Nâng tầm trà Shan Tuyết Suối Giàng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi

Trà Shan Tuyết Suối Giàng là di sản thiên nhiên và văn hóa độc đáo của đồng bào Mông, với quần thể khoảng 40.000 cây chè cổ thụ, nhiều cây lên đến hàng ngàn năm tuổi phân bố trên gần 400 ha ở độ cao khoảng 1.400 m. Sản phẩm đã được công nhận chỉ dẫn địa lý "Suối Giàng - Văn Chấn" và được truy xuất nguồn gốc bằng mã QR cho từng cây chè, góp phần minh bạch hóa sản xuất và phát triển thương hiệu. 

Sở hữu những giá trị đặc trưng riêng, cộng với những nỗ lực của các cấp chính quyền, các hợp tác xã, doanh nghiệp…, trà Shan Tuyết đã chinh phục được thị trường trong nước và đang từng bước tiếp cận các thị trường tiêu chuẩn cao như châu Âu và Nhật Bản.

Phát triển thương hiệu trà Shan Tuyết

Với mong muốn bảo tồn và làm sống lại Danh trà - Shan Tuyết cổ thụ, năm 2007, bà Lâm Thị Kim Thoa đã thành lập Hợp tác xã Suối Giàng (xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai). Vận hành trong điều kiện thiếu vốn, thiếu nhân lực, thiếu kinh nghiệm trong sản xuất kinh doanh..., vượt qua tất cả, hợp tác xã Suối Giàng (HTX) đã từng bước đưa thương hiệu Trà Shan Tuyết Suối Giàng chinh phục khách hàng.

Bà Lâm Thị Kim Thoa chia sẻ, các sản phẩm của HTX góp phần không nhỏ trong việc duy trì sinh kế cho đồng bào Mông, khi 98% người dân nơi đây sống dựa vào cây chè cổ thụ. Vận động, tập hợp đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn cùng với thu hút lao động có trình độ cao, nhằm thay đổi phương thức sản xuất chè truyền thống, nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh là giải pháp HTX đang thực hiện hiệu quả. 

Từ một cơ sở thủ công, HTX đã phát triển thành đơn vị chế biến ổn định với nhà xưởng hiện đại, sản xuất theo hướng "sạch - xanh - bền vững", kết hợp kỹ nghệ truyền thống và công nghệ mới. HTX đã bước đầu sử dụng hệ thống năng lượng mặt trời để thay thế dần cho điện lưới và chất đốt hóa thạch hướng tới mục tiêu sử dụng 100% năng lượng tái tạo trong quá trình sản xuất chế biến trà Shan tuyết cổ thụ Suối Giàng. Để giữ vững và phát triển thương hiệu, HTX đã áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc tới từng gốc chè thông qua mã QR code. 

Chỉ cần quét mã, người tiêu dùng có thể biết được nguồn gốc, vị trí vệ tinh, thời tiết khí hậu và đơn vị sản xuất chế biến. Việc áp dụng công nghệ vào quy trình sản xuất, chế biến, đồng thời đẩy mạnh thương mại số, giúp sản phẩm Shan Tuyết Suối Giàng từng bước vươn ra thị trường quốc tế.

Chọn cách chế biến sản phẩm từ chè cổ thụ bằng công nghệ hiện đại nhưng vẫn giữ hồn cốt truyền thống, ông Nguyễn Công Hân (Chủ tịch CTCP Dragon Tea Suối Giàng) cho biết, với định hướng phát triển Shan Tuyết thành "dược trà" quốc gia, doanh nghiệp đang ứng dụng công nghệ cao, từ vận chuyển bằng máy bay không người lái (drone) tới chuẩn hóa quy trình nhiệt, oxy, áp suất… nhằm giữ trọn dưỡng chất trong các búp chè. 

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng kết hợp tri thức bản địa của đồng bào các dân tộc Mông, Dao, Tày Nùng với kiến thức hiện đại của các y bác sĩ, kỹ sư, sinh viên… và công nghệ cao để nâng tầm thương hiệu. Các dòng sản phẩm: Bạch trà, Hồng trà, Hoàng trà và Ngọc trà đã đạt tiêu chuẩn quốc tế, góp phần định vị trà Shan Tuyết Suối Giàng trên bản đồ trà thế giới.

Dù việc bảo tồn, sản xuất đang có những chuyển biến tích cực, song để định vị thương hiệu trà Shan Tuyết, đồng thời bảo tồn, phát triển bền vững vùng chè cổ thụ, xúc tiến thương mại để đưa sản phẩm chất lượng cao từ vùng dân tộc thiểu số và miền núi đến với người tiêu dùng vẫn còn cần rất nhiều nỗ lực.

Xây dựng nền tảng phát triển bền vững, tạo nguồn sinh kế cho đồng bào vùng dân tộc thiểu số và miền núi

Nhằm đưa cây chè cổ thụ trở thành sản phẩm chủ lực, sản phẩm mũi nhọn trong phát triển kinh tế vùng cao, xã Văn Chấn cũng đang đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, đa dạng hóa các sản phẩm Trà và hướng tới nhiều đối tượng sử dụng, để Trà shan tuyết Suối Giàng không chỉ là sản phẩm được tiêu thụ trong nước mà còn được ưa chuộng xuất khẩu sang thị trường các nước châu Âu, châu Á.

Tại Hội thảo "Phát triển và nâng cao giá trị Trà Shan Tuyết" do UBND xã Văn Chấn phối hợp tổ chức, ông Nguyễn Hữu Lực, Chủ tịch UBND xã Văn Chấn nhấn mạnh: "Với định hướng phát triển kinh tế du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, trên cơ sở tiềm năng, lợi thế của địa phương, xã Văn Chấn đã xác định 1 trong 3 đột phá trong phát triển kinh tế xã hội là phát triển kinh tế du lịch gắn với nông nghiệp hữu cơ và bảo tồn văn hóa bản địa".

Khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao giá trị của cây chè Shan tuyết, phát triển các sản phẩm chủ lực nổi bật, đồng thời cải thiện đời sống người dân, bà Vũ Thị Mai Oanh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai cho biết Lào Cai rất cần sự đồng hành của các nhà khoa học, chuyên gia xây dựng nền tảng phát triển bền vững để trà Shan Tuyết khẳng định vị thế trên bản đồ trà Việt Nam và vươn ra quốc tế.

Để nâng tầm vị thế cho sản phẩm trà Shan Tuyết, nguyên Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc (nay là Bộ Dân tộc và Tôn giáo) Hoàng Thị Hạnh nhấn mạnh: Trà Shan Tuyết Suối Giàng là báu vật giữa ngàn mây nhưng giá trị thật của nó vẫn chưa quay về đúng với người trồng chè. Sản phẩm Shan Tuyết nhiều lần ra thị trường quốc tế dưới tên thương hiệu khác, trong khi người dân bản địa vẫn chịu nhiều thiệt thòi. 

Từ thực trạng đó, bà Hoàng Thị Hạnh kêu gọi các nhà sản xuất trà và doanh nghiệp phải đoàn kết, xây dựng một hiệp hội chung để thống nhất tiêu chuẩn và bảo vệ thương hiệu. Đồng thời đề xuất địa phương nghiên cứu xây dựng Bảo tàng Trà Shan Tuyết và ứng dụng công nghệ giám sát vùng chè, giúp bảo vệ tốt hơn quần thể chè cổ thụ, di sản quý hiếm của Suối Giàng.

Cũng chung quan điểm này, ông Hoàng Vĩnh Long, Chủ tịch Hiệp hội chè Việt Nam khẳng định, đối với người Mông Suối Giàng, cây chè là "cây của trời", gắn liền với đời sống tín ngưỡng, phong tục và kinh tế. Vì thế, cần liên kết "4 nhà": Nhà nước - Nhà nông - Nhà doanh nghiệp - Nhà khoa học để quảng bá giá trị văn hóa, tri thức bản địa - linh hồn của thương hiệu chè Shan Tuyết, khác biệt hoàn toàn so với các vùng chè công nghiệp khác tại Việt Nam.

Trong bối cảnh địa phương đang định hướng khai thác nông nghiệp hữu cơ gắn với phát triển du lịch, những cây chè cổ thụ của Suối Giàng không chỉ là biểu tượng của bản sắc vùng cao mà còn mở ra dư địa lớn cho việc hình thành những sản phẩm chất lượng cao, có khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Nếu được đầu tư công nghệ, tiêu chuẩn hóa, xây dựng thương hiệu, các sản phẩm địa phương thực sự trở thành "báu vật", góp phần phát triển sinh kế bền vững cho đồng bào vùng dân tộc thiểu số và miền núi.