COP30: Bình đẳng giới - bài toán chuyển đổi hay chỉ là hình thức?

Theo phân tích từ UN Women, tâm điểm của mọi cuộc đàm phán chính là việc thông qua một Kế hoạch Hành động giới mới. Đây không chỉ là một văn bản chiến lược; nó còn là "kim chỉ nam" định hình việc lồng ghép giới vào mọi chính sách khí hậu toàn cầu trong thập kỷ tới, từ thích ứng, giảm thiểu đến tài chính và công nghệ.

Bất bình đẳng giới trong hành động khí hậu

UN Women nhấn mạnh: "Biến đổi khí hậu là một vấn đề do con người tạo ra, đòi hỏi một giải pháp mang tính nữ quyền". Phụ nữ và trẻ em gái là nhóm chịu ảnh hưởng không cân xứng nhất, khi khủng hoảng khí hậu không chỉ gây ra lũ lụt, hạn hán mà còn làm trầm trọng thêm các bất bình đẳng xã hội, đe dọa sinh kế, sức khỏe và sự an toàn của họ.

Kế hoạch Hành động giới được kỳ vọng sẽ mang tính "chuyển đổi", nghĩa là không chỉ vá víu những thiệt hại mà phải giải quyết tận gốc rễ của bất bình đẳng giới và tính dễ bị tổn thương trước khí hậu. Tuy nhiên, giới quan sát và các nhà hoạt động đang bày tỏ sự lo ngại sâu sắc về nguy cơ một kế hoạch mơ hồ, thiếu tính giải trình, thiếu nguồn lực tài chính cụ thể được thông qua.

UN Women cảnh báo: "Việc phê duyệt một Kế hoạch Hành động giới mới không thể được coi là một việc làm chiếu lệ, với những lời lẽ mơ hồ và những lời hứa suông". Một kế hoạch yếu kém có nguy cơ làm suy yếu hiệu quả của các giải pháp khí hậu và làm sâu sắc thêm những bất bình đẳng mà các nhóm dễ bị tổn thương phải đối mặt.

Hỗ trợ phụ nữ: Bí quyết đạt tác động kép trong hành động khí hậu

Kế hoạch Hành động mới đòi hỏi phải đặt tiếng nói và vai trò lãnh đạo của phụ nữ vào trung tâm, biến họ từ nạn nhân thành những tác nhân chuyển đổi. Các mô hình thực tế đã chứng minh rằng khi phụ nữ được trao quyền, tác động cải thiện thực trạng biến đổi khí hậu là vô cùng rõ rệt, mang lại lợi ích kép cho cả xã hội và môi trường.

Tại Bangladesh, UN Women đã hợp tác với UNEP triển khai Chương trình EmPower. Chương trình này không chỉ là cứu trợ mà là trao quyền toàn diện, cung cấp năng lượng tái tạo, dịch vụ tài chính và kỹ năng kinh doanh cho những nữ nông dân nuôi dê. Việc cung cấp năng lượng tái tạo giúp các hộ gia đình nông thôn giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, trực tiếp góp phần vào nỗ lực giảm thiểu phát thải khí nhà kính toàn cầu. 

Quan trọng hơn, việc trao dịch vụ tài chính và kỹ năng kinh doanh đã biến phụ nữ thành tác nhân kinh tế. Điều này cho phép họ đa dạng hóa sinh kế và xây dựng quỹ dự phòng, từ đó tăng cường khả năng thích ứng của cộng đồng, giúp họ phục hồi nhanh chóng và hiệu quả hơn sau các cú sốc khí hậu. Đây là cách làm bền vững, đảm bảo các giải pháp phù hợp hơn với nhu cầu thực tế, đồng thời thúc đẩy bình đẳng giới.

Tương tự, tại Dominica, sau khi cơn bão Maria tàn phá khu vực vào năm 2018, Nhóm Nông dân Nữ vùng Đông Bắc đã đứng lên lãnh đạo nỗ lực khôi phục các trang trại địa phương.

Giải pháp này chứng minh vai trò không thể thiếu của phụ nữ trong việc ra quyết định và phục hồi cộng đồng. Bằng cách lãnh đạo khôi phục, họ áp dụng ngay các phương pháp nông nghiệp thích ứng khí hậu, sử dụng giống cây trồng có khả năng chống chịu bão/hạn tốt hơn, và đảm bảo an ninh lương thực cho cộng đồng. 

Các giải pháp do phụ nữ, những người gần gũi nhất với đất đai và gia đình, đề xuất thường mang lại tính phù hợp và bền vững cao hơn. Điều này giúp các dự án thích ứng được thiết kế đúng nhu cầu, tối ưu hóa việc quản lý tài nguyên và chống xói mòn đất, tạo ra một hệ thống sản xuất thực phẩm kiên cường hơn trước thiên tai.

Nền tảng của một Kế hoạch hành động giới bền vững

2 mô hình trên cho thấy các giải pháp khí hậu thành công cần phải mang tính chuyển đổi, tức là thay đổi cả công cụ và cấu trúc xã hội. Vì vậy, UN Women kêu gọi các Bên tại COP30 phải đảm bảo Kế hoạch Hành động giới có các yếu tố cốt lõi sau: Phải có nguồn tài chính, nhân lực, kỹ thuật rõ ràng để thực hiện, ưu tiên cho các tổ chức phụ nữ cơ sở; phải có các chỉ số cụ thể về giới, cơ chế giám sát rõ ràng, thay vì chỉ dựa vào cam kết tự nguyện; thu hút sự tham gia tích cực của phụ nữ, thanh niên, người bản địa và các nhóm dễ bị tổn thương khác; đầu tư vào dữ liệu được phân tách theo giới tính, tuổi tác để ra quyết định dựa trên bằng chứng thực tế.

Việc thông qua một Kế hoạch Hành động giới mạnh mẽ tại COP30 không chỉ là vấn đề nhân đạo hay một phụ lục chính sách. Nó là một vấn đề công lý khí hậu. Nếu các nhà lãnh đạo thất bại trong việc lồng ghép giới một cách hiệu quả, hành động khí hậu toàn cầu sẽ thiếu đi hơn một nửa sức mạnh và có nguy cơ củng cố các bất bình đẳng hiện có.

UN Women đã thẳng thắn trình bày yêu cầu của mình tại COP30: "Đủ lời hứa rồi. Cần thêm hành động. Khủng hoảng khí hậu không trung lập về giới. Các giải pháp cũng không thể trung lập về giới".