nông nghiệp vùng cao không chỉ là nhiệm vụ kinh tế mà còn là công cụ xóa đói giảm nghèo, phát huy văn hóa dân tộc. 

Chính nhờ sự chuyển đổi này, nhiều hợp tác xã, tổ hợp tác… đã có thể tận dụng nguồn lực địa phương, nhân lực bản địa để phát triển, đưa sản phẩm vùng cao vào chuỗi giá trị cao hơn.

Phụ nữ - chủ thể mới trong phát triển kinh tế hàng hóa

Nếu như trước đây phụ nữ vùng cao chủ yếu gắn với nương rẫy, chợ phiên và những nghề thủ công truyền thống, thì nay họ đang dần trở thành những chủ thể năng động của kinh tế hàng hóa. Sự chuyển mình này đến từ hai yếu tố quan trọng, đó là chính sách hỗ trợ mạnh mẽ của Nhà nước và ý chí tự vươn lên của chính phụ nữ.

Những tấm gương tiêu biểu của phụ nữ vươn lên làm kinh tế cho thấy, từ chỗ sản xuất theo kiểu truyền thống, quy mô nhỏ, họ đã biết tiêu chuẩn hóa mẫu mã, tạo màu sắc hiện đại, tổ chức sản xuất theo đơn hàng và đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử. Từ những bản làng hẻo lánh, các sản phẩm từ khu vực đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã bước ra các thị trường lớn trong nước và có nhiều sản phẩm đã vươn ra thế giới.

HTX Dịch vụ tổng hợp nông lâm nghiệp thôn Sà Phìn A do chị Vàng Thị Mỷ - người dân tộc Mông làm Giám đốc - là một ví dụ. Được thành lập năm 2018, quy tụ các hộ phụ nữ ở xã Sà Phìn, Đồng Văn, Hà Giang (nay là xã Sà Phìn, tỉnh Tuyên Quang) cùng sản xuất, chế biến và tiêu thụ các sản phẩm thổ cẩm từ sợi lanh tự nhiên, HTX đã phát triển nghề truyền thống gắn bó với đời sống văn hóa và sinh kế của đồng bào vùng cao. Với quy mô gần 140 thành viên, trong đó phần lớn là phụ nữ, HTX đã tổ chức sản xuất theo hướng hiện đại, kết hợp gìn giữ giá trị văn hóa bản địa với cải tiến kỹ thuật, tạo sinh kế ổn định cho phụ nữ dân tộc thiểu số.

Chị Vàng Thị Mỷ cho biết: HTX đã mạnh dạn đổi mới quy trình dệt lanh, cải tiến khung dệt tạo ra hai loại vải khổ rộng, có chất lượng và tính ứng dụng cao, từ đó nâng tầm sản phẩm lanh. Song song với đó, HTX ứng dụng công nghệ thông tin trong quảng bá sản phẩm, giới thiệu trực tuyến và tham gia các sàn thương mại điện tử, giúp mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài tỉnh. Bên cạnh sản xuất, HTX còn là mô hình điển hình gắn phát triển kinh tế với an sinh xã hội. Từ khi thành lập đến nay, HTX đã tổ chức 40 lớp dạy nghề cho 1.400 học viên, hỗ trợ thành lập 1 HTX và 7 tổ hợp tác, tạo việc làm ổn định cho 135 phụ nữ với thu nhập 3-5 triệu đồng/tháng. HTX còn phối hợp với Hội LHPN các cấp xây dựng Quỹ khởi nghiệp luân chuyển giúp 12 hộ phụ nữ thoát nghèo bền vững.

Tại khu vực đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, dược liệu là nông sản thế mạnh, và đang trở thành "mũi nhọn" trong tái cơ cấu ngành nghề. Những vùng trồng dược liệu được quy hoạch khoa học; sản xuất theo tiêu chuẩn sạch; gắn với khâu chế biến tạo giá trị gia tăng. Trong hành trình đó, phụ nữ dân tộc thiểu số không chỉ là những người trồng, sản xuất, mà còn học kỹ thuật sơ chế, đóng gói, kể câu chuyện sản phẩm để đưa hàng hóa ra thị trường. 

HTX Chế biến Nông sản Lụa Vy là một trong những HTX tiêu biểu, Được thành lập năm 2020 với 07 thành viên, HTX nổi bật với các sản phẩm Trà Diếp cá và Trà Xạ đen đạt OCOP 3 sao cấp tỉnh, nhiều giải thưởng tiêu biểu cấp quốc gia và khu vực. 

Chị Vi Thị Lụa, Giám đốc HTX, chia sẻ: Là đơn vị tiên phong trong ứng dụng công nghệ sấy lạnh, sấy nhiệt độ thấp, HTX đã đầu tư nhà xưởng 700m² đạt chuẩn HACCP, máy móc hơn 600 triệu đồng; đồng thời tích cực chuyển đổi số trong sản xuất, kinh doanh. HTX hợp tác với Bưu điện và Viettel để tập huấn kỹ năng số, kỹ năng bán hàng online và trên các sàn thương mại điện tử cho thành viên và đối tác, đồng thời phối hợp với các TikToker để quảng bá sản phẩm. 

Nhờ đó, sản phẩm của HTX đã có mặt tại nhiều siêu thị lớn, các trạm dừng nghỉ miền Bắc, kết nối được với hàng chục nghìn khách hàng. Mỗi năm, HTX cung ứng trên 1.500 kg sản phẩm, tạo việc làm ổn định cho 5 lao động (thu nhập 6,5 triệu đồng/tháng) và việc làm thời vụ cho 15–20 lao động, chủ yếu là phụ nữ; phát triển vùng nguyên liệu gần 30 ha (diếp cá, xạ đen), liên kết bao tiêu nguyên liệu cho 30 hộ dân.

Từng bước, các HTX, mô hình kinh tế do phụ nữ dân tộc thiểu số và miền núi làm chủ thể đã tạo thêm thu nhập, giải quyết việc làm tại chỗ, hạn chế di cư lao động. Đặc biệt hơn, họ đã và đang tạo ra những sản phẩm mang đậm bản sắc, mở ra hướng phát triển mới cho nông sản bản địa.

Chìa khóa giúp vùng dân tộc thiểu số và miền núi phát triển bền vững

Trong hành trình tái cơ cấu ngành nghề, Hội LHPN các cấp trở thành cầu nối, rút ngắn khoảng cách giữa chính sách và thực tiễn, giữa nhu cầu và cơ hội. Trong đó, các cấp Hội đã tuyên truyền, phổ biến các chính sách, chủ trương về phát triển ngành nghề, khởi nghiệp, hỗ trợ sản xuất tới từng chi tổ Hội. Nhờ vậy, hội viên, phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ dân tộc thiểu số nắm rõ quyền lợi, trách nhiệm và cơ hội khi tham gia mô hình phát triển kinh tế.

Bên cạnh đó, nhận thấy vốn luôn là rào cản lớn nhất đối với phụ nữ khi tham gia phát triển kinh tế, Hội LHPN đã trở thành cầu nối đưa hội viên, phụ nữ tiếp cận với các nguồn vốn vay ưu đãi từ Ngân hàng Chính sách xã hội, Ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, các quỹ hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế… Từ sự đồng hành đó, hội viên, phụ nữ có thể tiếp cận vốn để mua máy móc, dựng nhà xưởng, phát triển chuỗi giá trị.

Các cấp Hội còn phối hợp cùng ngành Công Thương đưa quy trình sản xuất sạch, kỹ thuật chế biến, bảo quản nông sản, hướng dẫn thương mại điện tử đến vùng sâu, vùng xa; chủ động tổ chức hoặc kết nối hội viên, phụ nữ tham gia hội chợ, tuần hàng, kết nối với doanh nghiệp thu mua, hệ thống siêu thị và các sàn thương mại điện tử, đưa sản phẩm tiếp cận được thị trường lớn.

Những hỗ trợ này đã động lực mạnh mẽ để hộ viên, phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ vùng dân tộc thiểu số và miền núi không còn sản xuất manh mún, tự tin tiếp cận mô hình hàng hóa hiện đại, góp phần trực tiếp vào tiến trình tái cơ cấu ngành nghề, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

Dù đạt kết quả tích cực, quá trình tái cơ cấu ngành nghề vẫn đối mặt nhiều thách thức. Chị Nguyễn Thị Bình, Giám đốc HTX Dược liệu Thiên Phúc (tỉnh Thái Nguyên), chia sẻ, các HTX nói chung, đặc biệt là các HTX do phụ nữ làm chủ còn phải vượt qua nhiều rào cản như: Hạn chế về vốn và quy mô sản xuất; kỹ năng quản trị còn yếu; sản phẩm khó cạnh tranh về giá và chất lượng. Cùng với đó, thị trường cũng chưa ổn định, những hạn chế về nguồn nhân lực hay kiến thức, kỹ năng số…

Những thách thức này đòi hỏi chính sách phải tiếp tục điều chỉnh theo hướng thực chất hơn, ưu tiên vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa và chú trọng những lĩnh vực mang giá trị văn hóa đặc thù.